Traducir ou non traducir

Hai unha ducia de anos, o escritor e xornalista portugu¨¦s Fernando Assis Pacheco estra?¨¢base de que a s¨²a novela Traballos e paix¨®ns de Benito Prada (Editorial Ir Indo, 1994) na que rememoraba as s¨²as orixes ourens¨¢ns, fose editada aqu¨ª traducida ¨® galego. Agora, sen embargo, foi a propia N¨¦lida Pi?¨®n a que insistiu en que primeiro A rep¨²blica dos so?os (Galaxia, 2004) e logo A casa da paix¨®n (2006) se publicasen traducidas. A teor¨ªa comunmente admitida sost¨¦n que un lector culto en galego non ten dificultades ningunha para ler en portugu¨¦s, e viceversa, pero na pr¨¢ctica non sempre se cumpre. ? m¨¢is, a proximidade parece que torna do interese e ¨¦ unha escusa para o desco?ecemento.

Un dos m¨¢is activos constructores de pontes entre as d¨²as culturas foi o libreiro Xes¨²s Couceiro, que na d¨¦cada dos 70 e mediados dos 80 foi un activo difusor do libro galego en Portugal e o luso en Galicia, "con moita m¨¢is axuda al¨ª que aqu¨ª", recorda. "Daquela hab¨ªa moito desco?ecemento mutuo, pero tam¨¦n moita m¨¢is ilusi¨®n por co?ecer", compara Couceiro, defensor de sempre de que ¨¦ escusado traducir de/para o galego ou o portugu¨¦s, porque, argumenta, "¨¦ unha mesma lingua, incluso un mesmo pa¨ªs".

Un colega seu, Xaime Nogueira, responsable de Andel, unha difusora de libro galego e portugu¨¦s est¨¢ relativamente de acordo: "Quen le en galego poder¨ªa ler en portugu¨¦s, pero non o fai", sinala. As¨ª e todo, estima que os libros portugueses son o 30% da s¨²a facturaci¨®n. "Alg¨²ns, atra¨ªdos por autores como Jos¨¦ Saramago ou Ant¨®nio Lobo Antunes, atr¨¦vense co idioma orixinal. Tam¨¦n te?en sa¨ªda cl¨¢sicos como E?a de Queiroz".

Na outra beira do Mi?o coinciden en lamentar o mutuo desco?ecemento. "Non temos moita informaci¨®n de parte a parte. Dunha literatura rica e virtuosa como ¨¦ a galego co?ecese pouco m¨¢is que Rivas ou Ferr¨ªn", asegura Nelson de Mato, un dos m¨¢is prestixiosos editores de Portugal, fundador de Publica??es Dom Quixote e agora responsable de ?mbar-Ideias no Papel. De Matos admite que o achegamento ortogr¨¢fico do galego ¨® portugu¨¦s poder¨ªa facilitar a difusi¨®n da literatura galega nos mercados lus¨®fonos "mais os pobos deben manter as s¨²as culturas propias, e desmontar as conquistas que Galicia e a s¨²a lingua te?en acadado non ¨¦ un cami?o certo", considera o editor que apostou por Saramago ou Lobo Antunes.

Desde unha posici¨®n m¨¢is alternativa, Ant¨®nio Catarino, de Deriva Editores, coincide exactamente con De Matos ¨® definir as relaci¨®ns transmi?otas. Deriva ten un considerable cat¨¢logo de autores galegos traducidos. V¨¦n de publicar Abrasivas, de Jo?o Pedro M¨¦sseder, en edici¨®n biling¨¹e galego-portuguesa, e est¨¢ ¨® tanto das posturas que consideran innecesario traducir os galegos ¨® portugu¨¦s, e non as comparte. "Son idiomas que estiveron moito tempo separados, e hai falsos amigos [palabras iguais con significados distintos] e os tempos verbais non son os mesmos", di Catarino. A traducci¨®n que publicou de Xurxo Borraz¨¢s, Ser ou n?o, "foi acedamente criticada por reintegracionistas que dic¨ªan que era unha versi¨®n do espa?ol, chea de castelanismos, cando a nosa foi a primeira traduci¨®n a outra lingua".

A escritora Rosa Aneiros confesa que cambiou de opini¨®n sobre este tema logo de que lle publicaron Resist¨ºncia en Dom Quixote. "Os portugueses son bastante c¨®modos e queren ler na s¨²a lingua, mesmo hai atrancos para a distribuci¨®n de libros editados en Brasil. E quitado algunhas excepci¨®ns, te?en moit¨ªsima menos percepci¨®n de Galicia ca de Madrid. Un grupo de poetas galegos participou nun encontro en Porto, e estiveron tres d¨ªas Douro arriba, Douro abaixo, explicando de ¨®nde vi?an. Homenaxe¨¢ronos na despedida toc¨¢ndolle o himno espa?ol".