'Mutis' explicado

Do mesmo modo que me publicou este xornal o pasado febreiro un artigo, Qu¨¦ va a ser del escritor, no que trataba das transformaci¨®ns que vive en Espa?a a literatura, ti?a eu por obra ofrecer unhas reflexi¨®ns m¨¢is demoradas e espec¨ªficas sobre o ser escritor na Galiza e en galego. Calculaba publicalas nun par de meses, mais a vida, sempre esa man solta para darnos labazadas, faime adiantalas e tam¨¦n dar unha explicaci¨®n.

Hai meses decid¨ªn reintegrarme ¨¢ mi?a praza de profesor de ensino medio. ? d¨ªa seguinte a ter asignada praza definitiva, puxen unha nota no meu blog. Xa que o ti?a, quixen dicir eu as¨ª o que empezaba a ser comentado na profesi¨®n e os seus arredores. Pensara facer un cambio de profesi¨®n e de vida con tranquilidade, non imaxinaba que iso crease noticia. E par¨¦ceme que o m¨¢is interesante precisamente non ¨¦ que algu¨¦n pase de dedicarse a escrita a dedicarse ao ensino, sen¨®n que iso sexa noticia. F¨ªxome ver que xa funcionan de modo efectivo os medios de comunicaci¨®n particulares, que Internet permite que todos sexamos emisores de informaci¨®n. ? unha lecci¨®n importante.

Desapareceu a figura do autor con toda a s¨²a aura de respecto

'Sete palabras' ¨¦ unha despedida todo el, l¨¦ndoa pode comprenderse

En Espa?a, un escritor peruano ¨¦ visto como propio. O galego, non

Revisei as mi?as bases profesionais de escritor e decid¨ªn reaxustalas

A miseria da nosa cultura crea unha 'polic¨ªa pol¨ªtica' que persegue a 'pureza'

Sobras raz¨®ns para sentirse fatigado, pero a principal ¨¦ a vida mesma

E outra lecci¨®n tan ou m¨¢is importante que desminte en parte a conciencia de fracaso que eu ti?a: contra o que pensaba, ¨¢ sociedade galega xa lle importan os seus escritores. Cando comezo a publicar ficci¨®n, a comezos dos anos oitenta, xunto aos libros ti?a a pretensi¨®n de reformular a literatura galega e a s¨²a relaci¨®n coa sociedade, que rompese o gueto no que estaba encerrada, irradiase e alcanzase a un p¨²blico lector non ideoloxizado. Que a retirada dun autor agora provoque preocupaci¨®n en tantas persoas indica que se conseguiu parcialmente aquel obxectivo.

As persoas que somos lectores sentimos a desaparici¨®n dun autor co que mantemos un di¨¢logo, un trato, iso ¨¦ natural; neste caso expresouse unha preocupaci¨®n que vai m¨¢is al¨® dos lectores: persoas que non len os libros do autor sent¨ªan que o seu pa¨ªs perd¨ªa algo (foime unha sorpresa desconcertante e te?o que agradecer rendido o que hai a¨ª de reco?ecemento dos lectores). O que importa ¨¦ que ¨¦ unha novidade, expresa unha conciencia c¨ªvica nova. E iso ¨¦ m¨¢is interesante que todo o que eu diga a continuaci¨®n.

Ese novo civismo non ¨¦ compartido, mesmo ¨¦ combatido por abondos medios de comunicaci¨®n e por poderes pol¨ªticos, ese incivismo ¨¦ o noso verdadeiro drama hist¨®rico. A sociedade ¨¦ m¨¢is madura que os poderes que a tutelan (que dicir concretamente dun Goberno que chegou custionando a nosa lingua? ? incualific¨¢bel).

E dito o m¨¢is importante s¨® resta explicar os motivos dese mutis que pretend¨ªa ser un tr¨¢nsito particular desde a cena p¨²blica a unha profesi¨®n m¨¢is discreta. Vexo que este mutis non pode ser mudo, debo explicarme. Oxal¨¢ as explicaci¨®ns sirvan tam¨¦n para afrontar dilemas que ten que afrontar a nosa cultura.

