¡°Cheguei a Galicia e o pa¨ªs enteiro curoume¡±

A cita ¨¦ no Barri G¨°tic de Barcelona, no Bar Mariatchi do Carrer dels Codols. Manu acude puntual, acompa?ado de Jacek Wozniak, o co?ecido pintor e ilustrador polaco, amigo e habitual colaborador do cantante. Tras varias cervexas, perd¨¦monos pola Ciutat Vella e seguimos conversando no Passeig de Colom ata ben entrada a noite.

Pregunta. Que supuxo para vostede a recente estancia en Galicia, despois do Festival Reperkusi¨®n de Ourense e da t¨²a visita a Vilalba?

Resposta. Vitalidade total. No barrio ourens¨¢n da Ponte te?o moitos amigos e al¨ª s¨ªntome como na casa. E Bemposta foi unha aposta importante, moi interesante e que vai tomar folgos para seguir; hai unha ferramenta extraordinaria, con xente moi v¨¢lida. Fiquei impresionado polo lugar e as persoas, agardo sinceramente que contin¨²en a facer cousas. Eu porei a mi?a enerx¨ªa. E a visita a Vilalba foi unha marabillosa viaxe con meu pai, que evocou mil lembranzas da infancia, pois ¨ªa moito coa familia cando era pequeno. Sempre ¨¦ bo volver ao lugar de onde v¨¦s, non?

P. F¨ªxome graza a s¨²a expresi¨®n cando probou o rosc¨®n de Vilalba, como se o invadira unha morea de sensaci¨®ns.

R. A sensaci¨®n de volver 40 anos atr¨¢s. Iluminoume a memoria con recordos do Hotel Chao e do propio lugar onde nos xuntamos esa tarde (a casa das Anduri?as). E o rosc¨®n lembroume mil cousas, co seu sabor inconfund¨ªbel: as festas de San Ram¨®n, as verbenas¡­ Por algo sa¨ªu con Mano Negra a palabra patchanka. Polas festas que vivimos en Galicia na xuventude, e sobre todo as de San Ram¨®n: verbena toda a noite, sensaci¨®n de liberdade e a sabedor¨ªa das festas populares, que a¨ªnda mant¨¦n o norte do Estado espa?ol.

P. E moitas improvisadas.

R. Esas son as mellores. E son sanas, en calquera lugar. Nac¨ªn en Par¨ªs; as festas do meu barrio comezaban ¨¢s dez e remataban ¨¢s dez e media, con todo o mundo pelexando coa polic¨ªa. A orquestra non ti?a oportunidade de tocar. Agradezo enormemente que as culturas saiban tratar co alcol festeiro, porque en Francia ¡ªen Par¨ªs concretamente, pois Francia ¨¦ ampla e diversa¡ª non exist¨ªa o alcol sen a pelexa. Reencontreime con iso nas mi?as viaxes polos Balc¨¢ns. A¨ªnda quedan tensi¨®ns al¨ª despois da guerra, e cando hai augardente resp¨¦ctanse moito, e tam¨¦n son necesarias a m¨²sica e a comida. Porque non hai festa sen xantar, ¨¦ o que aprend¨ªn en Galicia de meni?o.

P. Como foi a ¡°conexi¨®n galega¡± con xente coma Pinto d¡¯Herb¨®n, Xosefa de Bastavales, Mercedes Pe¨®n, Xurxo Souto¡­ Un novo descubrimento da terra?

R. Foi instintiva. Nun momento da mi?a vida souben que ti?a que regresar; estaba moi perdido. Sempre traballei co instinto m¨¢is que coa cabeza, pero de s¨²peto perdera o instinto. Por m¨²ltiples causas: demasiadas viaxes, deixaramos a banda (Mano Negra), rematara o proxecto de Radio Bemba e todo o mundo dic¨ªame ¡°vaiche custar moito non subir de novo ao escenario¡±. Iso non foi problema para min, son t¨ªmido, e cando ¨ªa de festa non me importaba que outro subira a cantar. Por natureza, consid¨¦rome m¨¢is un observador que outra cousa, non me gusta ser o centro de atenci¨®n, porque dese xeito non podes observar a realidade. Foime moi dif¨ªcil fincarme nun lugar, pois levaba cinco ou seis anos viaxando constantemente. Percorr¨ªn Europa e Am¨¦rica Latina; pero non pod¨ªa ficar m¨¢is de 15 d¨ªas nun mesmo destino sen sentirme asfixiado. Pasei moito tempo sen ter casa propia; estaba a casa dos meus pais, as dos meus amigos¡­ E ao final descontroleime e perdinme. A intuici¨®n deixou de funcionar e ca¨ªn en depresi¨®n, nunha infinita tristeza ¡ªque est¨¢ nas mi?as canci¨®ns¡ª e sent¨ªn que ti?a que volver a Galicia, porque se algu¨¦n me pod¨ªa curar atopar¨ªao aqu¨ª. E as¨ª foi: cheguei a Galicia e o pa¨ªs enteiro curoume. Fun capaz de reencontrar o meu peso, esa ¨¦ a palabra exacta. Levant¨¢bame sen raz¨®n e atopei as mi?as raz¨®ns na terra galega. Axudoume moito a xente que co?ec¨ªn, amigos para toda a vida ¡ªcomo Pinto, Xurxo, Teruca ou Mercedes Pe¨®n¡ª que me acolleron e ensinaron todos os tipos de Galicia que existen.

