A feminista que non quixo selo

Como ocorre con outras figuras hist¨®ricas da cultura galega, Maruja Mallo foi unha artista que sempre tivo presentes as s¨²as ra¨ªces, pero que viviu pouco tempo na s¨²a terra de orixe e a¨ªnda ¨¦ moi desco?ecida no seu propio pa¨ªs. A s¨²a importancia coma artista ¨¦ evidente, pero quizais o atractivo que esperta a s¨²a peculiar personalidade contribu¨ªu a agochar os m¨¦ritos dunha muller que tivo un papel senlleiro na cultura espa?ola antes da Guerra Civil. Sen d¨²bida foi unha das mulleres que abriron o cami?o que outras seguir¨ªan en d¨¦cadas posteriores, malia que non o fixera dun xeito planeado. Poder¨ªa decirse que foi unha feminista que nunca quixo selo. Sen procuralo conscientemente, a s¨²a vida ¨¦ un exemplo de como unha muller pode decidir o seu propio destino e facer cousas que a maior¨ªa das mulleres da ¨¦poca non pod¨ªan so?ar.

A hispanista estadounidense Shirley Mangini acaba de publicar a versi¨®n espa?ola dunha biograf¨ªa sobre a pintora galega que xa se editara en ingl¨¦s hai dous anos. A editorial Circe publica agora un volume no que se afonda na traxectoria vital da artista, a¨ªnda que a autora advirte de que un certo misterio segue a rodear a unha muller que deixou poucas cousas escritas sobre a s¨²a vida privada e da que non ¨¦ s¨ªnxelo separar a persoa do personaxe.

Mangini, profesora em¨¦rita de Literatura Espa?ola na Universidade de California, quedou fascinada coa figura de Mallo durante a investigaci¨®n que realizou para escribir outro libro, Las modernas de Madrid (2001). A autora sinala que a pintora galega era a m¨¢is ¡°moderna¡± dun grupo de mulleres que rachaban coa normalidade na Espa?a da II Rep¨²blica. ¡°Mallo ti?a unha conciencia do mundo sociopol¨ªtico que a rodeaba o que resultaba ins¨®lito para una muller do seu tempo. S¨® pod¨ªan compararse con ela xente coma Mar¨ªa Zambrano, Margarita Nelken ou Rosa Chacel¡±, explica Mangini.

Un dos riscos da personalidade de Mallo ¨¦ a s¨²a capacidade para adaptarse a todo tipo de circunstancias. Seguramente niso influ¨ªu que dende moi nova levou unha vida errante. O seu pai era funcionario de Aduanas e traballou en diversos puntos de Espa?a. Maruja naceu en Viveiro, pero pouco despois a familia desprazouse a Tui. Cando so ti?a cinco anos, foise a vivir cuns t¨ªos que non ti?an fillos a Corcubi¨®n e A Coru?a. Permaneceu con eles oito anos. ¡°Como filla ¨²nica neses anos podemos imaxinar que a pintora adquiriu esa forte e caprichosa personalidade que a caracterizou toda a vida¡±, apunta a bi¨®grafa.

¡°Maruja era unha muller rompedora en todos os sentidos da palabra, ti?a unha personalidade efervescente, espont¨¢nea, escandalosa por unha parte, pero doutra era unha muller moi intelixente que agachaba as s¨²as d¨²bidas e angustias detr¨¢s desa personaxe. Unha gran parte do atractivo do personaxe Maruja Mallo ¨¦ xustamente a combinaci¨®n entre o espont¨¢neo e o pensativo que a pintora deixa entrever en moitos dos seus cadros, sobre todo nos primeiros¡±, explica Mangini. A escritora subli?a que, a diferenza dos elementos autobiogr¨¢ficos que incl¨²en nas s¨²as obras outras artistas de vangarda, coma Frida Kahlo ou Remedios Varo, Mallo non reflicte nas s¨²as pinturas an¨¦cdotas persoais. ¡°Mallo mantivo unha distancia entre a s¨²a vida p¨²blica e a m¨¢is ¨ªntima e deixou moitas cuesti¨®ns abertas¡±, indica a escritora estadounidense.

Na biograf¨ªa se explica que Mallo non se preocupou espec¨ªficamente sobre a cuesti¨®n da muller, pero si o fixo de xeito indirecto ao procurar o seu propio papel dentro do vangardismo madrile?o nos anos vinte. ¡°Hai que lembrar que ser feminista naqueles anos era algo temible para o patriarcado. Maruja procurou un xeito alternativo de insertarse no mundo art¨ªstico e intelectual madrile?o e atopou a soluci¨®n da subversi¨®n, que produc¨ªa desconcerto pero tam¨¦n admiraci¨®n nos seus co¨¦taneos bohemios¡±, sinala Mangini, quen engade que Mallo demostrou coma pod¨ªa conseguir o que pretend¨ªa nun mundo moi complicado para as mulleres.

A biograf¨ªa analiza especialmente o per¨ªodo no que Mallo se converteu nun membro m¨¢is do grupo de intelectuais e artistas da Residencia de Estudiantes e fai referencia a episodios como a relaci¨®n sentimental e art¨ªstica que Mallo mantivo co poeta Rafael Alberti. Esa ¨¦poca ¨¦ a s¨²a estad¨ªa dun ano en Par¨ªs, cando entrou en contacto cos surrealistas foron seguramente os momentos m¨¢is importantes da s¨²a traxectoria art¨ªstica. A s¨²a primeira exposici¨®n en Madrid foi organizada por Ortega y Gasset nos sal¨®ns da Revista de Occidente en 1928 e sorprendeu aos intelectuais e artistas da ¨¦poca coa serie Cloacas e Campanarios, realizada a finais dos anos vinte e principios dos trinta.

Durante a s¨²a estad¨ªa de case 30 anos en Arxentina, Mallo seguiu pintando, a¨ªnda que abandonou as referencias pol¨ªticas e sociais a Espa?a e os seus cadros non volveron ter a orixinalidade dos primeiros tempos. Tras a volta do exilio en 1965, Mallo foi recibida pola xuventude de ent¨®n como supervivinte da ¡°tola ¨¦poca vangardista¡± e fascinaba a moitos coa s¨²a m¨¢scara de maquilaxe e os seus mon¨®logos surrealistas sobre os seus amigos Dal¨ª, Bu?uel ou Lorca, entre outros. ¡°Sen d¨²bida foi unha das mulleres m¨¢s importantes do s¨¦culo XX en Espa?a¡±, concl¨²e Mangini.