Ao p¨¦ de D¨ªaz Pardo
Os traballadores que viviron o d¨ªa a d¨ªa co galeguista l¨¦mbrano am¨¢bel e "moi esixente" - O seu primox¨¦nito lembra as s¨²as teses sobre organizar a produci¨®n
Como na c¨¦lebre admonici¨®n de O home que disparou a Liberty Valance, cando o feito muda en lenda, hai quen escolle imprimir a lenda. Mais nas idas e vidas, nos contubernios e nos debates, no labor coti¨¢n e nas ideas excepcionais, que orixinaron a refundaci¨®n de Sargadelos, resulta dif¨ªcil separar a fari?a do farelo. As discusi¨®ns dur¨ªsimas e os enfados entre os insepar¨¢beis Isaac D¨ªaz Pardo e Lu¨ªs Seoane quedaron documentados nun volc¨¢nico volume de cartas, publicado por Do Castro en 2004, en que o combate dial¨¦ctico e a fidelidade a unha utop¨ªa funcionan como motor. Mais unha vida de proxectos en com¨²n non colle en ning¨²n papel. Tampouco o relato de como era o d¨ªa a d¨ªa ao car¨®n de D¨ªaz Pardo, ese que viviron os seus colaboradores m¨¢is achegados durante anos.
Fandi?o: "Era un laborar constante, d¨ªa e noite, domingos e festivos"
Para Mar¨ªa Jos¨¦ Castro, cont¨¢bel no Castro, "non era un patr¨®n ao uso"
"O seu era un laborar constante, seguido, d¨ªa e noite, domingos e festivos", constata o mito sobre a realidade Xos¨¦ Ram¨®n Fandi?o. O fil¨®logo traballou os ¨²ltimos 15 anos ao p¨¦ de Isaac, xa na etapa en que este habitaba no Instituto Galego de Informaci¨®n (IGI) de Compostela como un monxe dedicado a salvar a memoria da Rep¨²blica e da resistencia e os resultados dun obxectivo vital. Naquela factor¨ªa cultural, con feitura da sede de xornal que foi para o frustrado Galicia, onde ocupaba un cuarto frugal, austero, e onde deu acubillo ao Neira Vilas acabado de retornar de Cuba, acompa?¨¢rono un mangado de persoas. Gloria L¨®pez, Charo Portela ou Bego?a Soneira foron algunhas delas.
"Era un bo xefe, nunca berraba, pero era moi, moi esixente". Gloria L¨®pez entrou na ¨®rbita do sistema Sargadelos en 1990. F¨ªxoo no Museo Carlos Maside, contiguo ¨¢ f¨¢brica cer¨¢mica do Castro, en Sada, e dep¨®sito dunha importante colecci¨®n da Nova Arte Galega. Guiaba visitas, elaboraba unidades did¨¢cticas. Aos dous anos entrou no IGI. "Cheguei o meu primeiro d¨ªa e ?quen estaba al¨ª?", fai memoria, "Santiago ?lvarez. Iso deume unha idea de onde me met¨ªa". Co hist¨®rico comisario do Ej¨¦rcito Popular e xefe dos comunistas galegos xantou a empregada, que se ocupar¨ªa de fichar a biblioteca ou de procurar informaci¨®n para aqueles paneis cos que D¨ªaz Pardo ilustraba a historia de Galicia. Pero as lindes entre tarefas eslu¨ªanse no emblem¨¢tico edificio de San Marcos. Fandi?o o mesmo redactaba textos para explicar as figuras que publicaba unha monograf¨ªa sobre a viaxe de Castelao aos Estados Unidos. E L¨®pez pasaba de tratar cos autores de Edici¨®s do Castro a organizar os congresos sobre o exilio ou remexer no legado do Consello de Galiza custodiado no IGI e que agora gardar¨¢ por 60 anos a Cidade da Cultura.
