O outro tab¨² sobre Carvalho Calero

Aparece con frecuencia nos medios e no discurso acad¨¦mico a referencia ao nome de Ricardo Carvalho Calero como presenza inc¨®moda, mesmo como tab¨². A explicaci¨®n de por que isto ¨¦ as¨ª adoita a non se dar, ou cando si aparece, resulta somera ou cr¨ªptica. Sorprende que nisto sexan coincidentes tanto os artigos de opini¨®n xornal¨ªsticos como os acad¨¦micos, cando o segundo tipo de texto poder¨ªa permirtirse maior delonga ¨¢ hora de xustificar por que, ¨¢ altura de 2012, resulta a¨ªnda necesario refer¨ªrmonos a un participante hist¨®rico da cultura galega en termos de censura.

As que lemos o discurso do nacionalismo cultural galego en tanto que narrativa hist¨®rica houbemos de remexer nos propios c¨®digos da cr¨ªtica carvalhocaleriana (ref¨ªrome aos traballos sobre el, non aos escritos por el) para entendermos qu¨¦ est¨¢ en xogo cando se di que mentar a Carvalho Calero constit¨²e en por si un acto transgresor. Ditos c¨®digos incl¨²en, por exemplo, a referencia ao autor como exemplo dunha humildade e modestia portentosas, a prevalencia do m¨¦todo cient¨ªfico que caracteriza a s¨²a historia literaria, a s¨²a vocaci¨®n de servizo desinteresado ¨¢ construci¨®n nacional, servizo que a Galicia auton¨®mica lle compensou pobremente, ou mesmo do cal renegou. Sobre todo, as referencias a Carvalho Calero oscilan entre os arquetipos do m¨¢rtir ou do mentor total, e por iso, os e as que reclaman unha meirande visibilidade do seu legado se pronuncian, antes que nada, na estela dunha d¨¦beda impagable.

F¨®ra da l¨®xica da d¨¦beda, por¨¦n, non resulta doado chegar a entender onde radica esa experiencia do agravio que anima este corpus textual, e que decote ten comprometido o propio rigor acad¨¦mico que caber¨ªa presuporlle. Carvalho Calero foi v¨ªtima, indubidablemente, das pol¨ªticas represivas da ditadura espa?ola. Como tal viviu preso na cadea de Xa¨¦n do ano 39 ao 41 e houbo de sufrir, logo da volta a Galicia, o apartamento da funci¨®n p¨²blica ¨¢ que acedera por oposici¨®n xusto antes do comezo da guerra. Como participante da reconstruci¨®n cultural e pol¨ªtica de Galicia na segunda metade do s¨¦culo, por¨¦n, p¨²idose valer sen maiores atrancos internos das estruturas de produci¨®n, divulgaci¨®n e canonizaci¨®n cultural que o galeguismo estaba a crear nese per¨ªodo. Carvalho actuou, como Pi?eiro, de axente regulador do que ser¨ªa ou non hab¨ªa ser a cultura galega e galeguista do momento, expelindo propostas relativamente independentes como a de Rodr¨ªguez Mourullo, recortando a autonom¨ªa autorial de voces emerxentes como a de Xohana Torres, ou ridiculizando o feminismo nos primeiros textos de Mar¨ªa Xos¨¦ Queiz¨¢n. Publicou prolificamente nos medios editoriais que se ¨ªan estabelecendo, e a d¨ªa de hoxe o espectro enteiro de editoriais culturais galegas (tanto as que son debedoras do pacto auton¨®mico como as que conseguen existir a pesar del) te?en publicado textos de e sobre Carvalho Calero, ning¨²n, ata onde puiden identificar, en clave cr¨ªtica ou contextualizadora. Carvalho Calero conta cunha estatua no centro de Compostela. Sobre a s¨²a novela Sc¨®rpio, ¨¢ que se lle outorgou o Premio da Cr¨ªtica Galega no 1987, tres anos antes de morrer o autor, existe mesmo un artigo grafado por Dar¨ªo Villanueva cando era decano da facultade de Filolox¨ªa da universidade compostel¨¢, no que louba prolixamente os m¨¦ritos literarios do ferrol¨¢n e destaca, sen deterse moito no asunto ¡ªe velaqu¨ª outro tropo t¨ªpico do c¨®digo carvalhocaleriano¡ª, a suposta importancia das mulleres no universo literario do autor.

Se cadra aquilo que deu en chamarse o tab¨² da cuesti¨®n carvalhocaleriana concirna precisamente o que semella revelar o propio estado da cr¨ªtica existente sobre o autor. Unha cr¨ªtica marcadamente formulaica, que tendeu m¨¢is a antoloxizar que a reler o seu legado, e que se permite silencios estrondosos arredor das moitas licenzas sexistas que ateigan os seus textos, algunhas delas recollidas en colecci¨®ns conmemorativas ben recentes. Non sei a cr¨ªtica cultural galega en xeral, mais a cr¨ªtica cultural galega feminista, independente e rupturista na que me insiro non dixire ben os tab¨²s, nin naceu para deixalos levedar. Por iso cando, a altura do 2012, se fai referencia a Carvalho Calero para dicir que foi e segue a ser unha figura apartada das canles de reco?ecemento e difusi¨®n cultural galegas, c¨®mpre empezar a interpretar tales afirmaci¨®ns m¨¢is como posicionamentos estaticistas ca reivindicativos. Tan sequera porque iso se leva dicindo m¨¢is de vinte anos; porque non foi estritamente as¨ª; e porque debemos comezar a dicir outras cousas.

Helena Migu¨¦lez Carballeira ¨¦ profesora da Universidade de Bangor, en Gales