P. E as¨ª atopou de novo o teu cami?o¡­

R. Sa¨ªn de Galicia renovado¡­ e volv¨ªn dar mil voltas. Logo chegou Clandestino, o final do proceso de curaci¨®n. Gravei ese disco sen querelo. Estabamos na Feira das Mentiras en Compostela e cando rematou, sa¨ªn en coche con Marta \[P¨¦rez\] e vin os carteis de Clandestino na r¨²a; foi algo surrealista. Ese ¨¢lbum comezou pouqui?o a pouco e rematou dando a volta ao mundo. Como che dic¨ªa, atopei o meu peso en Galicia nesa ¨¦poca, \[do 96 ao 98\]. D¨¦bolle moito a Xosefa, unha boa mestra da vida, aos seus fillos, a Nina, a Manolo Rivas¡­ Cada un amos¨¢bame a s¨²a zona, foi apaixonante. E d¨¦bolle moito a Galicia: as orixes, recordos fabulosos da infancia, a inspiraci¨®n para as primeiras bandas, como Los Carayos¡­ E volvo cada vez que podo. Desde hai 12 anos vivo en Barcelona, pero tam¨¦n paro pouco; regresei a unha vida n¨®mada, con pa¨ªses novos e outras culturas.

P. Ancorado en Barcelona?

R. Ancorado non. Estou aqu¨ª por agora, pero con todos estes cambios¡­ Cada vez ¨¦ unha cidade m¨¢is europea e m¨¢is parva a nivel de leis. Parvas leis¡­ dir¨ªa. Aqu¨ª te?o aos meus amigos, xa viches como vivimos; levamos unha vida de barrio e por iso permanezo. O d¨ªa que perdamos esa pelexa voume, porque non quero vivir en lugares como fixen durante 25 anos, onde non hab¨ªa uni¨®n e ningu¨¦n se mesturaba. Falo de Par¨ªs, porque Francia ¨¦ outra cousa.

P. Hai esperanza?

R. Hai resistencia.

P. Precisamente no teu ¨¢lbum Pr¨®xima estaci¨®n¡­ Esperanza, O bixo do coco tam¨¦n garda relaci¨®n con Xosefa de Bastavales.

R. Esa ¨¦ unha frase que dixo Xosefa o d¨ªa que a levamos a Fisterra, onde nunca estivera. No coche contounos unha morea de historias e falounos do ¡°bixo do coco¡±, que a xente interpretou de mil maneiras: hai quen pensa que falo da coca¨ªna. Ela refer¨ªase ¨¢ depresi¨®n, e na mi?a canci¨®n ¨¦ iso. Pero pode ser interpretado como a persoa que cae na coca¨ªna ou no mundo das drogas.

P. ¡°Levouse os cartos, levouse a muller, deixou tormenta, nada de comer¡­¡±.

R. Levou todo, encaixa perfectamente, como ves. Coido que ¨¦ bo que cada un interprete as canci¨®ns ao seu xeito, e non me gusta desvelalas. O m¨¢is importante ¨¦ que cada un faga a s¨²a viaxe, non?

P. Cal foi a s¨²a maior influencia musical desde as orixes con Hot Pants, Los Carayos, Mano Negra, Radio Bemba? Porque a¨ª est¨¢n Elvis, Ray Charles, a m¨²sica africana¡­

R. Medrei en Par¨ªs e, na casa, os nosos pais deix¨¢bannos ao alcance os vinilos de Bola de Nieve; hab¨ªa unha conexi¨®n total con Cuba e a m¨²sica latina. Tam¨¦n escoitabamos a Jacques Dutronc. Son os dous artistas que m¨¢is lembro. Despois estaba o barrio, en S¨¨vres, que era pura electricidade: o rock & roll, a cuadrilla¡­ Era a gran ¨¦poca hippie, con moito rock progresivo, pero iso non me gustaba. Pola s¨²a banda, o barrio dos malandros era puro rock & roll: eran todos rockabillies. A¨ª foi cando comecei realmente coa m¨²sica. Naquelas cuadrillas estaba prohibido cantar temas de m¨¢is do 62. Pod¨ªaste salvar con James Brown, pero sen sa¨ªr de Chuck Berry, Little Richard, Gene Vincent¡­

