Por unha nova cultura pol¨ªtica

O pasado abril finou Xaime Illa Couto, ¨¢s portas do D¨ªa das Letras dedicado a Valent¨ªn Paz-Andrade. Este nacera a finais do s¨¦culo XIX, aquel 17 anos despois (1915), os dous participaron na aventura do galeguismo modernizador. O primeiro xa se comprometera nas asembleas nacionalistas previas ¨¢ ditadura de Primo de Rivera, e despois foi dirixente do Partido Galeguista. O segundo chegou a tempo para alentar coa ilusi¨®n da II? Rep¨²blica e impulsar as Mocedades Galeguistas. Valent¨ªn e Xaime compartiron a tarefa de sacar adiante o Estatuto de 1936. Un e o outro, sobreviventes ¨¢ hecatombe da guerra, permaneceron durante o franquismo temesi?amente fieis aos seus ideais, resistentes contra a barbarie. Ambos e dous continuaron servindo a Galicia na transici¨®n ¨¢ democracia e o establecemento da Autonom¨ªa. O seu exemplo convida a matinar sobre o fracaso do nacionalismo das ¨²ltimas d¨¦cadas, a s¨²a desorientaci¨®n actual e o seu incerto futuro.

?Un proxecto esgotado. Estamos asistindo ao esgotamento dun rebento do nacionalismo que comezou nos sesenta, callou nas d¨¦cadas seguintes e, parcialmente renovado, atinxiu o c¨¦nit entre os dous s¨¦culos. Ese nacionalismo fraguado na ditadura foi rompendo amarras coa tradici¨®n galeguista nunha deriva que culminou nos oitenta. Polo cami?o, os rexos valores democr¨¢ticos que latexaban naquela tradici¨®n ¡ªe que Illa e Paz-Andrade personificaron¡ª, sometidos a unha deliberada desconstruci¨®n, caeron no esquezo.

Na d¨¦cada dos oitenta produciuse unha tentativa de rectificaci¨®n, da man do Partido Socialista Galego-Esquerda Galega, finalmente abortada polo rexurdir dun BNG recrecido baixo o liderado de Xos¨¦ Manuel Beiras. Este pretendeu ¡ªcon brillantez e mellor intenci¨®n ca suceso¡ª converter o BNG nunha forza pol¨ªtica ¨¢ altura dos tempos. Pouco lle faltou para conseguilo, pero ¨¢ derradeira fracasou, e como consecuencia o Bloque at¨®pase agora empe?ado nunha peregrina regresi¨®n ¨¢s orixes. A contraf¨ªo desa tendencia pugna por rexurdir un nacionalismo redivivo, coa arela de recoller o facho esmorecente para levar a bo termo os esforzos malbaratados de varias xeraci¨®ns de militantes. Un dos retos m¨¢is dif¨ªciles do novo nacionalismo ¨¦ a forxa dunha cultura pol¨ªtica depurada dos vicios do BNG, na cal poida reco?ecerse a maior¨ªa do pa¨ªs e que sirva de modelo ¨¢ cultura c¨ªvica de que tan carente est¨¢ Galicia. Para tanto, pode ser ¨²til rescatar os valores e o estilo do galeguismo republicano.

Rescatando os valores do galeguismo republicano. O rescate debe comezar por dous termos emblem¨¢ticos: galeguismo e galeguista. Abandonados e desprezados polos nacionalistas, ve?en sendo inescrupulosamente manexados por quen no fondo os aborrece. O nacionalismo do futuro non pode tolerar m¨¢is que a invocaci¨®n ao galeguismo sexa empregada para vestir pol¨ªticas nefastas para o pa¨ªs. Ten que dignificar e revitalizar aqueles voc¨¢bulos non para apropiarse deles, sen¨®n porque, ademais de responderen ao mellor da s¨²a tradici¨®n, reflicten o difuso sentimento popular de adhesi¨®n ¨¢ propia identidade, ao idioma e ¨¢s diversas manifestaci¨®ns ¡ªcultivadas ou festivas¡ª da cultura de noso.

