A orixinalidade literaria de Granell

Agora que se celebra o centenario do nacemento de Eugenio Granell, ¨¦ hora de se preguntar pola importancia da s¨²a obra literaria, do ensaio ¨¢ poes¨ªa, do conto ¨¢ novela. Unha obra literaria rica, variada, plural e excelente.

Cr¨ªticos e estudos de Marra L¨®pez, Paco Tovar, Estelle Irizarry, Vicente Llor¨¦ns, Fern¨¢ndez Santos ou Gonzalo Sobejano, son conscientes da orixinalidade da s¨²a narrativa (tres novelas, La novela del indio Tupinamba, Lo que sucedi¨®, El Clavo, e un libro de relatos: Federica no era tonta) e non saben onde inclu¨ªr Isla cofre m¨ªtico. Para Paco Tovar, ¨¦ un libro testemu?al; para Irizarry, ¨¦ impos¨ªbel definir o seu x¨¦nero, a un tempo poes¨ªa, estudo, divagaci¨®n l¨ªrica, biograf¨ªa. Ao cabo, a illa ¨¦ lugar aberto e fechado por todas as partes, como mito, como falansterio, como utop¨ªa: o surrealismo como illa salvadora. E todos loan os seus ensaios e esquecen a s¨²a poes¨ªa (Estela de presagios). Todos definen as s¨²as novelas como relatos surrealistas cheos de humor negro, afirman, ou confirman, os presupostos bretonianos de Granell (mais coa marca do autor: segundo Tovar, ¡°tan disposto a manter a s¨²a independencia e tan pr¨®ximo aos acentos galegos, a tradici¨®n espa?ola e o respecto pola historia¡­¡±) ou influencias de G¨®mez de la Serna, Valle-Incl¨¢n, o barroco espa?ol ¡ªsobre todo Baltasar Graci¨¢n.

Se Isla cofre m¨ªtico ¨¦ un libro surrealista que se inscribe na esteira d¡¯O amor louco, Arcane 17 ou Os vasos comunicantes, de Andr¨¦ Breton; d¡¯O campesi?o de Par¨ªs, de Aragon. E un libro non s¨® orixinal, sen¨®n ¨²nico na literatura espa?ola: tam¨¦n cabe recordarmos que no Manifesto do surrealismo Andr¨¦ Breton lanza unha carga de profundidade contra a novela, tan mal vista nos anos heroicos do surrealismo. Isto debe levar a nos preguntar se as novelas de Granell son surrealistas, deixando claro, antes de nada, que el era surrealista da ¨²nica maneira que se ¨¦ surrealista: pola acci¨®n e a participaci¨®n nunha ¨¦tica e unha est¨¦tica. Noutras palabras, formando parte do movemento surrealista, como foi o caso. E esta ¨¦ a pregunta que nunca se fixeron os cr¨ªticos e estudosos espa?ois de Granell. A resposta, avanc¨¦mola, ¨¦ positiva. Positiva e non porque aparezan ¡°influencias¡± que os cr¨ªticos non albiscaron ou obviaron: Raymond Roussel ¡ªos inventarios ca¨®ticos, os xogos de palabras, parecen sa¨ªr directamente dos consellos do escritor frances (Como escrib¨ªn alg¨²ns dos meus libros)¡ª, Alfred Jarry ¡ªO Supermacho¡ª, os contos de Benjamin P¨¦ret..., sen¨®n polas raz¨®ns que se dar¨¢n.

As novelas e os relatos de Granell atravesadas por descrici¨®ns rabelaisianamente grotescas e un feroz humor negro, gozan tam¨¦n duha profunda alegr¨ªa onde o lirismo se converte en s¨¢tira e a s¨¢tira supera de tal maneira o seu obxecto que se converte en poes¨ªa. Porque a poes¨ªa nesta narrativa ¨¦ capaz de facer aparecer a terr¨ªbel coherencia que liga as ideas, os homes e as cousas. ? a poes¨ªa, xa que logo, o que converte as novelas de Granell en novelas surrealistas, mais non s¨®. Se nas novelas da Guerra Civil se pode rastrexar, Paco Tovar dixit, a memor¨ªa biograf¨ªa do seu autor e das s¨²as angustias e os seus fantasmas; se, en palabras de Granell, a novela ¨¦ ¡°un intento de buceo do esp¨ªrito, unha profunda inmersi¨®n no misterio do home¡±, non por iso se converten en novelas surrealistas. Son novelas surrealistas por outra raz¨®n: o importante non ¨¦ a historia que se conta, nin os personaxes (ao cabo, existe o personaxe surrealista? O surrealismo procura a ¡°explosi¨®n¡± do personaxe, cousa lograda na narrativa de Granell), sen¨®n a actitude do escritor: o surrealista que escribe novelas espera algo das novelas que vai escribir. A escrita da novela, como a escrita da poes¨ªa, por parafrasar a Breton, ¡°como o abrazo carnal, impide toda escapada sobre a miseria do mundo¡±. Esta orixinalidade de Granell conv¨¦rteo nunha voz senlleira na narrativa espa?ola do s¨¦culo XX: a ¨²nica voz propiamente surrealista desa narrativa. E haber¨ªa que engadir o intento, conseguido, de crear coas s¨²as novelas de guerra unha pos¨ªbel ¨¦pica surrealista.