P. Unha boa base musical.

R. Unha base perfecta para aprender rock & roll, porque daquela non podiamos tocar outra cousa; pero estaba comezando o punk. Os rapaces do meu barrio sa¨ªan cazar punks, pois hab¨ªa a tradici¨®n da pelexa que lle dic¨ªa antes. Eu asist¨ªa de espectador; lev¨¢banme de mascota. Tocaba o baixo, pero a eles cust¨¢balles atopar un cantante que o fixera m¨¢is ou menos ben; e po?¨ªan anuncios, pero non para darlles traballo sen¨®n tam¨¦n para pegarlles. Vi?a un de f¨®ra, d¨¢banlle catro golpes e mand¨¢bano ¨¢ casa.

P. Ao final o cantante foi voestede¡­

R. Fix¨¦ronme cantante. Como era o m¨¢is pequeno e o m¨¢is feble, un d¨ªa decidiron que o cantante ser¨ªa eu. Pux¨¦ronme no meu cami?o case ¨¢ forza. Logo marchamos a Par¨ªs, que era outro mundo. Na cuadrilla hab¨ªa m¨¢is xente da mi?a idade, xa non era tanto da xeraci¨®n anterior. Pola noite coincidiamos cos punkis. Un d¨ªa metinme por casualidade nun concerto de Stiff Little Fingers e comprend¨ªn que era o mesmo que estabamos a facer n¨®s. Por iso comezamos a introducir discos punk no meu barrio, arriscando a vida, pero co tempo integr¨¢molos. Mandaba o rock & roll, pero exist¨ªa xa unha mestura de m¨²sica non francesa (portugu¨¦s, espa?ol, ¨¢rabe, armenio ou africano). Descubr¨ªn ?frica negra en Francia; nos barrios perif¨¦ricos atopabas unha cultura totalmente diferente. Non s¨® a m¨²sica, sen¨®n a comida e as tradici¨®ns. Se tomabas alcol na r¨²a e chegaba a nai dun polaco, non pasaba nada; pero chegaba a dun alxerino e agachabas a bebida por respecto, para que falara connosco sen sentir vergo?a. Tr¨¢tase de que uns aprendamos a cultura dos outros. Co tempo todas as m¨²sicas se mesturaron; e hab¨ªa moito reggae, porque nas comunidades africanas era o que m¨¢is pegaba.

P. De feito, Bob Marley foi sempre un dos teus ¨ªdolos.

R. Foi b¨¢sico, porque daquela os norteafricanos eran m¨¢is de m¨²sica disco que de rock & roll. Coincidiamos en James Brown, punto de encontro. Os demais eran rockabillies, sobre todo os espa?ois e os portugueses. Os do outro lado do Mediterr¨¢neo estaban m¨¢is interesados en outras tendencias. Despois chegou o reggae de Xamaica e o de Costa de Marfil, con Alpha Blondy, un intoc¨¢bel na periferia francesa, malia o hip hop das novas xeraci¨®ns.

P. Regresa a S¨¨vres?

R. Poucas veces. Tivemos moitas experiencias despois de Mano Negra en outros lugares de Francia. Por exemplo, coa Caravane des Quartiers, que logo foron ¨¢ Feira das Mentiras. Durante anos entrabamos nos barrios a facer espect¨¢culos, nunha ¨¦poca en que as instituci¨®ns non os promov¨ªan. En cada barrio instalabamos carpas para organizar semanas de festa. Ao rematar, tres ou catro segu¨ªannos na pr¨®xima etapa e, ao final, a Caravane estaba formada por rapaces de moitos barrios. Todos colaboraban: montar o escenario, o son, o recinto, contratar a banda, que fallaba sempre pola escaseza de cartos¡­ Ent¨®n faciamos unha cousa que montaban o escenario; cada un aprend¨ªa un instrumento, e outras veces hab¨ªa grupos que nos vi?an apoiar. Eu vi?a de facer mil viaxes con Mano Negra e atopeime en Francia visitando cada d¨ªa un barrio. Tampouco hai que ir tan lonxe para viaxar.

