¡°O nacionalismo quixo apropiarse da normalizaci¨®n, foi un erro desastroso¡±

O profesor Henrique Monteagudo (Muros, 1959) entra na Real Academia Galega case dous anos despois de ser elixido para ocupar a vacante de Antonio Gil Merino, falecido en 2009. Ma?¨¢ ¨¢s 12 do mediod¨ªa ler¨¢ o seu discurso de ingreso no paraninfo da Universidade de Santiago. Tit¨²lase Facer pa¨ªs co idioma e non pretende resolver enigma ning¨²n, sen¨®n ser ¡°¨²til¡±, insiste, para o debate en curso. Impugna a ¡°falsificaci¨®n¡± da liberdade ling¨¹¨ªstica e coloca a normalizaci¨®n ¨¢ beira do seu propio cantil: ou responde a un proxecto de autogoberno ou carece de sentido.

Pregunta. Se aceptamos que a normalizaci¨®n ling¨¹¨ªstica e o autogoberno son insepar¨¢beis, parece improb¨¢bel que este PP se implique na construci¨®n dun consenso similar ao dos oitenta.

Resposta. Falta por ver como afecta o novo escenario, con Mariano Rajoy no Goberno: como responde o sector m¨¢is sensible do partido e como evoluciona Feij¨®o agora que se esvaeceron as s¨²as opci¨®ns de facer carreira en Madrid. O PP ga?ou as elecci¨®ns, as¨ª que o problema ¨¦ o pa¨ªs, non o PP. Somos conscientes de que este ¨¦ un proceso de reversi¨®n do autogoberno, devoluci¨®n de competencias e disoluci¨®n de identidade? A normalizaci¨®n ling¨¹¨ªstica non ¨¦ a recuperaci¨®n de nada, ¨¦ un proceso de innovaci¨®n dunha sociedade que reclama para si instrumentos para decidir o seu destino.

P. C¨®mpre recuperar ese discurso forte fronte aos suced¨¢neos conxunturais?

¡°Feij¨®o premia a Lorenzo porque cre que resolveu ben a papeleta do decreto¡±

R. Unha parte importante do nacionalismo enganouse. Quixo apropiarse da normalizaci¨®n, foi un erro desastroso mesmo para o propio nacionalismo. Deb¨ªa ter separado os intereses partidarios, absolutamente lex¨ªtimos, dunha visi¨®n estrat¨¦xica a longo prazo, como se fixo no Pa¨ªs Vasco e en Catalu?a. Hai sectores que esixen agora o cumprimento dunha lei que combateron, e estes xogos contraditorios desconcertan a xente. A autonom¨ªa foi unha oportunidade hist¨®rica para Galicia.

P. Boa parte das enerx¨ªas no combate contra o decreto destin¨¢ronse a crebar ese monopolio do nacionalismo, tanto a nivel discursivo como a nivel organizativo. Deron resultado?

R. As estratexias contra o decreto foron derrotadas. Cando defend¨ªn publicamente o informe Por un proxecto de futuro para o idioma galego, do Instituto Galego de Estudos Auton¨®micos (IGEA), estaba a ver unha contradici¨®n notable no nacionalismo. Como se pod¨ªa defender a convivencia sen reco?ecer a realidade ling¨¹¨ªstica de Galicia? Eu puxera esa condici¨®n: asumir o biling¨¹ismo como realidade e como estratexia. A reacci¨®n do nacionalismo ortodoxo ao informe pareceume irracional e excesiva. Demostroume que os que se opu?an a unha renovaci¨®n do discurso estaban ¨¢ defensiva. Decat¨¢banse de que o barco fac¨ªa auga e disparaban contra todo o que se mov¨ªa. A Mesa fixo unha tentativa de remudar, pero deu marcha atr¨¢s. Quen se acorda agora de Queremos galego?

¡°A sociedade pide que as mulleres te?an a s¨²a voz equitativa na RAG¡±

P. Que lectura fai do relevo de Anxo Lorenzo por Valent¨ªn Garc¨ªa en Pol¨ªtica Ling¨¹¨ªstica?

R. ? unha forma de premiar a Lorenzo, porque a ollos de Feij¨®o resolveu ben a papeleta do decreto. Creo que a Xunta e a direcci¨®n do PP est¨¢n a explorar unha v¨ªa menos belixerante. Talvez te?a que ver co cambio do escenario pol¨ªtico. O que ¨¦ moi triste ¨¦ que as persoas que est¨¢n ¨¢ fronte agora sexan as que estaban chamadas a xogar estes papeis antes, no bipartito.

P. ? unha iron¨ªa ou ¨¦ algo m¨¢is doloroso a¨ªnda?

R. ? unha iron¨ªa dolorosa que nos deber¨ªa axudar a entender por que o PP ten a hexemon¨ªa social en Galicia. Por que o bipartito perdeu esta batalla. Por que non foi quen de contar coa xente m¨¢is competente e tecer complicidades. ? mellor non remexer, pero non soubo ver a relevancia que ¨ªa ter a cuesti¨®n da lingua e o PP atopou un furado monstruoso polo que meteu auga at¨¦ afundir o barco.

