Darlle a volta ¨¢ identidade

Visto o acontecido, se cadra temos que pensar que non ¨¦ casualidade a aparici¨®n de ? beira de Beiras, unha homenaxe ao pol¨ªtico co gallo do seu 75 aniversario, e X un com¨²n denominador. A esquerda da naci¨®n de Marti?o Noriega, libro este de aparencia moito m¨¢is modesta pero tam¨¦n de maior interese para o com¨²n da cidadan¨ªa. Sen ousar conclu¨ªr que os libros formen parte dunha estratexia de proxecci¨®n medi¨¢tica (absolutamente lex¨ªtima, por outra banda), e estando disposta a aceptar que os andeis das librer¨ªas sexan espello dos intereses da sociedade, esa sinton¨ªa entre actualidade editorial e pol¨ªtica ¨¦ unha boa nova, s¨ªntoma do dinamismo do mundo do libro galego.

?s veces te?o a sensaci¨®n, e o temor, de que a crise exerza tam¨¦n un efecto paralizante na creatividade, que a falta de expectativas de publicaci¨®n inhiba as ansias escriturais. S¨® as¨ª se pode entender a relativa abundancia de colect¨¢neas de artigos de prensa que, perdido o vencello coa actualidade que os inspirou, te?en un interese relativo. E empeza a enxurrada de obras sobre Paz Andrade e Celso Emilio Ferreiro, con achegas desiguais. Polo de agora, congratul¨¢monos da recuperaci¨®n de Valent¨ªn Paz Andrade. A memoria do s¨¦culo XX, un extenso libro de conversas entre o empresario e Tucho Calvo publicado en 1998 por Edici¨®s do Castro e felizmente recuperado por Biblos.

E as mulleres seguimos na loita teimuda por visibilizarnos con d¨²as contribuci¨®ns fundamentais, de distinto car¨¢cter. Aurora Marco segue a alumear a memoria oculta da guerra, agora con Mulleres na guerrilla antifranquista galega, e a Asociaci¨®n de Mulleres Progresistas, con Ba¨ªa Edici¨®ns, recolle en Obras breves de imaxinaci¨®n os relatos premiados entre 2007 e 20011 no concurso literario de dita asociaci¨®n. Non sabemos se a crise permitir¨¢ que sobrevivan iniciativas coma esa, pero si estou certa da s¨²a utilidade para estimular a escrita de mulleres. ? nesas canteiras nas que se forman as escritoras de ma?¨¢, e non est¨¢ mal lembrar que foi nese concurso no que se deu a co?ecer como narradora unha voz hoxe consolidada, a de Mar¨ªa Reim¨®ndez, que o ga?ar¨ªa en 2003 (cando a¨ªnda era un premio de novela, non de relato) con O caderno de bit¨¢cora.

Vigo segue a ser fonte de inspiraci¨®n de novas interpretaci¨®ns da nosa historia recente, e ¨¦ boa cousa, tan necesitados como andamos de erguer a autoestima, que descubramos na nosa memoria que somos algo m¨¢is que o cemiterio do le¨®n de Vilalba. Se Emilio Alonso en Vigo a 80 revoluci¨®ns por minuto d¨¢ argumentos que amosan o protagonismo da cidade na incorporaci¨®n de Galicia ao discurso da posmodernidade, o libro de fotos Vigo, a explosi¨®n dos 80 de V¨ªctor de las Heras rev¨¦lanos outras caras desa d¨¦cada, como a proletaria ou a futboleira, se cadra menos epatantes pero imprescindibles para completar a imaxe dunha urbe convulsa que ¨¢s veces se asemellaba a Beirut (e r¨®ubolle a feliz imaxe a Fran Alonso).

- Narrativa nutricia. A endeita natalicia de novidades narrativas d¨¢ para moito mougar, sobre todo pola extensi¨®n e a ambici¨®n literaria de varias. Entre as traduci¨®ns, quedo con A desaparici¨®n de Esme Lennox de Maggie O'Farrell, unha novela que proporciona intres deliciosos na s¨²a lectura, malia o dura que poida resultar a historia, e a importancia das cuesti¨®ns que suscita. En todo caso, ¨¦ notable a reflexi¨®n que inspira sobre a memoria, a s¨²a condici¨®n e o papel que xoga (ou non) niso que adoito se co?ece como identidade individual. A novela semella un bo exemplo dun certo esvarar que se est¨¢ a producir na literatura no tratamento da memoria, do colectivo ao individual, do hist¨®rico ao persoal.

De a¨ª que non resultase nada sorprendente que ese sexa un dos piares sobre os que Ant¨®n Riveiro Colleo ergue as m¨¢is de 700 p¨¢xinas de Laura no deserto. Levaba ben tempo o escritor sen publicar (dende 2007), o que nos fac¨ªa sospeitar que deb¨ªa andar a argallar alg¨²n proxecto de envergadura. E abof¨¦ que este o ¨¦. Artellada en catro partes entre 1920 e finais do s¨¦culo XX, o relato l¨¦vanos da din¨¢mica Barcelona de preguerra ¨¢ dura cotidianidade do Madrid de posguerra, pasando por Brooklyn e polos campos de concentraci¨®n franceses e nazis, por Compostela e pola Pobra, vila ¨¢ que Riveiro rende unha entusi¨¢stica homenaxe que ¨¢s veces atranca un chisco o relato, por exceso de informaci¨®n hist¨®rica pouco pertinente para o desenvolvemento. Novela polif¨®nica, ¨¦ m¨¢goa que as voces que escoitamos se asemellen en exceso, pois iso vai en detrimento dunha lectura menos lineal da que o texto acaba por suscitar.

