O Manifesto da Infrarrealidade de Galiza

¡°Busquen, non soamente nos museos hai merda¡±. Esta ¨¦ unha das fa¨ªscas que axitan a ollada no primeiro manifesto infrarrealista, que leva por t¨ªtulo e consigna Deixade todo, de novo. O infrarrealismo, do que a¨ªnda fican rescaldos que alumean con intermitencias, foi un movemento literario e art¨ªstico que xurdiu en M¨¦xico DF, a finais de 1975, integrado por xente nova cunha ir¨®nica melancol¨ªa vangardista que ben pode resumir outra das s¨²as muxicas: ¡°Os infrarrealistas propo?en ao mundo o indixenismo: un indio tolo e t¨ªmido¡±. Eles sent¨ªanse parte dun ¡°novo lirismo¡± que levedaba en Am¨¦rica Latina, mais non hab¨ªa lindes nos seus referentes. ¡°Rimbaud, volve a casa!¡±, berraban en salvaxe compa?a, mentres asum¨ªan o prop¨®sito do vello Bertolt Brecht: ¡°Novas formas, raras formas¡±.

Hab¨ªa humor, si, mais hab¨ªa tam¨¦n moita sustancia nese texto bulideiro, que leva a sinatura de Roberto Bola?o, un mozo talentoso, nado en Chile, emigrante logo en Barcelona, que escribir¨ªa d¨²as das mellores novelas das ¨²ltimas d¨¦cadas en lingua castel¨¢n: Los detectives salvajes e 2666. A mocidade infrarrealista ¨¦ inspiradora de Los detectives salvajes, publicada en 1998, a¨ªnda que Bola?o reconverte a vangarda co nome de realismo visceral ou realvisceralismo. En todo caso, escribir dende as entra?as, fundir vida e escrita, e mesmo unha pulsi¨®n revolucionaria na que se mestura tanto desexo como desacougo.

Con estas tintas de lusco fusco est¨¢n escritos os chanzos finais do primeiro manifesto infrarrealista:

¡ªA morte do cisne, o derradeiro canto do cisne, o derradeiro canto do cisne negro, NON EST?N no Bolshoi sen¨®n na dor e a beleza insoport¨¢beis das r¨²as.

¡ªUn arco iris que principia nun cinema de mala morte e que remata nunha f¨¢brica en folga.

¡ªQue endexamais nos bique a boca a amnesia. Que endexamais nos beixe.

¡ªSo?abamos con utop¨ªa e espertamos berrando.

Roberto Bola?o era tam¨¦n un gran poeta. As s¨²as novelas, de certo, te?en trama narrativa e urdido po¨¦tico. En Los perros rom¨¢nticos compara a poes¨ªa cun mergullador que se asolaga no ollo de Deus. O poema, como a vida, ten de ser unha aventura. O poeta ¨¦ un vagabundo: ¡°O verdadeiro poeta ¨¦ o que sempre est¨¢ abandon¨¢ndose. Nunca demasiado tempo nun mesmo lugar, como os guerrilleiros, como os ovnis, como os ollos brancos dos prisioneiros a cadea perpetua¡±. Diriamos que a s¨²a ¨¦ unha poes¨ªa resucitada, de despois da poes¨ªa, post-po¨¦tica. E vela¨ª, co paradoxo dun epitafio liberador, o poema Entre las moscas: ¡°Poetas troyanos / Ya nada de lo que pod¨ªa ser vuestro / Existe /Ni templos ni jardines / Ni poes¨ªa /Sois libres /Admirables poetas troyanos¡± .

A revista literaria Granta anuncia a publicaci¨®n a finais de setembro de dous textos in¨¦ditos de Bola?o. Un deles, unha Autobiograf¨ªa. Outro, o que ser¨ªa un segundo manifesto infrarrealista co t¨ªtulo: Las fracturas de la realidad. Agardo a ler os dous con impaciencia.

Un dos asuntos que inspira o inmenso zurcido que ¨¦ a novela 2666 (publicada no 2004, falecido xa Bola?o) ¨¦ o Testamento xeom¨¦trico de Rafael Dieste, que publicou D¨ªaz Pardo en Edici¨®ns do Castro, xusto o ano 1975. Foi un libro do que nin se falou, ou moi pouco, unha especie desco?ecida que andou polos andeis como un fuxido polo monte. Lembro unha entrevista que lle fixen a Dieste. Viv¨ªa no d¨¦cimo andar dun predio da Coru?a, dende onde pod¨ªa ver o mar. Mais eu non sab¨ªa a¨ªnda que se pod¨ªa ver o mar. Estaba al¨ª na porta, no d¨¦cimo andar, e non era quen de premer o chamador, porque estaba a soar o piano. Pensei: "Non importa, agardarei a que remate." Non sei canto tempo estiven. Moito. Schubert, Satie, Schumann... Todos foron pasando por al¨ª, por aquela porta pechada. E cando eu entrei, non era case quen de falar, porque me parec¨ªa que a m¨²sica estaba ¨¢ espreita, calada, mais atenta, e que calquera cousa que un puidera dicir pois ser¨ªa un desbalde. Creo que o ¨²nico atinado que fixen foi comentar algo daquel libro raro, oculto, esquecido, misterioso, que ¨¦ o 'Testamento xeom¨¦trico'. E notei que a m¨²sica calada daba a s¨²a aprobaci¨®n, porque Dieste botou azucre no caf¨¦ e dixo: "Xogueime a vida, apostei a cabeza, ao facer ese libro."

As¨ª que Roberto Bola?o percibiu ese xogo de m¨¢ximo risco, ese tremer do coraz¨®n do libro, a s¨²a condici¨®n de ourizo a cavilar. O primeiro manifesto infrarrealista ¨¢brese cun anaco entre aspas dun autor sovi¨¦tico de ciencia ficci¨®n chamado Georgij Gurevic (o nome non se cita), no que, entre outras, fai estas preguntas: "E se existisen corpos non luminosos ou escuros? Non poder¨ªa suceder nos mapas celestes, a igual que nos da terra, que estean indicadas as estrelas-cidade e omitidas as estrelas-aldea?" Estes corpos escuros ser¨ªan os Infra. O libro de Dieste foi para Bola?o como a descuberta dun corpo escuro, omitido. Como ben explica Patricia Esp¨¬nosa ao estudar as claves do movemento, "a misi¨®n dos tripulantes (dos escritores) ser¨¢ buscar desesperadamente unha 'infra'". ? dicir, unha infrarrealidade. Un mundo ao rev¨¦s.

No manifesto 'Deixade todo, de novo' aparece un personaxe chamado Dar¨ªo Galicia do que s¨® sabemos que ten a calidade de detectar o que outros non ven. En Galicia tivo moito suceso no seu d¨ªa o manifesto 'Contra o Aldraxe' de Realidade Galega no que se reivindicaba o estatus de "nacionalidade hist¨®rica". Os impulsores eran un grupo de intelectuais e do que chamamos 'persoeiros'. Estes ¨²ltimos foron os grandes beneficiados, ocupando altos cargos na Xunta e facendo da pol¨ªtica unha excelente carreira. E digo eu, vendo o que estamos a ver, non haber¨ªa que organizar unha Infrarrealidade Galega para acadar o mundo do rev¨¦s?