¡°Hai mentalidade posfranquista nos que controlan o gusto literario¡±

Se a raz¨®n ilustrada tratou aos tolos con vontade de dominio, na segunda novela de Rexina Vega hai vontade de contalo desde a posici¨®n das sometidas. Os materiais est¨¢n m¨¢is preto dela ca en Cardume. Naquel deb¨² literario (Premio Xerais 2007, agora en castel¨¢n), a guerra val¨ªa para refacer a memoria familiar. A que publica agora ¨¦ unha historia "dura, triste, abrumadora" na que narra ¡ªcon diarios e debuxos, fuga de ideas e historias psiqui¨¢tricos¡ª o lento devalar da protagonista ¡°cara ¨¢ escisi¨®n e ¨¢ exclusi¨®n¡±.

En Dark butterfly (Xerais), relato en primeira persoa sobre unha esquizofrenia xusto antes de Internet, a poes¨ªa s¨²peta debe lexitimar o realismo. Temas coma estes fornecen moito menos o campo literario c¨® social vis¨ªbel, pero iso poder¨ªa deberse, segundo a profesora e cr¨ªtica literaria, ao vicio ¡°de necesitar un veo estetizante, mentiroso, sobre a realidade¡±.

Pregunta. O tema de Dark Butterfly ¨¦ tam¨¦n conta persoal, como a que enxergou Cardume?

Resposta. Esta novela ¨¦ unha catarse, precisaba escribila. Evidentemente ¨¦ literatura, pero tam¨¦n hai elementos biogr¨¢ficos moi fortes. Sei do que falo cando enf¨ªo o tema da loucura. A mi?a irm¨¢ morreu como morre a protagonista, o resto pode ser ficci¨®n.

P. Deu moitas voltas o orixinal, cinco anos despois do primeiro?

¡®Dark butterfly¡¯ ¨¦ o relato dunha esquizofrenia antes de Internet

R. ? un momento complicado para a edici¨®n, existe unha longa quenda de escritores ¨¢ espera. Tam¨¦n te?o a sensaci¨®n de que a loucura ¨¦ un tema dif¨ªcil. Esta ¨¦ unha historia dura, triste, abrumadora, comercialmente pode resultar non demasiado atractiva... ? marxe diso, a narrativa galega ¨¦ moi pouco dada ao eu, ¨¢ subxectividade, ¨¢ intimidade. ? unha literatura moi masculina no sentido de necesitar un veo estetizante, mentiroso, sobre a realidade.

P. Que fontes literarias lle interesaron?

R. Lin a Foucault, a Deleuze ou a Wolfson, pero o que m¨¢is me interesaba era darlle encarnadura literaria ¨¢ loucura como vivencia. Remarcar¨ªa sobre todo Cartas de Pelafina, de Mark Danielewski [o autor de Only revolutions]. Son unha especie de diario espistolar que unha nai esquizofr¨¦nica lle escribe ao seu fillo desde un centro de reclusi¨®n. Tam¨¦n ecoan certos relatos de Ferr¨ªn, o Roberto Zucco de Kolt¨¨s ou Cioran. E as reflexi¨®ns en primeira persoa de autores que sufriron o trastorno. Sobre toda a novela paira, coma un eco intertextual, a presenza de Pizarnik e os seus diarios e a de Sylvia Plath n?A camp¨¢ de cristal. E Gabriel Ferrater, o enfermo terminal Herv¨¦ Guibert¡­

P. Como escolleu a distancia?

R. Todos estes autores narran desde a subxectividade da s¨²a experiencia. Eu non pod¨ªa empregar esa voz, as¨ª que o que procurei, como fai Danielewski, ¨¦ funcionar no gume. Para comunicar a lenta deriva cara a escisi¨®n e a exclusi¨®n da protagonista configuro unha voz intermediaria e, en certa medida, tramposa.

P. A linguaxe vale para distanciarse e tam¨¦n para explicar a esquizofrenia como acto?

R. O que me interesa ¨¦ ofrecer a visi¨®n metaf¨®rica que est¨¢ na loucura a trav¨¦s da linguaxe. Os mecanismos da loucura, como consciencia da morte varrendo todo o demais, levan a literalizar a linguaxe ata destru¨ªr a s¨²a significaci¨®n, o que d¨¢ lugar a textos ilexibles. Eu intento situarme nese gume: entre esa vontade de representar literalmente e o discurso racional que axuda a comunicar a experiencia. Buscar unha torsi¨®n da l¨ªngua na que se vexa a luz, esa visi¨®n da fenda. Iso incl¨²e o t¨ªtulo en ingl¨¦s, unha escolla fortemente simb¨®lica para min.

¡°Busco que o lector albisque o que hai na loucura como m¨¦todo de visi¨®n¡±

P. P¨®dese ser respectuosa co lector e m¨¢is co pensamento da protagonista?

R. Supo?o que por iso mesmo a experiencia da lectura pode resultar desacougante. Non ¨¦ o delirio dunha tola, o que intento ¨¦ pactar o relato dentro de estruturas racionais nas que, supetamente, aparece unha fenda. Unha fenda moi leve, traballada por un deslizamento da linguaxe. A ecolalia, a torsi¨®n nos usos da sintaxe, serven para manifestar a desviaci¨®n. Eu busquei que o lector chegue, sen abandonar a racionalidade, a albiscar os mecanismos que existen na loucura como procedementos de visi¨®n. Ese cambio de punto de vista foi custoso, pero eu n¨²trome dunha visi¨®n moi pr¨®xima. Cando a mi?a irm¨¢ morreu comecei a ler compulsivamente todos os seus cadernos. Al¨ª estaban a mirada e a denuncia, a s¨²a estra?a e desolada lucidez.

