Galicia: Ser e non ser

Non esquezamos que Galicia ¨¦ un "pa¨ªs hamletiano", que dixo Valle-Incl¨¢n, e non nos estra?e, pois, que o censor e delegado do ministerio de Informaci¨®n e Turismo, Serrano Castilla, ameazara con fusilar ao m¨¢is c¨¦lebre personaxe de Shakespeare. Eu ti?a unha versi¨®n: "Vou levar a don Hamlet ao pared¨®n!". C¨®ntame algu¨¦n que a expresi¨®n a¨ªnda foi m¨¢is precisa: "Vou levar a ese incerto se?or don Hamlet ao pared¨®n!". Sucedeu na Coru?a do ano 1959. E iso que ?lvaro Cunqueiro, o autor da recreaci¨®n, non era precisamente un desmandado. Mais ti?a o estigma dunha patria de n¨¢ufragos: non hab¨ªa quen lle borrara, como a Urbano Lugr¨ªs, aquela bohemia saudade dos so?os perdidos. Ser ou non ser? En Galicia o dilema res¨®lvese cunha dobre nacionalidade hist¨®rica: Ser e non ser. Temos d¨ªas de ser e d¨ªas de non ser. En xu?o de 1936 o pobo galego aprobou en referendo o seu primeiro Estatuto. No fermoso pre¨¢mbulo dic¨ªase que Galicia acadaba ese autogoberno "sen combater nin odiar". Unha alta declaraci¨®n de pol¨ªtica e de estilo. Que saudade! Logo veu o gada?eiro, a produci¨®n de odio a esgalla, e xa non houbo outro xeito de ser que o non ser.

Na transici¨®n democr¨¢tica, co debate do novo Estatuto, volveuse ao dilema de ser ou non ser. A forza dominante era ent¨®n a UCD. Ti?a en n¨²mero de votantes a maior¨ªa absoluta en Galicia. A direcci¨®n estatal do partido negoulle a Galicia a consideraci¨®n de nacionalidade hist¨®rica, que se reco?ecera a Catalu?a e Euskadi. E ent¨®n, entre outras cousas, apareceu un dos homes do Partido da Saudade, Domingo Garc¨ªa-Sabell, e escribiu en El Ideal Gallego un artigo ao estilo do Eu acuso de ?mile Zola, o titulado O aldraxe. Tivo un efecto fulgurante, porque hab¨ªa xentes de talla na UCD galega que non quixeron actuar como subalternos e foron quen de chantarse con dignidade diante da xefatura. Souberon ver que ese aceno de liberdade era decisivo, non por motivos sem¨¢nticos, sen¨®n polo fondo calado democr¨¢tico. E sa¨ªu o ser nacionalidade hist¨®rica. Ning¨²n dos convocados no Monte P¨ªo o pasado m¨¦rcores, para a reforma e ampliaci¨®n do Estatuto, deber¨ªa terse levantado da mesa ata acadar un acordo. Seguir a divisa do intelixente conservador Mc Millan: "A paciente deliberaci¨®n desenreda calquera n¨®".

Non se poden estragar anos de tempo, ese ben p¨²blico, desta maneira. O diagn¨®stico ¨¦ ese: Galicia perdeu o tempo. Grandes reservas e dep¨®sitos de tempo. A canto vai o quilo de tempo p¨²blico? Cal ¨¦ o valor comunitario dos anos perdidos por mor dunha facci¨®n? Home, xa se sabe que sermos somos, sendo e non sendo. Mais volvemos ao nefasto tempo do Ir Tirando.

C¨®mo lles vai?, preguntaba madame Paulais, a profesora que lle aprendeu franc¨¦s a moitos cascarilleiros (cascarilleiro, para quen non o saiba, ¨¦ o xeito garimoso de nomear os coru?eses).

- Imos tirando, madame!

Esa era a resposta que m¨¢is a anoxaba. P¨²?ase furiosa: "Tirando? De qu¨¦ van tirando? Estes galegos sempre tirando de non se sabe que!".

? parte de seguir tirando, eis unha boa pregunta: De qu¨¦ imos tirando?

Ese ¨¦ o grande erro de Mariano Rajoy e N¨²?ez Feijoo: Ve?en de refundar a naci¨®n. Agora si que somos naci¨®n. Xa temos saudade de naci¨®n ir¨®nica. E para ir tirando, o Partido do Tempo Perdido.