P. ? vasco pola nai. Como viviu o rock radical dos oitenta?

R. A mi?a primeira referencia de Euskadi foi o meu av¨® Tom¨¢s \[Ortega\], un gran mestre de honestidade intelectual. Como a xente do norte, era de ideas claras e definidas, e asum¨ªa as consecuencias. Era republicano, marchou coa guerra e foi coherente at¨¦ o final. Non quixo regresar coa democracia e morreu en Francia. Dic¨ªa que sen a Rep¨²blica non volv¨ªa. N¨®s queriamos que regresara a Euskadi e que nos levara a cami?ar polo monte Gorbea. Ao final levamos al¨ª as s¨²as cinzas. Logo est¨¢ a referencia do rock radical, con Kortatu e aqueles grupos. E o encontro con Ferm¨ªn Muguruza, grande amigo. Par¨¦cese ao meu av¨® na constancia das ideas, na honestidade e no valor da palabra. Coincidimos no punk en Par¨ªs, onde unha banda como Kortatu chegou a ser important¨ªsima. M¨¢is tarde, Mano Negra e Negu Gorriak \[o segundo grupo dos Muguruza\] xiramos xuntos por Euskadi. De Bilbo gardo poucos recordos de infancia. As lembranzas son de Murgu¨ªa ¡ªa car¨®n de Gasteiz¡ª onde iamos ver os primos. O encontro real con Bilbo foi hai seis ou sete anos, cando estivemos embarcados no proxecto de Jai-Alai Catumbi Express, con Ferm¨ªn e alg¨²n compa?eiro de Mano Negra. Era practicamente Radio Bemba Sound System, engadido Ferm¨ªn, e demos unha volta polo Estado. Veu connosco a mi?a nai e chegamos a Bilbo; ela quer¨ªa ir a Artxanda, a ver se atopaba a casa familiar. Esa historia est¨¢ escrita nun conto de Eduardo Galeano, La trama del tiempo. Mi?a nai atopou outra casa sobre as ru¨ªnas da s¨²a, que fora bombardeada. Chamou ¨¢ porta e abriulle unha se?ora, unha amiga da infancia que a reco?eceu e d¨ªxolle: ¡°Te?o algo para ti¡±. E tr¨®uxolle unha fonte de porcelana branca. A mi?a nai lembr¨¢base da peza. Elena atopouna, intacta, entre os cascallos, e gardoulla durante 58 anos. Que xesto m¨¢s fermoso, non? A mi?a nai emocionouse.

P. Que foi de ?scar Tramor, o seu alter ego?

R. Est¨¢ aqu¨ª sentado. ?scar Tramor ¨¦ froito m¨¢is dunha broma que outra cousa. En Los Carayos colliamos canci¨®ns de outros para interpretar ¨¢ nosa maneira. Hab¨ªa unha de Irma Serrano: ¡°Busca otro amor / que te quiera m¨¢s que yo¡­¡±. Cambieille a letra e puxen: ¡°?scar Tramor, torero matador¡±. E inventamos unha ranchera dun toureiro borracho que reza a Deus para que o touro chegue m¨¢is borracho ca el. E a cuadrilla chamoume ?scar Tramor. Asinei alg¨²ns discos de Mano Negra con ese alcume. Daquela ti?a o concepto de banda, non de solista. Despois de Mano Negra, unha vez rematado Clandestino, tardei en sacalo ¨¢ r¨²a porque non concib¨ªa facelo en solitario. Algunha xente pensa que Manu Chao ¨¦ o nome dun grupo. E preg¨²ntame: ¡°Ti tocas en Manu Chao?¡±. Eu d¨ªgo: ¡°De toda a vida¡±. Incluso hai quen cre que o meu nome art¨ªstico ¨¦ Manu Chao e o aut¨¦ntico, ?scar Tramor.

P. En que proxectos anda embarcado?

R. No d¨ªa a d¨ªa do meu barrio. Hoxe tocamos no c¨¢rcere de mulleres e na escola. Cando estou aqu¨ª pretendo darlle vida ao barrio: festa o s¨¢bado, organizada sen permiso, pero contando con todo o mundo, mozos e vellos, de esquerdas e de dereitas. Todos xuntos na mesma mesa: os africanos, os paquistan¨ªs e os do barrio de sempre. Nun par de d¨ªas vou de xira coa banda por Europa: Francia, Italia, Noruega e o ?rtico, a unha illi?a perdida que seguramente co?ecen os mari?eiros galegos. Ch¨¢mase Tr?na. Organizan un festival. Son cinco horas at¨¦ o destino, v¨ªa Oslo e Bod?, onde collemos un barco. Este ano cel¨¦brano por ¨²ltima vez, porque non queren rutina. Ven que se masifica. Despois, non sei que faremos.

P. Haber¨¢ unha Feira das Mentiras en Vilalba?

R. Encantado!! Que non sexa por ganas. Unha Feira das Mentiras con Corte Miragreira. Ou grandilocuente, con carpas para dez mil, ou ben unha romar¨ªa preto do r¨ªo. Non ten por que ser masificada. Tr¨¢tase de implicar a xente de boa vontade e con liberdade de pensamento.