A arca do dioivo galego

Hai unha grande diferenza entre rumor e ru¨ªdo. O ru¨ªdo v¨¦n ser a falla de sentido. Roland Barthes dic¨ªa que, pola contra, no rumor da linguaxe pode escoitarse a fruici¨®n do sentido.

Iso ¨¦ o que un escoita no Hotel dos Emigrantes, na antiga d¨¢rsena de Bos Aires. O rumor do sentido. O roce ¨ªntimo da historia an¨®nima de Galicia, tal vez a m¨¢is ¨¦pica e menos narrada.

Aqu¨ª chegaba un vapor, ¨¢s veces, dous, ao d¨ªa, cun m¨ªnimo de 900 persoas ¨¢ procura do so?o americano, da terra prometida. Como quen di, a¨ªnda est¨¢n a contalas. Hai un moi provisorio Museo da Emigraci¨®n e na base de datos figura a informaci¨®n de entradas entre 1882 e 1933. Agora estanse volcando as identidades dos que chegaron ata os anos cincuenta. Abonda con dicir que entre 1857 e o 1920, segundo os libros oficiais de Rexistro, entraron 5.600.000 emigrantes, dos que 1.600.000 figuran como galegos. Esa magnitude non sei como medila. ? como se a metade enteira do pa¨ªs fora unha balsa oce¨¢nica de corpos. Asociamos a emigraci¨®n galega cunha maior¨ªa campesi?a, mais na relaci¨®n impresiona moito ver a relaci¨®n de oficios, os miles de carpinteiros e as miles de costureiras. Mesmo os centos de panadeiros e barbeiros. E m¨²sicos. Ir facer pan, barbear ou tocar a Bos Aires! Vela¨ª a forma humana da utop¨ªa.

O arxentino Hotel dos Emigrantes ¨¦ parte esencial do territorio emocional de Galicia. Hoxe alberga ese gromo de Museo. O resto ¨¦ un baleiro habitado, un silencio cheo de murmurios. Ganas dan de subir a brincos, de dous en dous, os chanzos das escaleiras, por ver se a¨ªnda sorprendemos demorado a alg¨²n dos nosos antergos. Un sente esa fruici¨®n das voces e dos corpos. O silencio en fileira da alf¨¢ndega. Os murmurios de inquietude no paseo central que conduc¨ªa cara ao consultorio m¨¦dico. O balbordo e ruxe-ruxe polas grandes naves do hotel, o lugar da espreita, mulleres e nenos a un lado, e homes ¨¢ parte. Tantos cruces de olladas, tantos amores concertados a primeira vista, corpos do desexo que logo, en moitos casos, se levar¨ªan como papaventos as grandes avenidas, os infindos espazos.

No Hotel m¨¢is importante da nosa historia, a maior¨ªa dos inmensos cuartos colectivos est¨¢n baleiros de todo, tomadas as paredes polo expresionismo melanc¨®lico do tempo, mais a¨ªnda fica un deses dormitorios xigantescos con mil camas en ringleiras perfectas e feitas dunha soa lona mari?eira por enxe?er¨ªa hixi¨¦nica, para evitar os lendieiros. Al¨ª durm¨ªan miles de persoas a un tempo, viaxeiros amoreados con billete de terceira, pobremente vestidos e alimentados, mais con maletas de cart¨®n ou madeira cheas de esperanza. Sentado nun deses leitos de lona, pensei no sistema de pesos e medidas. Se se pode medir o tempo e a cantidade de emigrantes, tam¨¦n podemos facer un c¨¢lculo das noites e da densidade dos so?os dos que aqu¨ª pasaron a proba. As¨ª que deberiamos ter un detalle co Hotel dos Emigrantes. Corresponder dalg¨²n xeito. Pintar as paredes. Tellar as pingueiras. Contribu¨ªr ao desamparado Museo da Emigraci¨®n. Colaborar no inxente traballo do Banco de Datos da Emigraci¨®n.

Esa zona de Bos Aires est¨¢ chea de altos e car¨ªsimos edificios de oficinas. Unha das visi¨®ns m¨¢is espectaculares ¨¢ que asist¨ªn foi ver descender como alpinistas de ciencia-ficci¨®n ducias de limpadores de vidros de ra?aceos, s¨® pendurados dunha corda.

