A Santa Compa?a salvar¨¢ a lingua

Est¨¢ a espallarse un novo esplendor da arquitectura galega: o do tanatorios. En Galicia vivimos un tempo de futuro pret¨¦rito. Por iso a arquitectura m¨¢is viva ¨¦ a dos tanatorios. Ocupan os mellores locais. Os lugares estrat¨¦xicos. Agora a vangarda son os tanatorios.

A da morte ¨¦ unha das m¨¢is interesantes reconversi¨®ns producida en Galicia nos ¨²ltimos anos. Hai quen pensa que a desaparici¨®n dos velorios no fogar ¨¦ unha grave perda etnogr¨¢fica. O que eu penso ¨¦ que os mortos, con ese sentido solidario que adoitan ter os defuntos, levaron a etnograf¨ªa aos tanatorios. Cada d¨ªa n¨®tase m¨¢is. Non ¨¦ que a xente deveza ou te?a pr¨¦sa por morrer, mais o tanatorio xa non ten esa connotaci¨®n de frigor¨ªfico, de penoso presidio no cami?o do Xu¨ªzo Final. At¨¦ hai pouco o defunto galego a¨ªnda rexurd¨ªa para que non o levasen ao Tanatorio. Rebul¨ªa na caixa. O¨ªanse toses, xuramentos. O que pasa ¨¦ que todo o mundo se fac¨ªa o despistado.

En Galicia, non ¨¦ que pecharan ou marcharan as industrias dos pol¨ªgonos. ? que nunca estiveron

-E iso que foi?

-O que?

-Pareceume o¨ªr a voz do av¨®. Un xuramento.

-Ser¨¢ o aire acondicionado!

O defunto galego ¨ªa ao tanatorio como se o levasen ¨¢ pensi¨®n de Psicose, de Alfred Hitchcock. Mais agora os sen-lugar son lugares de informaci¨®n. De encontro. De transmisi¨®n de experiencias. As esquelas fanse en castel¨¢n, pero onde m¨¢is galego se fala ¨¦ nos tanatorios. E un aprende al¨ª de marabilla o que ¨¦ o "e" parag¨®xico. A Santa Compa?a salvar¨¢ a lingua! M¨¢goa que non te?an un bo ambig¨² para os brindes de despedida. Pero todo se andar¨¢.

Aqu¨ª a crise non ¨¦ da construci¨®n, sen¨®n do enfoque. E ¨¦ que se orientaron mal as cousas. Ve?a masa, ve?a tixolo, ve?a urbanizaci¨®ns. O negocio s¨® pensaba nos vivos. Ti?a esa miraxe colonial. Esa cousa da imitaci¨®n da gran soleira mediterr¨¢nea ou dos formigueiros metropolitanos, onde pousan as grandes migraci¨®ns. Mais en Galicia, os vivos van a menos. Os vivos son o pasado. Como quen di, os vivos en Galicia son unha minor¨ªa. Unha minor¨ªa minoritaria.

Os mortos, dalg¨²n xeito, son os que mellor resisten a crise. Os que nos botan unha man. Un dos prop¨®sitos do capitalismo foi converter os mortos en eliminados, romper a conexi¨®n entre as d¨²as parroquias, as dos vivos e as dos mortos.

Durante anos de confusi¨®n, a maior produci¨®n foi a de Baleiro. A xente pensaba que se estaban a facer edificios, pol¨ªgonos, casas. Pois non. O que se estaba a constru¨ªr era o Baleiro. Hoxe temos un excedente brutal de Baleiro. O problema do Baleiro e que ¨¦ un produto moi dif¨ªcil de colocar. ? un produto triste. Unha cousa son os metros cadrados de esperanza e outra os metros c¨²bicos de baleiro.

O baleiro, ademais, ¨¦ caro. Moi caro.

Unha das cousas m¨¢is impresionantes na Galicia de hoxe son os pol¨ªgonos industrias desertos. Non ¨¦ que pecharan ou marcharan as industrias. ? que nunca estiveron. Talvez esa era a idea inconsciente. Que a terra criase industria. Se non hai f¨¢bricas, xa naceran. Hai que ter paciencia. O caso ¨¦ facerlle sitio. Hoxe sae unha toxeira no pol¨ªgono, pero se cadra ma?¨¢ medra unha colleita de pneum¨¢ticos Pirelli con calendario de nus e todo. Esa ¨¦ unha confianza cega. O que vai medrar ¨¦ o baleiro.

Producimos menos leite. Menos barcos. Menos investigaci¨®n. Mais somos os campi¨®ns na produci¨®n de baleiro.

O grande monumento ao baleiro ¨¦, claro, a Cidade da Cultura. Vela¨ª vemos o determinismo hist¨®rico. O baleiro, que ¨¦ a Nada, fac¨¦ndose co Todo. O gran espect¨¢culo do goce sadomasoquista: todo un pa¨ªs a debater o como se enche algo que naceu para albergar... o baleiro. Todo este absurdo ter¨ªase solucionado de sermos realmente informados do que se pretend¨ªa facer. Agora todo o mundo di que non se sab¨ªa o porqu¨¦ da obra de Gai¨¢s, o que ser¨ªa un aut¨¦ntico delito merecente de "estado de alarma": gastar centos de mill¨®ns de euros, o que non temos, en algo que non se sab¨ªa o que era e para que!