P. Para que serve a Real Academia Galega (RAG)?

R. Ten d¨²as caras. Unha ¨¦ simb¨®lica, que ¨¦ moi importante nun pa¨ªs con poucas instituci¨®ns que o articulen, o que non quere dicir que sempre estivese ¨¢ altura, e a outra ¨¦ m¨¢is operativa, que foi xogando mal que ben e que deber¨ªa xogar m¨¢is: a toponimia, o dicionario, os servizos ling¨¹¨ªsticos...

¡°A Academia precisa reforzar a s¨²a parte literaria, que est¨¢ frouxa¡±

P. Para este segundo traballo prec¨ªsanse cartos. Para o primero, un certo di¨¢logo coa sociedade. Tomando como indicador o seu web, que apenas se actualiza, parece que a RAG segue a ser opaca.

R. ? unha instituci¨®n doutro tempo. Non debemos pensar nela como unha instancia democr¨¢tica sen¨®n carism¨¢tica, e para manter ese carisma hoxe hai que incorporar as novidades sociais. A sociedade est¨¢ a pedir que as mulleres, que tanto achegan ¨¢ cultura galega, te?an a s¨²a voz representada de forma equitativa. Esa ¨¦ unha das grandes carencias, xunto coa presenza social e a transparencia. As persoas que traballan na cultura galega te?en que sentir a RAG como unha instituci¨®n pr¨®xima coa que se pode colaborar e que presta servizo no tema da lingua.

P. A RAG ten un dobre discurso. Fai causa colectiva do seu financiamento, buscando a complicidade dos medios, pero non rende contas publicamente. No caso das mulleres demostrou ser pouco permeable ao que lle ped¨ªan as impulsoras do manifesto O xogo das cadeiras, que vostede asinou, pero dentro tampouco se revolveu nada. ? iso un reflexo da cultura galega?

R. A RAG ¨¦ unha destas instituci¨®ns encargadas de gardar esencias, e as esencias poden ser un lastre. A mellor xustificaci¨®n para reclamar financiamento ¨¦ ofrecer un servizo e ser eficaz, e a¨ª temos o caso clamoroso do dicionario [sen actualizar dende 1997]. Iso implica pasar dunha corporaci¨®n de notables con funci¨®ns case rituais a unha instituci¨®n operativa. En que medida reflicte o que hai f¨®ra? A RAG necesita incorporar as distintas correntes da cultura galega na s¨²a viveza, moitas veces contraditoria, e esforzarse en ser equilibrada. C¨®mpre evitar as tentaci¨®ns de enclaustrarse e privilexiar certos sectores. Hai que saber xestionar as contradici¨®ns.

¡°Deixo o BNG porque me decatei de que non era un foro aberto¡±

P. D¨¢ a sensaci¨®n de que a asignaci¨®n de cadeiras responde m¨¢is ¨¢ reproduci¨®n dos grupos de poder realmente existentes no seu plenario que ao que acontece f¨®ra. Por que ingresan xe¨®grafos e non os escritores e as escritoras m¨¢is vendidos ou m¨¢is gabados pola cr¨ªtica?

R. A RAG necesita reforzar a s¨²a parte literaria, que est¨¢ un pouco frouxa. Hai unha serie de voces da mi?a xeraci¨®n e dos maiores e as maiores da mi?a xeraci¨®n que deber¨ªan estar a¨ª.

P. Abandonou o BNG?

R. Mentalmente, si, pero a¨ªnda non entreguei o carnet. ? s¨® unha cuesti¨®n de tempo.

P. Por que?

R. Sendo sincero, entrei no BNG como un mal menor. Sempre lamentei que Esquerda Galega non fose adiante. Foi decisiva a reacci¨®n ante o informe do IGEA, non s¨® porque me afectase directamente. Decateime de que non era un foro aberto, sen¨®n un colectivo cunha serie de dogmas e clix¨¦s que o inhabilitaban para ser unha opci¨®n de futuro para este pa¨ªs. Hab¨ªa disposici¨®n a cambiar as t¨¢cticas pero non unha intelixencia estrat¨¦xica. Unha cousa ¨¦ ir pola autoestrada e recoller un autoestopista e outra moi distinta ¨¦ deixarlle conducir. Vinme de acompa?ante nun coche conducido por un imprudente e prefer¨ªn baixar. Non me preocupa o BNG, preoc¨²pame o pa¨ªs.

P. Non sup¨®n a en¨¦sima impostura proxectar o que est¨¢ a acontecer como un conflito ideol¨®xico?

R. Non hai grandes diferenzas na oferta pol¨ªtica, en boa parte porque o BNG fagocitou o discurso de Esquerda Galega. O que pasa ¨¦ que o sector maioritario s¨® asumiu ese discurso a nivel t¨¢ctico, e o desaxuste v¨¦n de a¨ª. As din¨¢micas agora m¨¢rcanas as bases. Beiras sae porque os irmandi?os din que hai que sa¨ªr, e Aymerich sabe que sete de cada dez militantes de M¨¢is Galiza ou marcharon ou van marchar. Hai unha especie de 15-M dentro do BNG. A crise de liderado ¨¦ tremenda.