P. Utilizounos?

R. Hai lampexos. A escritura ¨¦ mi?a, pero a visi¨®n fundamental, determinadas expresi¨®ns po¨¦ticas, determinados berros son dela. O que hai nesta novela de oraci¨®n, de pregaria, de desexo desesperado por escapar do sufrimento, est¨¢ neses cadernos.

P. ¡°Ti es un viol¨ªn, o meu deber ¨¦ afinarte¡±, dille o psiquiatra ¨¢ paciente. A industria que racionaliza ese discurso ¨¦ hexem¨®nica.

R. Como din algunhas te¨®ricas do queer, vivimos baixo o dominio da farmacopornograf¨ªa. ? a industria dos psicof¨¢rmacos a que est¨¢ por tras da psiquiatr¨ªa, que agora deu nunha caste de manicomio port¨¢bel polo sangue. Conv¨¦n denuncialo: a farmacolox¨ªa ¨¦ un mecanismo de control moito m¨¢is efectivo c¨¢ reclusi¨®n, a¨ªnda m¨¢is devastador e m¨¢is indigno.

P. Hai moita beater¨ªa a¨ªnda, na busca dunha l¨®xica literaria para os valores marxinais?

¡°O espellismo xa foi: non temos mercado, agora o compromiso ¨¦ coa cultura¡±

R. Eu creo que esa pacater¨ªa, sist¨¦mica, est¨¢ relacionada cos axentes que controlan o gusto literario neste pa¨ªs, moi poucos e excesivamente homox¨¦neos. Dir¨ªa que forman parte dunha xeraci¨®n entre 50 e 60 anos, cun percorrido vital e profesional semellante. Xente que reflicte a mentalidade posfranquista, a¨ªnda preto do noso pasado, un modelo traumatizado na s¨²a relaci¨®n coa identidade, co corpo, coa intimidade¡­ ? a historia a¨ªnda non salvada.

P. ? tan vis¨ªbel?

R. A min ch¨¢mame a atenci¨®n que no mundo editorial non haxa practicamente figuras femininas, ou a reducida porcentaxe de cr¨ªticas. E sobre a cr¨ªtica apuntar¨ªa a sua excesiva connivencia coa edici¨®n. As obras m¨¢is vis¨ªbeis son aquelas que se publican non por aposta editorial, sen¨®n polo consenso de cr¨ªticos que repiten nos xurados dos premios. E tam¨¦n dir¨ªa que urxe apartar aos profesores da literatura.

P. Que relevo hai para un modelo esgotado?

R. O refluxo actual est¨¢ a facer que se desmonte o espellismo artellado nos ¨²ltimos trinta anos: nunca houbo un sistema s¨®lido abondo, e o que hai esfar¨¦lase agora. Iso p¨®denos axudar a reformular estratexias que partan da conciencia de que, como literatura sen Estado, debemos deixar de pensar e facer como se f¨®semos o que non somos. ? evidente que non temos mercado, agora s¨® temos compromiso coa cultura. Nese sentido, a nosa cultura deber¨ªa funcionar nun espazo cidad¨¢n f¨®ra da instituci¨®n, e iso, a Rede, xa ¨¦ real. Pero esa visi¨®n esperanzadora significa rachar con todos os modelos do establishment.

P. Cando O xogo das cadeiras, o manifesto pola entrada de m¨¢is mulleres na Academia, escribiu que a RAG cheiraba "a Var¨®n Dandy e esperma seco".

R. Ese manifesto revela o que antes falabamos do gusto literario. O que sucedeu fai pensar que o feminismo ¨¦ algo marxinal na progres¨ªa e no nacionalismo deste pa¨ªs. O rexeitamento da Academia ¨¦ dunha misoxinia clar¨ªsima, cando ser¨ªa vital que houbese m¨¢is mulleres para modificar os usos da l¨ªngua, na li?a aberta aqu¨ª por Teresa Moure. Que as acad¨¦micas non se pronunciasen publicamente par¨¦ceme un erro hist¨®rico. Non digo que a RAG non dea probas de cambio, pero nesta cuesti¨®n a sensaci¨®n foi de fraude, e ten que ver con esa anatemizaci¨®n do feminismo.

P. Ata neutralizalo? En Galicia non hai pornoterrorismo, por utilizar o manifesto queer de Diana J. Torres.

R. Non o hai, pero poder¨ªa habelo. Aqu¨ª vaise aceptando algo o feminismo da diferenza, pero a min o que m¨¢is me interesa ¨¦ o posfeminismo do queer. Parece que est¨¢ de moda, pero al¨¦n diso as s¨²as pr¨¢cticas esixen substitu¨ªr o concepto de identidade polo de afinidade. Piden unha nova praxe pol¨ªtica allea a estruturas de partido, instituci¨®ns e ideolox¨ªas totalizadoras, para establecer alianzas continxentes. Tr¨¢tase de actuar por obxectivos nun mundo horizontalizado e profundamente bastardo.