Unha causa soa abondar¨ªa, a crise econ¨®mica agudizou unha crise das industrias da comunicaci¨®n, do xornalismo, da edici¨®n de libros. Esa crise present¨®usenos a todos os que traballamos nese sector econ¨®mico e profesional, e eu revisei as mi?as bases profesionais para ser escritor e conclu¨ªn que ter¨ªa que reaxustalas. No meu caso particular vin que calquera reaxuste aumentar¨ªame a¨ªnda m¨¢is a exposici¨®n ao p¨²blico, coa carga de tensi¨®n e ansiedade que iso me sup¨®n. Foime disuasorio.

E estas novas circunstancias non te?en volta atr¨¢s, a crise multiplicou a velocidade dun proceso de cambio na cultura occidental que xa exist¨ªa. Na Europa a cultura era xer¨¢rquica e compartimentada, establec¨ªase un lugar para a cantarela popular e outro para a ¨®pera ou a m¨²sica de c¨¢mara (malia que na vida houbese influencias mutuas). Ese ordenamento e compartimentaci¨®n permitiu a existencia dunha arte culta, os sacerdotes desa secta das artes ser¨ªan os artistas, os autores, cun selecto p¨²blico propio. Entendo que iso est¨¢ hoxe en custi¨®n. Xa nos anos sesenta houbo intelectuais, como Umberto Eco, que analisaron ben esa tensi¨®n ag¨®nica entre alta cultura e a cultura dos medios de comunicaci¨®n. Aquela tensi¨®n, debido ao cambios sociais e pol¨ªticos e, sobre todo, ¨¢s novas tecnolox¨ªas como a Rede, hoxe est¨¢se dirimindo: do mesmo modo que desapareceu o cidad¨¢n coas s¨²a carga de responsabilidades, dereitos e deberes e foi suplantado polo consumidor nihilista, desapareceu tam¨¦n a xerarqu¨ªa de valores, e a cultural e art¨ªstica. Xa non aceptamos a autoridade e todos decidimos numericamente que cousa ¨¦ a arte. Desapareceu a figura do autor coa s¨²a aura de respecto, e nas informaci¨®ns de cultura mest¨²ranse revoltos un libro de filosof¨ªa ou de poes¨ªa con calquera outro nacido para best seller ¨¢ moda ou unha fotograf¨ªa dunha modelo. Xa non hai categor¨ªas e a valoraci¨®n impl¨ªcita ¨¦ que todo ten o mesmo valor relativo, b¨¢sicamente ning¨²n.

Resumindo, a mi?a figura de escritor, o autor que vai tecendo unha obra, xa non ten lugar. Neste tempo sen memoria, perpetuo presente, s¨® cabe a novidade e todo ¨¦ espect¨¢culo. Desde os l¨ªmites da literatura galega podemos pensar que iso non acontecer¨¢ pois ¨¦ unha literatura de autor: un erro. ? un cambio profundo na nosa civilizaci¨®n e -c¨®mo non hab¨ªa ser as¨ª- af¨¦ctanos igualmente.

(O peor ¨¦ que tampouco un non se atreve a reivindicar a figura do autor, hai algo en n¨®s de exquisito de m¨¢is e somos unha figura decadente).

Tam¨¦n me poder¨ªa deixar de an¨¢lises e bastar¨ªa con falar do ¨²ltimo libro do autor para comprender o mutis. Sete palabras ¨¦ unha despedida todo el, e en l¨¦ndoo coido que o lector comprende que xa foi escrito en tr¨¢nsito cara a outro lugar. Nalg¨²n lugar do texto, cito de memoria, dise algo as¨ª: "E como se xa estiveses morto ou como se fose un libro p¨®stumo". Tras un strip tease art¨ªstico s¨® cabe baixar o pano ou facer mutis. Un sente que literariamente xa dixo o que ti?a a dicir, m¨¢is nada.

