Ficamos s¨®s, as preguntas e n¨®s

Houbo un tempo en que na Galiza se puxeron de moda os centros de interpretaci¨®n. Agora moitos deles est¨¢n pechados. Un dos m¨¢is espectaculares ¨¦ o do cabo Priori?o, no porto exterior de Ferrol, un magn¨ªfico edificio de aceiro, con 500 metros de superficie, e que leva anos sen utilizarse. A xente chega ¨¢ porta e fica desconcertada, desinterpretada. Aluca polas fiestras por ver se hai un rastro, un chisco de interpretaci¨®n. Mais o que se atopa ¨¦ o baleiro. E as¨ª en moitos outros. Se cadra asoma un operario, un vixiante, un limpador, algu¨¦n, coa tristura de quen leva unha chave que s¨® serve para pechar. Semella que o home v¨¦n custodiar o baleiro, comprobar a existencia da Nada. Como interpreta isto? E el responde anoxado: ¡°O que?¡±. Ten raz¨®n. Como vai interpretar el o Centro de Interpretaci¨®n se forma parte do propio enigma? As¨ª que, como sempre, ficamos s¨®s, as preguntas e mais n¨®s.

Abr¨ªronse centros de interpretaci¨®n, alg¨²ns moi custosos, que s¨® duraron o tempo de apertura. Non sei como interpretalo, mais debe ter unha interpretaci¨®n. Eu penso que houbo un problema. A xente, galega ou non, o que quer¨ªa era ver galegos para interpretalos, pero o que atopaba era maquetas. Mesmo hai centros de interpretaci¨®n que o ¨²nico que te?en dentro ¨¦ unha maqueta dun centro de interpretaci¨®n.

Eu non nego que a intenci¨®n fora boa, o de espallar por Galiza os centros de interpretaci¨®n. Estabamos cun d¨¦ficit de interpretaci¨®n. Eramos o pa¨ªs das sombras, das d¨²bidas, dos misterios. Non nos entenden, non. Somos galegos e non nos entendemos. Etc¨¦tera. Viviuse unha alborada da interpretaci¨®n. Pasariamos do estigma do inc¨®gnito, do impenetr¨¢bel, a paradigmas transparentes. Seriamos seres interpret¨¢beis. Agora que o penso, na antropolox¨ªa da Transici¨®n, hab¨ªa unha insistencia mesmo pega?enta en demostrar que os galegos eran ¡°normais¡±. Hab¨ªa que acabar con eses t¨®picos das persoas desconfiadas, retranqueiras, labir¨ªnticas, inescrut¨¢beis... ¡°Normais, os galegos son normais!¡±, proclamaban os nosos valedores. ?Que perigosa condici¨®n esa de ¡°ser normal¡±? Como ben ten escrito Herta M¨¹ller, ¨¦ a consigna de toda ditadura: ¡°Ser normal¡±. En Fame e seda escribe: ¡°A igual que coa palabra ¡®morto¡¯ souben o que significaba ¡®normal¡¯ sen necesidade de preguntalo¡±. E a mellor proba do galego ¡®normal¡¯ era o chamado galego desacomplexado.

Tam¨¦n eu defend¨ªn, en quen non?, a figura do chamado galego desacomplexado. O que te?en as palabras, e vela¨ª o seu feitizo, ¨¦ que conte?en un significado e mais o contrario. Cando falabamos de desacomplexado, en contraposici¨®n ao acomplexado, estabamos a pensar na persoa que non ti?a a menos a s¨²a cultura, a s¨²a lingua, que non se avergo?aba do acento, que non era servil, nin se achantaba ante a facci¨®n dominadora de ¡°imb¨¦ciles e escuros¡±. O acomplexado, pola contra, era quen renegaba da bagaxe cultural directamente. Mais tam¨¦n hab¨ªa outra variante: o que se agochaba, o que se camuflaba, o que prefer¨ªa pasar desapercibido, como un peixe entre augas.

Mais estamos a encontrarnos agora cun tipo de galego tan desacomplexado que mete noxo e mesmo algo de medo. O acomplexado a¨ªnda ti?a o seu complexo. A¨ªnda o levaba ¨¢s veces como un peso, como unha contradici¨®n, con ese acento do que dic¨ªa C¨¦sar Vallejo que se pega aos zapatos. Ao mellor non lle gustaba ter ese acento, pero levar lev¨¢bao. O acomplexado a¨ªnda d¨¢ que pensar. E ademais adoita ter d¨ªas. O novo desacomplexado do que falo non ¨¦ o nacionalista dos que ¨ªa coa sigla, a bandeira e a estrela por diante. O novo desacomplexado non ten complexos nin tampouco escr¨²pulos. Fai da elocuente ignorancia un credo apod¨ªctico. O retrato cuspido est¨¢ nese candidato, o modesto ex banqueiro de humilde ego, que declarou que o espa?ol fora moi ¨²til aos galegos porque lles permitiu emigrar a Am¨¦rica, supo?o que Brasil e Estados Unidos inclu¨ªdos. Sen castel¨¢n, que far¨ªan os emigrantes galegos en Alema?a, Suiza ou Francia? E todo co aplauso da lady do lago Ness e outras figuras das comedias b¨¢rbaras. Que modernidade m¨¢is troglodita!

A idea era valorizar o patrimonio. Si, ¨¦ certo. Na Galiza hai moitos lugares monumentais, moitas paisaxes singulares. Hai m¨¢moas como area, castros a miles, campos de petr¨®glifos marabillosos, o levedar sublime da pedra no rom¨¢nico, o engaiolante mundo dos pazos, a intelixencia ecol¨®xica e a vontade de estilo na arte popular... Todo estaba a¨ª, xunto coa vizosa natureza, o max¨ªn da terra, a infinda arte povera da intemperie.

Todo iso estaba a¨ª dende hai m¨¢is ou menos s¨¦culos. Interpret¨¢base ou non, pero estaba a¨ª. Segundo os casos, hab¨ªa que descubrilo, sinalalo, abrir carreiros, hab¨ªa que rescatalo, coidalo, restauralo... O m¨¢is importante dun castro ¨¦ un castro, como o m¨¢is vistoso dun castelo ¨¦ o castelo, ou o feitizo dos mu¨ª?os son os mu¨ª?os. Era a¨ª onde hab¨ªa que investir. E o mesmo poderiamos dicir dos espazos para os traballos artesanais: potenciar os obradoiros, facilitar a exposici¨®n, potenciar as feiras.

Mais a brillante idea que prendeu en moitos pol¨ªticos foi: o que lle fai falta ao monumento (ou o que sexa) ¨¦ un centro de interpretaci¨®n do monumento. Mesmo te?o o¨ªdo o curioso razoamento de que o que a xente quere ver ¨¦ o centro de interpretaci¨®n e non as ru¨ªnas que interpretan.

Coincidiu a moda coa ¨¦poca do desbalde orzamentario, cando hab¨ªa cartos ou parec¨ªa que os hab¨ªa. Ao primeiro, o pa¨ªs necesitaba estradas e pol¨ªgonos industriais. At¨¦ que chegou o intre de facer estradas sen coches e pol¨ªgonos industriais sen industrias. Deber¨ªa empregarse daquela o di?eiro no saneamento das r¨ªas, esa man de Deus que d¨¢ sustento e riqueza dende hai s¨¦culos. Mais o saneamento ¨¦ unha cousa invis¨ªbel. Non se presta para a cousa electoral. O que se v¨ªa eran os paseos mar¨ªtimos. Agora temos paseos e paseos para ver as r¨ªas. Sen complexos. Con merda e todo.

A ver como interpretamos isto.