A cultura pol¨ªtica neogaleguista ha de fundarse nuns circios alicerces democr¨¢ticos. A democracia, as liberdades, os dereitos humanos non son miserentas concesi¨®ns das clases dominantes, sen¨®n valiosas conquistas da cidadan¨ªa. A democracia ¨¦ tanto un fin en si mesma coma un m¨¦todo para a transformaci¨®n social, que obriga a un exercicio incansable de pedagox¨ªa pol¨ªtica. A pedagox¨ªa esixe sinxeleza e claridade, incompatibles coa grandilocuencia e o retoricismo. ? xente hai que falarlle de ti a ti, trat¨¢ndoa con respecto, non desde o pedestal dunha displicente superioridade. Igualmente, hai que desterrar do discurso populismo e demagoxia. A resoluci¨®n dos grav¨ªsimos problemas que aferrollan o noso pobo ¨¦ tarefa extremadamente esgrevia. Ningu¨¦n pos¨²e receitas m¨¢xicas. Cumprir¨¢ investir moreas de intelixencia, de tenacidade e de esforzo.

?Apertura e pragmatismo. Unha das herdanzas m¨¢is pesadas ¨¦ o sectarismo, aliado ao xogo en curto e ao esp¨ªrito minifundista. O progreso dun proxecto nacionalista require amplitude de horizontes e altura de miras. O obxectivo non pode limitarse ¨¢s instituci¨®ns e a facer xesti¨®n. ? moito m¨¢is ambicioso: servir de panca e trabe mestra para constru¨ªr un pa¨ªs. Para iso precisa ga?ar a adhesi¨®n de amplas maior¨ªas, penetrando e deix¨¢ndose penetrar por unha sociedade plural e complexa. Xusto a actitude inversa ao af¨¢n de dirixismo de elites iluminadas, autoerixidas en vangardas, que contemplan os movementos sociais como correas de transmisi¨®n, no canto de acompa?alos como expresi¨®n da autonom¨ªa e a vitalidade do corpo civil. ? imprescindible contar con l¨ªderes, cousa distinta a depender dun profeta providencial.

Outra ensinanza dos vellos galeguistas ¨¦ o pragmatismo, que non debe confundirse co oportunismo. Unha forza pol¨ªtica ten que asentar nuns principios firmes, pero non nun catecismo dogm¨¢tico. O que mellor define un partido son propostas e pr¨¢cticas: a s¨²a capacidade para conseguir os obxectivos precisos mediante actuaci¨®ns aca¨ªdas. Mesmo as finalidades m¨¢is ambiciosas esixen ga?os graduais. A v¨ªa m¨¢is segura para o avance ¨¦ afrontar os problemas concretos con flexibilidade e acadar melloras apalpables. Unha forza pol¨ªtica que aspire a endereitar os retortos vieiros polos que este pobo se est¨¢ extraviando ten que estar animada por unha decidida vontade transformadora, tan lonxe do conformismo como dun inmaduro revolucionismo. Galicia non se pode facer s¨® desde as instituci¨®ns, pero menos sen ou contra elas. O erro m¨¢is craso do nacionalismo foi a s¨²a feroz oposici¨®n ¨¢ autonom¨ªa, derivada da crenza doutrinaria de que Galicia ¨¦ unha naci¨®n feita, non por facer. A s¨²a posterior acomodaci¨®n institucional, nunca interiorizada, cheira a oportunismo.

A necesidade de arborar unha nova cultura pol¨ªtica deriva tam¨¦n da profunda crise de representaci¨®n que abala as democracias, consecuencia do enferruxamento dos partidos, das elites dirixentes (privilexios, clientelismo, opacidade, corrupci¨®n) e da percepci¨®n cidad¨¢ de impotencia e servilismo dos poderes p¨²blicos cos incontrolables mercados, isto ¨¦, ao ditado das capas m¨¢is privilexiadas. A xente reclama unha profunda rexeneraci¨®n democr¨¢tica a prol dos intereses da maior¨ªa.

Ante a conxunci¨®n das crises econ¨®mica, pol¨ªtica e cultural, o novo galeguismo at¨®pase nunha encrucillada hist¨®rica. Pode continuar un declive irreversible, ou formular unha proposta capaz de ilusionar este maltreito pa¨ªs. Na segunda hip¨®tese, ter¨¢ un destino prometedor, pois cada vez ¨¦ m¨¢is obvio que Galicia s¨® sair¨¢ do marasmo cunha forza autocentrada. Ben o sab¨ªan Xaime e Valent¨ªn.