Por que ocorren cun escritor cousas as¨ª? Par¨¦ceme que se debe a que as persoas que atravesan a fronteira dos 50 anos ga?an unha nova perspectiva sobre a s¨²a propia vida e sobre o vivir. Unha consecuencia ¨¦ que perden a ilusi¨®n polas angueiras ¨¢s que se te?en dedicado at¨¦ ese momento. Un desprendemento ou unha cousa semellante v¨ªvese respecto do que o rodea a un.

Esa crise de vida o escritor v¨ªvea dun xeito especial, pois traballa no seu mundo ¨ªntimo mais faino en relaci¨®n cos demais, primeiramente coa comunidade que o arrodea. ? oficio solitario, por¨¦n depende dunha comunidade humana. As¨ª ten sido at¨¦ hoxe, por iso tanta xente considera un libro ou un escritor como seus a¨ªnda que non lean. Rosal¨ªa de Castro ou El Quijote son casos. Pola s¨²a parte, o escritor interioriza o seu pa¨ªs, v¨ªveo dentro s¨²a mental e emocionalmente at¨¦ un punto no que chega a sentir afogamento: de a¨ª unha necesidade de fuxir ou romper que leva a escritores a p¨®r terra ou oc¨¦ano de por medio, sequera unha tempada. Ou a quitarse do escenario como se poida.

Naturalmente tr¨¢tase do ¨¦xito dun fracaso e do fracaso dun ¨¦xito. Ser escritor profesional para min foi un ensaio persoal e da literatura galega: ese desexo de escritores anteriores era pos¨ªbel naquel contexto hist¨®rico? A democracia na Espa?a estabase a consolidar e transformar a sociedade, dunha banda. Da outra, o autogoberno, logo da promulgaci¨®n do Estatuto de Autonom¨ªa, parec¨ªa abrir a posibilidade de normalizar a lingua, crear unha cultura descolonizada e autocentrada. Nin os medios de comunicaci¨®n nin o poder pol¨ªtico galego axudaron, a atenci¨®n e o respecto que se lle dea hoxe aqu¨ª ¨¢ nosa cultura ¨¦ m¨¦rito exclusivo da cidadan¨ªa. E a Espa?a democr¨¢tica reconfigurouse sobre o mesmo nacionalismo espa?olista, o integrismo identitario: os espa?ois son os que falan castel¨¢n.

A consecuencia ¨¦ que un escritor mexicano ou peruano ¨¦ considerado como propio, por¨¦n quen escriba en galego ¨¦ outra cousa, categor¨ªa a parte. Dannos un trato extra?o: non nos reco?ecen nacionalidade espa?ola, tampouco a galega, e tr¨¢tannos como a estranxeiros. A xenofobia expl¨ªcita e impl¨ªcita dos media madrile?os ¨¦ un esc¨¢ndalo: hoxe o ¨¦xito de Andr¨¦s Dobarro ser¨ªa absolutamente impos¨ªbel.

Chegado aqu¨ª pode ter aparecido o comentario, "e que nos importa o que diga Espa?a de n¨®s, que somos galegos?!". Non entro a discutir iso no plano ideol¨®xico e pol¨ªtico, s¨® constato que para que un escritor poida vivir da s¨²a obra ten que estar traducido a outras linguas. O castel¨¢n ¨¦ a primeira lingua ¨¢ que desexo que se traduza a mi?a obra. Agora ben, a realidade das relaci¨®ns de poder fai que o que ser¨ªa un desexo limpo constit¨²a unha obriga: dada a nosa debilidade pol¨ªtica, para chegar a outras linguas do mundo hai que pasar obrigadamente polo ¨¢mbito castel¨¢n espa?ol, unha verdadeira alf¨¢ndega que empece a difusi¨®n de autores e libros.