A SAUDADE IR?NICA

Nantes. Francia. Noite de fin de ano. Cincocentas persoas, autoconvocadas pola Rede, manif¨¦stanse contra a chegada do 2007. De vivilo, canto non hab¨ªan de rir xuntos Ant¨®nio S¨¦rgio e Teixeira de Pascoaes, que mantiveron a m¨¢is brillante e aguda pol¨¦mica de todos os tempos verbo da saudade. Unha controversia na que rega?aron os dentes. E ¨¦ que Teixeira foi en demas¨ªa lonxe. A saudade non s¨® ser¨ªa unha v¨ªa de co?ecemento, sen¨®n que avogou porque fora unha especie de filosof¨ªa oficial do Novo Estado. Como Heidegger, confundiu a po¨¦tica cunha perigosa metaf¨ªsica: "M¨¢is que para discutir eu nac¨ªn para afirmar. Nin as grandes verdades se discuten: af¨ªrmanse". Ant¨®nio S¨¦rgio, republicano, librepensador, herdeiro da Ilustraci¨®n -e quen, por certo, pasou como profesor pola Universidade de Santiago- albiscou no saudosismo un fondo reaccionario e tam¨¦n un motivo para a brincadeira e o humor: "Vostedes, propietarios uns, profesores outros, vivindo toda a vida sen grandes loitas nin paix¨®ns, de qu¨¦ raio te?en saudade vostedes, santo Deus?". Teixeira clamaba: "Alma! Alma! Alma! ¨¦ o que nos falta, meu caro Ant¨®nio S¨¦rgio". E o racionalista dille: "Non ¨¦ de Europa, amigo meu, que me ve?en horas de escepticismo; ¨¦ de Portugal e dos portugueses". Quen os vir¨ªa xuntos agora, en Nantes, a manifestarse contra o Aninovo!

A esperanza nun mundo mellor deixou de estar instalada automaticamente no futuro previs¨ªbel. A nova saudade reivindica outro tempo, que non ten que ver co cronos. O tempo po¨¦tico. O tempo surrealista. O tempo situacionista fronte ao tempo consumista e consumido. O valor do tempo ecol¨®xico fronte ¨¢ velocidade da desfeita. Xa ningu¨¦n cre, ag¨¢s Francis Fukuyama e Pedro Arias, na marcha impar¨¢bel do Progreso, segundo o dogma capitalista. Aqu¨ª o ¨²nico progreso que progresa con sentido com¨²n ¨¦ El Progreso de Lugo. Algo axudan tam¨¦n as esquelas.

A filosof¨ªa da saudade esmoreceu en Galicia despois da Xeraci¨®n Galaxia, pero en Portugal acadou novos azos con Eduardo Louren?o, o pensador de maior proxecci¨®n internacional, tan fondo de co?ecedor de Fernando Pessoa (Pessoa revisitado) como de Franz Kafka ou Albert Camus. Autor da moi traducida Mitologia da saudade, Eduardo Louren?o, premio Europa de Ensaio en 1988 e premio Cam?es no 2001, ¨¦ un dos que m¨¢is ten desenvolvido a idea de saudade de futuro. As¨ª, a saudade expresar¨ªa un sentimento de perda mais tam¨¦n o espazo do desexo. Proba ¨¦ que a saudade ten o seu m¨¢is forte v¨ªnculo co campo da felicidade que co da desgraza.

DE QU? TE?EN VOSTEDES SAUDADE?

Esa ¨¦ unha boa pregunta para definir a un pobo: De qu¨¦ te?en vostedes saudade? Hai saudades persoais, que se cadra son as m¨¢is importantes. Eu te?o saudade de ti, meu ben. Mais tam¨¦n hai saudades m¨¢is ou menos compartidas. Saudades que non te?en por qu¨¦ explicarse. Saudades que son e xa est¨¢. P¨¢salles como aos poemas ou as cadros. O que se di na Ars poetica de Archibald MacLeish: poema non deber¨ªa significar / sen¨®n ser. Os poemas de Ux¨ªo Novoneyra son. Eu con eles xa te?o unha naci¨®n, un cosmos e unha constelacion. Mesmo hainos que son e non son:

Esta tarde o aire ¨¦ meu amigo

Voume sumindo sumindo.

Si o aire quer

chegarei a non ser ningu¨¦n.

AS MIGAS

- A perruqueira. Ana Mar¨ªa R¨ªos foi a Canc¨²n de l¨²a de mel e met¨¦rona no caldeiro. Despois, por riba, as linguas murmuradoras dixeron que estaba anor¨¦xica. Eis, en Interviu, a belida iron¨ªa, a retranca do corpo espido e e o esp¨ªrito dunha Escarlata O`Hara da Era Inmobiliaria: "Xuro que nunca m¨¢is pagarei unha hipoteca!".

A canci¨®n. A saudade est¨¢ ¨¢ espreita en todas partes. Ando pola rede, petisco n' As uvas na solaina, o blog que vendima con ilustrada saudade Marcos Valc¨¢rcel, e logo voume ao inferni?o do foro de Arroutada, a ver como vai o ?ndice Galego de Rexouba. Mais o que atopo al¨ª ¨¦ un bo consello: chuzar en YouTube e escoitar a Merle Haggard e Johnny Cash cantando Sing me back home. O d¨ªa que morra, cant¨¢dame de volta ¨¢ casa. Carallo coa saudade!

Urxencias. Pas¨¢monos a vida en urxencias. A urxencia de marchar, a urxencia de volver. Residuos radioactivos. Vacas tolas. Mareas negras. Todo o dobre sentido: somos un pa¨ªs hospitalario, de hospitais. Onde as dores andan polos corredores. Naci¨®n de urxencias, si.

Estatuto final. A xeito de limiar consensuado, a b¨ªblica frase: "Somos como naci¨®n de uvas, s¨® cando nos esmagan damos o mellor de n¨®s".