Laura no deserto art¨¦llase arredor da resoluci¨®n de varios misterios, pero todos eles te?en en com¨²n a cuesti¨®n da identidade, oculta nos pregues da memoria, esa traizoeira. Que a memoria individual de Laura, ou de Diana, ou as ferintes lembranzas que abouran a Bernie, confl¨²an inevitablemente coa historia e coa memoria colectiva que elaboramos, ¨¦ un factor que engade interese ¨¢ narraci¨®n. E por iso suxer¨ªa eu que ¨¦ posible que este cambio de enfoque no tratamento do tema sexa menos casual do que a simple vista poder¨ªa parecer. Que alg¨²n dos best-sellers internacionais dos ¨²ltimos meses aborde tam¨¦n a cuesti¨®n de memoria e identidade ¨¦ un dato m¨¢is a ter en conta para a an¨¢lise do novo rumbo que est¨¢ a coller unha das li?as literarias m¨¢is f¨¦rtiles nas ¨²ltimas d¨¦cadas.

Outro que tam¨¦n se fac¨ªa de rogar era Bieito Iglesias, quen retorna cos Contos da terra da tarde. Vaia por diante que este ¨¦ un libro para p¨²blicos esixentes, deses que gozan da literatura a modo, grolo a grolo, coma se dun vi?o se tratase. Pouca xente escribe xa como Bieito iglesias (a¨ªnda que ten digno disc¨ªpulo en Ameixeiras): enfrontarnos coa s¨²a prosa ¨¦ enfrontarnos co cerne do idioma e cun alter ego ling¨¹¨ªstico, que deslexitima de vez o noso galego incoloro, inodoro e ins¨ªpido. Esa lectura ¨¦ unha poderosa experiencia, non s¨® filol¨®xica, sen¨®n literaria, pois o libro turra de n¨®s, ac¨®sanos, arr¨¢stranos e d¨¦ixanos un tanti?o exhaustos e cunha grata sensaci¨®n nutricia.

E como non todo van ser m¨¦ritos ling¨¹¨ªsticos, que esa ¨¦ adaxe utilizada pola cr¨ªtica cando non arrisca unha opini¨®n, nestes Contos hai material para diversos estados de ¨¢nimo: historias que fan agromar o sorriso, outras estarrecedoras, que moven ¨¢ reflexi¨®n ou ¨¢ saudade... pero por tras de todas elas estamos n¨®s, ou o que Cunqueiro chamaba "o segredo do ser galego", a nosa andamiaxe colectiva, e o xeito singular que temos de situ¨¢rmonos perante os desaf¨ªos do noso tempo. Facer iso sen caer en pseudoenxebrismos nin prosmeiradas, e facelo en di¨¢logo coa tradici¨®n literaria occidental e dende unha concepci¨®n aberta e cosmopolita do que ¨¦ a cultura, ¨¦ m¨¦rito que poucos poden acadar. Abof¨¦ que Igleisas o consigue, sen aburrirnos nin un intre e emocion¨¢ndonos moitos.

- Variado men¨² po¨¦tico. En poes¨ªa atopamos un men¨² ben variado. Por cingu¨ªrmonos ¨¢ ¨²ltima endeita de Espiral Maior, benvido Leopardo son de Pilar Pallar¨¦s, e non s¨® polas escasas ocasi¨®ns que temos de escoitar a s¨²a voz, sen¨®n pola profundidade nutricia da s¨²a poes¨ªa no gume da tensi¨®n entre vida e escrita, entre corpo e esprito, e que nos confronta coa brutal honestidade dun eu l¨ªrico que nos demanda se as s¨²as palabras son "s¨® literatura, vida adelgazada ou non-vida". Ante unha cuesti¨®n as¨ª, non cabe lectura inocente. Tampouco ¨¦ Marta Dacosta unha autora que se prodigue. Acu¨¢tica alma ¨¦ un poemario de madurez, sobrio na forma e contido no fondo, un chamamento ¨¢ autenticidade que non esquece o di¨¢logo cos mitos pero tampouco coa memoria dos cadavres das cunetas, que non renuncia ¨¢ reflexi¨®n metaliteraria mais tampouco elude a cotidianeidade.

Ben distintos ambos, en todo caso, de MazinGZ de Calros Solla, un poemario non apto para maiores de 50 aproximadamente, pois todo el constr¨²ese arredor da figura de Mazinger Z, un personaxe manga que protagonizou unha serie de animaci¨®n televisiva emitida en Espa?a con moit¨ªsimo ¨¦xito entre a rapazada al¨¢ por 1978, a¨ªnda que nos noventa ser¨ªa recuperada por algunha canle privada mais sen pena nin gloria. Pero MazingerZ forma parte da mitolox¨ªa dunha xeraci¨®n e Solla v¨¢lese dese aut¨®mata para constru¨ªr versos ap¨®crifos atribu¨ªdos a Koyi Kabuto, piloto de Mazinger. A poderosa imaxiner¨ªa tecnol¨®xica v¨¢lelle a Solla para artellar unha serie de episodios sobre os riscos da civilizaci¨®n maquinista. E non deixa de ser significativo que tam¨¦n un dos poemas de Fornelos&Fornelos de Xerardo Quinti¨¢ leve por t¨ªtulo Mazinguer Z coroado de chorimas. Claro que Solla ¨¦ de 1971 e Quinti¨¢ de 1970. U-los heroes desta xeraci¨®n?