E cando se nos critica aos escritores galegos por permitir que se editen os nosos libros en castel¨¢n o que se pretende ¨¦ ternos encerrados. Porque, d¨¦benmo crer, temos que ler e ouvir esas cr¨ªticas: "Ten moita pr¨¦sa por ser traducido", "cada vez deixa menos meses entre a edici¨®n en galego e en castel¨¢n", "o que quere ¨¦ triunfar en Madrid"... Persoas que seguramente non len os libros de un e que mesmo os combaten s¨ªntense con autoridade moral e dominio sobre un. A miseria interiorizada pola nosa cultura crea unha polic¨ªa pol¨ªtica que persegue a nosa pureza. Vivir da literatura, un pecado. O castel¨¢n, vaites co pecado mortal! Ser escritor galego ¨¦ apandar cunha carga ¨¦tica e moral en por si, sabi¨¢molo e asum¨ªmolo. A¨ªnda comprobamos logo que a sociedade, sobre todo en momentos de crise, agardaba dos seus escritores que cumprisen un papel al¨¦n de escribir versos e historias. Agora ben, non hai por que aturar a carcereiros voluntarios. En fin, que todo cansa.

Sobre todas estas cousa te?o escrito e est¨¢ recollido en libros, fun pasando a palabras a experiencia como escritor, a car¨®n dos libros de ficci¨®n fun ofrecendo as reflexi¨®ns: F.M., Parado na tormenta, A carreira do salm¨®n, Ten que doer, Outra Galiza... Quen te?a lido alg¨²n deses libros non levar¨ªa sorpresa polas mi?as conclusi¨®ns.

Moitas causas para explicar canseira, tam¨¦n por que habemos negalo, a conciencia de que a relaci¨®n particular do autor coa literatura galega nunca cambiar¨¢. Pasan as d¨¦cadas e son, e han ser, as mesmas que estableceron mutuamente cando empezou a publicar. Un autor s¨® ten a palabra, a que publica, logo son as persoas que len quen deciden se existe ou non. Fun autor afortunado, os meus libros tiveron e te?en o alento dos lectores, non lles podo estar m¨¢is agradecido. Por¨¦n este autor v¨¦n desde o comezo custionando o establecemento cultural e literario, e o establecemento l¨®xicamente op¨²xolle e oponlle resistencia ao autor.

O autor co?¨¦cese e sabe que non pode cambiar a s¨²a natureza nin o seu destino, sabe que os observadores da literatura que se comprometan cos seus libros sempre ser¨¢n persoas que vivan f¨®ra ou nalgunha marxe, ora desde Barcelona ora desde Nova York. Sabe que est¨¢ no seu que o maior co?ecedor da s¨²a obra sexa un estudoso aragon¨¦s que exerza de profesor na universidade estatal de Colorado. Como est¨¢ na propia natureza o terse significado en temas sociais e posici¨®ns pol¨ªticas, co l¨®xico coste (quen mide ese coste?). A un c¨¢nsalle ser un.

Sobran raz¨®ns para sentirse fatigado, a¨ªnda que a principal ¨¦ a vida mesma e non outra. E por iso deixo de ser escritor profesional e gardei nunha caixa os traballos literarios encetados. Non paso pena ningunha pola literatura en xeral nin pola galega en particular. A vida institucional da cultura galega ¨¦ aborrecida e resesa como hai 30 anos, mais f¨®ra de a¨ª hai hoxe moita xente de distintas xeraz¨®ns a escribir de xeitos distintos: nunca a literatura galega foi tan diversa. E, sobre todo, hai unha creatividade que se expresa de moitos outros modos, e se non, ollen na Rede.

No que a min respecta, para o pr¨®ximo curso revisarei e reducirei a mi?a presenza p¨²blica todo o que poda. Malia que, se o director destas p¨¢xinas mo permite, mirarei de conservar alg¨²n espazo para seguir tratando de escritores, libros e esas outras cousas mi¨²das.