Mais non ¨¦ as¨ª. Fraga sab¨ªa o que quer¨ªa e Peter Eisenman, tam¨¦n. Sendo diferentes os intereses, a coincidencia era t¨¢cita. Houbo quen o suxeriu, mais foi acalado. Non se reco?eceu a verdade. E at¨¦ certo punto era l¨®xico. A natureza da Cidade da Cultura ¨¦ o segredo. Como nas pir¨¢mides. Fraga quer¨ªa o mausoleo, sen proclamalo. E Peter Eisenman quer¨ªa elevar o concepto e a sensaci¨®n do baleiro a sublime arquitectura. No fondo, a sinton¨ªa de obxectivos era perfecta, sen necesidade de ser expresada: trat¨¢base de constru¨ªr a Catedral do Baleiro, o perfecto Mausoleo da Postmodernidade. A funcionalidade nunca foi contemplada. Iso ¨¦ cousa da arquitectura de Niemeyer, o autor brasileiro que v¨¦n de revolucionar Avil¨¦s transformando a vella siderurxia en epicentro internacional de cultura. O mundo ¨¢ espreita desa obra, feita con sentido, a escala, e con imaxinaci¨®n, e non a golpe de talonario. Mais ?scar Niemeyer ¨¦ comunista e ten 103 anos. E pensa no destino da obra. As desgrazas nunca ve?en soas. Que importaba o destino da obra en Gai¨¢s? Estaba ¨¢ marxe, ou era o de menos, nesa arquitectura da Nova Idade Media, obxecto de feitizo, de adoraci¨®n, s¨ªmbolo de si mesma e do concepto do poder que a pariu. O mestre Mateo levou o universo do ben e o mal, mediante a Apocalipse, ao P¨®rtico da Gloria. Rosal¨ªa de Castro escribiu: "Como me miran estes demos, /e aqueles mortos!". S¨® hai un xeito de encher de verdade o inmenso baleiro de Gai¨¢s. Cos demos e cos mortos. Co falar e co mirar da pedra. Si, s¨® hai un xeito de acabar con Baleiro Totalitario. Coa Santa Compa?a. E o resto xa se ir¨¢ dando. Cando estaba no sanatorio en Santiago, a Valle-Incl¨¢n encontr¨¢ronlle un cesto de n¨¦coras debaixo da cama. O m¨¦dico preg¨²ntolle: "E este marisco?". E don Ram¨®n, que mesmo de enfermo era xenial, respondeu con naturalidade: "Aqu¨ª, con este clima, cr¨ªa de todo". Ese ¨¦ o medo que eu te?o. Que en Gai¨¢s metan moito deshumidificador. Hai que deixar ¨¢ natureza que traballe. Que cr¨ªe. Que encha o baleiro.

Os mortos aqu¨ª sempre foron por diante. A comezar polo ¨²ltimo rei de Galicia, amante das artes, tam¨¦n da ars amandi, e que aborrec¨ªa a guerra, aquel Don Garc¨ªa que morreu traizoado e cuberto de cadeas no castelo da L¨²a. E Valle-Incl¨¢n, ao seu xeito, tam¨¦n era un rei galego. Non ¨¦ casual que o enterro fose o d¨ªa de Reis de 1936. E na comitiva, baixo a chuvia, ¨ªa o pobo e non os das cadeas. Na fosa, o caix¨®n de t¨¢boas aboiou como unha barca. E cando un mozo tirou do crucifixo, destapouse o cadaleito e al¨ª estaba don Ram¨®n como un c¨¦ltico rei Lear a botar a ¨²ltima ollada dende a ¨²ltima nave. Aquela ollada ¨ªa do tempo ao intemporal.

A mellor historia de Galicia, e da humanidade, ¨¦ a dos que combateron o baleiro con retallos de luz.

O poema de Nazim Hikmet:

"Estes homes, Dino,

con retallos de luz nas mans,

u-lo van

nesta penumbra, Dino?"

Na Coru?a, na ma?¨¢ do s¨¢bado, d¨ªa 18, no cemiterio de Santo Amaro, vaise lembrar cun roteiro organizado pola Academia Galega vaise homenaxear a Lu¨ªs Seoane e as portadores de retallos de luz que al¨ª repousan. E ao d¨ªa seguinte, moi perto do camposanto, vaise inaugurar o memorial, impulsado pola Asociaci¨®n para a Recuperaci¨®n da Memoria Hist¨®rica, no que figuran os nomes de seiscentos loitadores pola liberdade asasinados polo fascismo na bisbarra coru?esa. O ¨²ltimo libro de John Berger t¨ªtulase Coa esperanza nos dentes. As¨ª viviron eles, coa esperanza nos dentes, para encher o noso baleiro.