O RELOXO QUE CONTABA AS HORAS CONTRA A TIRANIA

Se houbera que escoller un mapa das casas no universo galego, por xunto a Galicia metropolitana e a da di¨¢spora, eu non ter¨ªa ningunha d¨²bida en que o dedo sinalara de primeiras Chacabuco 955, no barrio de San Telmo. Al¨ª est¨¢ a sede da Federaci¨®n de Sociedades Galegas.

Al¨¦n do valor arquitect¨®nico, do que o predio da Federaci¨®n non carece, hai casas que son como a arca do dioivo para un pobo. E este ¨¦ o caso. A Federaci¨®n constitu¨ªuse en 1921, con estatutos inspirados no ent¨®n exemplar Partido Socialista de Arxentina. Tivo sempre unha traxectoria convulsa, mais vizosa. Porque tivo ese xeito de arca no dioivo. Aqu¨ª sempre atopou refuxio a liberdade, cando estaba ameazada. Aqu¨ª atopou lealdade e un fogar de resistencia a Rep¨²blica e o galeguismo antifascista. A¨ªnda hoxe, cando entras na local, atopas o sa¨²do de amizade desa simb¨®lica parella: a bandeira republicana e a galega. En compa?a tam¨¦n dun pano branco das Nais da Praza de Maio. Mais axi?a comprendes que est¨¢s noutro espazo, na zona verde dunha Galicia por onde non pasou "a doma e castraci¨®n". Al¨ª mante?en un propio Museo da Emigraci¨®n, onde cada peza pon os pelos crechos e activa os sentidos interiores da memoria e a imaxinaci¨®n. Dende a m¨¢quina Remington de Castelao ¨¢ carta que escribiu Pablo Picasso en colaboraci¨®n coa resistencia. Al¨ª custodian o primeiro xornal galego feito na emigraci¨®n, El Gallego, de 1879, feito xa por exiliados e emigrantes cos azos de transformar Galicia. Aqu¨ª se fixo o c¨¦lebre reloxo do Grove que contaba os minutos, as horas e os d¨ªas da tiran¨ªa. Foi unha donaci¨®n enviada dende Am¨¦rica en 1930 e que desapareceu no 1936. U-lo reloxo do Grove?

Non foi doada a traves¨ªa para a Federaci¨®n, hoxe en d¨ªa presidida por Paco Lores, da estirpe dos homes que son quen de plantar cen mil ¨¢rbores e alg¨²n m¨¢is. Como representante do Consello da Emigraci¨®n, Lores foi quen de retrucar en p¨²blico ao Rei e a Jose Mar¨ªa ?znar. E tiveron que darlle a raz¨®n na protesta, porque a ti?a.

Durante o franquismo, houbo un intento de ocupaci¨®n da Federaci¨®n, argallado dende a Embaixada espa?ola e con complicidades peronistas. A esquerda galeguista conseguiu recuperar a sede a pulso (por empregar un eufemismo). Na actualidade, a Federaci¨®n presentou unha querela contra os responsabeis militares, do Primeiro Corpo do Ex¨¦rcito, pola desaparici¨®n de 23 fillos de galegos durante a dictadura militar arxentina. No comezo dese r¨¦xime infame, houbo un atentado intentando queimar a Federaci¨®n.

Mentres moitas asociaci¨®ns emigrantes perderon o pulso, a enerx¨ªa, e pouco m¨¢is moven que os naipes nas mesas, a Federaci¨®n est¨¢ nun magn¨ªfico rexurdimento. ? un obradoiro de cultura viva, ao que se est¨¢ a incorporar moita xente nova, galaico-arxentina, de esp¨ªrito vangardista e identidades compartidas. Esa corrente alternativa que sente tam¨¦n no Club de Lectura Galega do Tortoni. O m¨¢is c¨¦lebre caf¨¦ literario de Bos Aires ¨¦ un h¨¢bitat senlleiro na biodiversidade da Galicia entendida como rede igualitaria, que non se corresponde cun territorio sen¨®n cunha cultura do desexo. Ese pa¨ªs port¨¢til que podemos levar enriba da cabeza. Ese universo de fontes, e fornos e pontes. Ese novo pa¨ªs de meigas e nigromantes que van de biblioteca en biblioteca, e danlle cada noite unhas cantas voltas ¨¢ esfera. Ese pa¨ªs de F¨ªos Invisibles. Un sitio, un blog de Bos Aires, que ¨¦ tam¨¦n a mellor met¨¢fora do novo rexurdimento: aquel que vai superar a escisi¨®n entre Metr¨®poli e Di¨¢spora e dar¨¢ lugar a unha compartida Naci¨®n do Desexo.