"O destino favoreceume ao ter a Isaac D¨ªaz Pardo como xefe, compa?eiro, mestre e amigo", di, sen asomo de hip¨¦rbole, Xos¨¦ Ram¨®n Fandi?o. "Aparte do que queda, do seu traballo e al¨¦n da s¨²a figura p¨²blica", engade, "foi un exemplo, unha torre de ¨¦tica". Entre aqueles que m¨¢is preto estiveron de D¨ªaz Pardo nos traballos e nos d¨ªas poucos escapan ao engado do galeguista e pintor, do dese?ador e empresario, do militante das causas progresistas e inventor de m¨¢quinas para a louza. Cos defectos de quen fiaba todo a unha caste de misi¨®n laica. "Era moi teimudo e todo ti?a que ir como el dic¨ªa", admite Gloria L¨®pez, "e ¨¢s veces fac¨ªache repetir un escrito. 'Iso non ¨¦ perder o tempo, ¨¦ aprender', coment¨¢bache daquela".
Mar¨ªa Jos¨¦ Castro ga?ou o salario no Castro de Samoedo durante 38 anos. Cando un golpe de man accionarial depuxo ao fundador das empresas de todos os seus cargos, ela tam¨¦n renunciou. Foi en 2006. "Isaac era un home extraordinario", lembra Castro, "algu¨¦n a quen nunca consideramos un xefe, que non che chamaba a atenci¨®n, sen¨®n que te corrix¨ªa con cari?o... Non era un patr¨®n ao uso". Adscrita aos departamentos de administraci¨®n no Castro, a operaria comezou realizando facturas, confeccionou as n¨®minas do persoal e levou a contabilidade de varias firmas do grupo Sargadelos. "Non te?o un mal xesto de Isaac, nin un mal recordo", afirma categ¨®rica.
Ningu¨¦n chocaba xa con D¨ªaz Pardo como o fac¨ªa Lu¨ªs Seoane nos anos arxentinos. A¨ªnda en 2004 viv¨ªa xente que visualizaba ao autor de Fardel d'eisilado (1952) sa¨ªndo alporizado do Caf¨¦ Tortoni, na Avenida de Mayo, en Buenos Aires. "Non hai petiso bon", contan que exclamaba. E o debuxante de Paco Pixi?as retrucaba cun "non se pode un fiar dun avogado". Hai dous anos, D¨ªaz Pardo foi expulsado do Instituto Galego de Informaci¨®n. "Ningu¨¦n entend¨ªa o traballo que se fac¨ªa no IGI", opina Gloria L¨®pez, "e os novos accionistas maioritarios non entend¨ªan os beneficios daquel labor, non entend¨ªan que houbese cinco empregados montando unha exposici¨®n sobre Lorca en Galicia". "Acompa?¨¢molo al¨ª ate o final", asegura Fandi?o. Foron seis persoas, inclu¨ªdo o seu m¨¦dico persoal Marti?o Noriega, os que ficaron para botar o peche.
Ao cabo, e malia os reco?ecementos sociais ¨¦ a s¨²a lealdade ¨¢ institucionalidade emanada da autonom¨ªa, D¨ªaz Pardo pertenc¨ªa a un pa¨ªs que non estaba en ningures. Ao pa¨ªs dos vencidos, dos paseados, dos exiliados. Nunha das ¨²ltimas secuencias gravadas en v¨ªdeo, emitida pola Televisi¨®n de Galicia, Isaac corta ao entrevistador. Ap¨¢rtase do foco e, sen m¨¢is, espeta co seu proverbial e divertido laconismo: "Perdoen as molestias. Voume".
