A vida a 11 metros

A presenza do f¨²tbol na literatura ¨¦ tan escasa como a dos libros nos vestiarios, se ¨¦ que o t¨®pico ¨¦ certo. Na nosa narrativa, esa escaseza ¨¦ cuantificable: arredor de media ducia de t¨ªtulos, salvo erro. Inaugurou o tema Manuel Rivas na s¨²a primeira novela, Todo ben (Xerais, 1984) e seguiuna Lume de biqueira (Xerais, 1999) de Xos¨¦ V¨¢zquez Pintor. Hai unha novela xuvenil, D¨¦ixao medrar (2000), de Silvestre G¨®mez Xurxo e un relato, de Xos¨¦ Miranda, Tarxeta vermella (2003). O f¨²tbol est¨¢ presente tam¨¦n no particular mundo narrativo de Xurxo Souto, e en galego est¨¢n m¨¢is da metade das 58 pezas que conforman o recente libro colectivo Relatos sobre el derby Celta-Depor (Galinova, 2012). A esta ali?aci¨®n de f¨²tbol-sala (cuantitativamente falando) s¨²mase agora O penalti de Fuco? de Afonso Eir¨¦, editada por Bah¨ªa.

Se o penalti m¨¢is longo do mundo que contou Osvaldo Soriano no relato dese t¨ªtulo duraba unha semana, O penalti de Fuco dura un libro enteiro. P¨ªtano na segunda p¨¢xina e t¨ªrano na derradeira. No medio est¨¢ a historia dun porteiro de aldea, Paco Rodr¨ªguez, que non puido chegar a moito no mundo do deporte, e a do seu fillo, Fuco, que afronta ese penalti defendendo a porter¨ªa do Real Madrid nun partido decisivo ¡ªcal non o ¨¦?¡ª contra o Bar?a. Tam¨¦n est¨¢n, canda a vida ficcionada dos dous porteiros, as reflexi¨®ns de Eir¨¦ sobre ese planeta propio dos 11 contra 11.

Se hai un escritor futbol¨ªstico total, no senso deportivo, ese ¨¦ Eir¨¦. A maiores de saber de f¨²tbol, como case todo o mundo e como calquera xornalista, pero algo m¨¢is, ¨¦ un estudoso do deporte (publicou o ensaio O f¨²tbol na sociedade galega en 1998), e como el di con iron¨ªa, ¡°durante moito tempo fun practicamente o ¨²nico de esquerdas que reco?ec¨ªa que lle gustaba o f¨²tbol¡±. Pero Afonso Eir¨¦ foi tam¨¦n futbolista profesional. Porteiro, como os dous escritores c¨¦lebres¡ªtam¨¦n os ¨²nicos¡ª que foron xogadores, Vladimir Nabokov e Albert Camus (este mesmo profesional). Como se di na obra, un futbolista que non o ¨¦, un xogador que trata de impedir a esencia do f¨²tbol, o gol.

Manuel Rivas e Xos¨¦ V¨¢zquez Pintor, dos poucos que se ocuparon do deporte

De rapaz Eir¨¦ era, como o seu Paco Rodr¨ªguez, un dianteiro virulillas nos equipos das parroquias chantadinas, ata que lle romperon unha perna, e de meter goles pasou a tentar evitalos. Antes de cumprir os 20 anos, Eir¨¦ (ou Pucheiro, como figurar¨ªa probablemente na s¨²a camisola de existir daquela a norma de po?er o nome nela) xogara en varios equipos de Terceira en Galicia e tam¨¦n en Madrid. Acabou no Rayo Promesas. ¡°Non segu¨ªn polos estudos e porque, como me dic¨ªan os compa?eiros ¡®?como pretendes entrar no Real Madrid sendo nacionalista?¡±, di Eir¨¦. Tivo Compa?eiros como Jos¨¦ Antonio Camacho. ¡°Cando iamos a algunha manifestaci¨®n dic¨ªanos que n¨®s non ti?amos problema porque eramos universitarios, pero el se o botaban do equipo ti?a que volver ao campo. Ao de sachar¡±.

O penalti de Fuco ¨¦ tam¨¦n unha descrici¨®n daquel mundo futbol¨ªstico no que pasaban casos como o de Pahi?o (Manuel Fern¨¢ndez, nado en San Paio de Navia en 1923) que foi chamado ¨¢ selecci¨®n en 1948, contra Su¨ªza. No descanso, un directivo, o tam¨¦n galego xeneral G¨®mez Zamalloa, arreoulles no vestiario unha arenga que rematou con un ¡°ya sab¨¦is, ?cojones y espa?ol¨ªa!¡±. Pahi?o non puido evitar rirse ou non contestou o sa¨²do fascista (hai versi¨®ns) e prohib¨ªronlle participar no Mundial de 1950. ¡°?Qu¨¦ se puede esperar de un futbolista que lee a Tolstoi y a Dostoievski!¡±, sentenciou o diario Arriba ao futbolista vigu¨¦s (pai, por certo, do m¨²sico Nacho F. Goberna, fundador dos grupos pop Agrimensor K e La Dama se Esconde). O m¨ªtico gardamallas coru?¨¦s, Acu?a, non foi ¨¢ selecci¨®n polo mesmo motivo. E tam¨¦n os non tan remotos casos, xa nos anos oitenta, do porteiro madridista Miguel ?ngel, que agachaba galeguismo e lecturas. Ou de Pereira, o porteiro do Valencia ao que acabaron botando por dicir que apoiaba ao BNG.

Non soamente estaba proscrita a pol¨ªtica. Santiago Bernab¨¦u obrigou, en 1977, ao redondel¨¢n Rubi?¨¢n a escoller entre casar ou irse do club (escolleu seguir solteiro). E para compensar, na esquerda estaba moi mal vista ser futboleiro. ¡°No segundo congreso da UPG presentei unha ponencia sobre deporte que non se puido discutir porque ningu¨¦n ti?a idea do asunto. Bautista [?lvarez, actual presidente do partido e forofo madridista] non se atrev¨ªa a dicir nada¡±, recorda o autor.

Pucheiro, que ¨¦ un veci?o de Vigo que confesa o seu deportivismo e un nacionalista que reco?ece o seu madridismo (¡°cando se fundou A Nosa Terra, todos os xogadores do Madrid puxeron cartos¡±), di sen embargo que o f¨²tbol actual est¨¢ a anos luz de aquel. ¡°Hoxe Espa?a gob¨¦rnase economicamente desde os palcos do Bernabeu. As apostas clandestinas moven, segundo Foreign Policy, 500.000 mill¨®ns de euros ao ano, catro veces o que a industria farmac¨¦utica. Xa entraron nelas as mafias asi¨¢ticas e as rusas. Iso ¨¦ o que pode acabar co f¨²tbol, como fixeron en Asia, onde o 70% dos partidos da liga de China est¨¢n ama?ados¡±, reflexiona Paco no libro.

Non todo cambiou a peor. ¡°Hoxe os xogadores son empresas, pero xa non ¨¦ certo que sexan uns parvos que non lean¡±, cons¨®lanos o autor. O que sigue igual, di, ¨¦ a actitude dos medios. ¡°Hai unha omert¨¤ maior que coa Casa Real. E moito falar sen saber. O exemplo m¨¢is claro ¨¦ o t¨®pico de O medo do porteiro ante o penalti, de Handke. Un t¨ªtulo moi bo, pero o protagonista ¨¦ porteiro como pod¨ªa ter sido outra cousa. Un porteiro non ten medo o penalti, o ¨²nico que pode facer ¨¦ ganar, porque o normal ¨¦ que llo metan¡±.