"Prefiro vervos mortos que se?oritos"
Camilo D¨ªaz Arias (Madrid, 1948) ten dous irm¨¢ns, Xos¨¦ e Rosendo, pero el ¨¦ o primox¨¦nito de D¨ªaz Pardo. "Aos 14 anos comecei a traballar no Castro; nos ver¨¢ns cumpr¨ªa o horario dos obreiros e traballaba de oito e media da ma?¨¢ a seis e media da tarde", recorda, "el sempre nos dic¨ªa 'prefiro vervos mortos que se?oritos'; ti?a esas cousas". A disciplina de ecos espartanos e o respecto que impu?a tam¨¦n andan na cabeza de Camilo, que herda nome do seu av¨® asasinado en 1936 polos golpistas de Franco. "Cando fixen a maior¨ªa de idade", relata, "marchei para a Arxentina; Isaac dic¨ªa que nos ti?amos que formar mellor, porque Sargadelos '¨ªa ser moi importante".
Camilo D¨ªaz aterrou no pa¨ªs onde Seoane e D¨ªaz Pardo puxeran en marcha a f¨¢brica cer¨¢mica de La Magdalena. Comezou os seus estudos de qu¨ªmica e especializouse en tecnolox¨ªas cer¨¢micas. O fillo de Isaac regresa para axudar na construci¨®n dos fornos en Sargadelos e a¨ªnda volve unha vez m¨¢is ao pa¨ªs austral. "Co?ec¨ªn aos bos e aos xenerosos, a Lorenzo Varela, a Blanco Amor, a Rafael Dieste", lembra, "e cando os meus pais viaxaban a Galicia, eu quedaba ao coidado de Seoane e Maruxa". Outro golpe militar volver¨ªa marcar a vida dos D¨ªaz: o de Videla en 1976. "Daquela, retornei e reincorporeime a Sargadelos desde abaixo, como Isaac quer¨ªa", apunta, "ao pouco tempo era director de produci¨®n". As instalaci¨®ns da Magdalena remataron en mans dunha multinacional xaponesa, que as empregou como galp¨®ns para almacenar froita.
Aqueles foron os anos en que Isaac D¨ªaz Pardo puxo en pr¨¢ctica nas factor¨ªas do grupo as s¨²as particulares teses, tam¨¦n teorizadas en libro, sobre a organizaci¨®n da produci¨®n. "El sempre afirmaba que o ¨²nico privilexio da direcci¨®n era dar exemplo en todo", explica, "trataba de ti a ti aos traballadores e nunca esquec¨ªa po?er a mesma bata branca que os demais. 'Se queres que un traballador funcione, tes que lle deixar iniciativa', dic¨ªa ademais". Na praxe, as factor¨ªas Sargadelos empregaban a chamada cadea de defectos. Os operarios rotaban e quen fabricaba unha taza, decor¨¢baa, pu¨ªaa. "Non hab¨ªa especializaci¨®n e cada empregado deb¨ªa co?ecer o ciclo completo do labor para evitar defectos". Anos logo, exp¨®n Camilo D¨ªaz, nos Estados Unidos e no Xap¨®n far¨ªase com¨²n ese sistema organizativo co nome de c¨ªrculos de control.
Tu suscripci¨®n se est¨¢ usando en otro dispositivo
?Quieres a?adir otro usuario a tu suscripci¨®n?
Si contin¨²as leyendo en este dispositivo, no se podr¨¢ leer en el otro.
FlechaTu suscripci¨®n se est¨¢ usando en otro dispositivo y solo puedes acceder a EL PA?S desde un dispositivo a la vez.
Si quieres compartir tu cuenta, cambia tu suscripci¨®n a la modalidad Premium, as¨ª podr¨¢s a?adir otro usuario. Cada uno acceder¨¢ con su propia cuenta de email, lo que os permitir¨¢ personalizar vuestra experiencia en EL PA?S.
En el caso de no saber qui¨¦n est¨¢ usando tu cuenta, te recomendamos cambiar tu contrase?a aqu¨ª.
Si decides continuar compartiendo tu cuenta, este mensaje se mostrar¨¢ en tu dispositivo y en el de la otra persona que est¨¢ usando tu cuenta de forma indefinida, afectando a tu experiencia de lectura. Puedes consultar aqu¨ª los t¨¦rminos y condiciones de la suscripci¨®n digital.
