Por f¨®ra dos cami?os mallados

"Traballo sen subvenci¨®n, sen industria, sen nada; completamente por libre, no mellor sentido da palabra". Con esta po¨¦tica pres¨¦ntase Alberte Pag¨¢n (O Carballi?o, 1965) para falar da s¨²a obra cinematogr¨¢fica. Tres curtas e unha longametraxe, encadradas na prob¨¢bel tradici¨®n do cinema experimental, punt¨²an a carreira do realizador. Pag¨¢n v¨¦n de recibir o premio de ensaio cinematogr¨¢fico Rom¨¢n Gubern polo seu ¨²ltimo filme, Bs. As., que se impuxo aos traballos do catal¨¢n Marc Recha ou do estadounidense Alan Berliner.

"O cinema experimental def¨ªnese, m¨¢is ben, polo que non ¨¦", sinala Alberte Pag¨¢n. "Un mundo tan amplo que resulta impos¨ªbel esgotalo" e no que o autor do Carballi?o detecta "o cinema m¨¢is radical, o que escapa do cami?o mallado e repetitivo do comercial". O traxecto que levou a Pag¨¢n aos terreos do experimentalismo comezou na intuici¨®n. "Como espectador, descubr¨ªn cinemas alternativos sen posu¨ªr bagaxe cr¨ªtica para aprecialos", lembra, "pero que me interesaban m¨¢is que o convecional, un cine que naquela altura xa me aburr¨ªa".

"Se a propiedade privada ¨¦ un roubo, a propiedade intelectual a¨ªnda m¨¢is", di Pag¨¢n

?s querenzas f¨ªlmicas de Pag¨¢n naceron na narraci¨®n perif¨¦rica de cineastas como Michelangelo Antonioni ou Ingmar Bergman. "Tr¨¢tase de cinemas narrativos que forzan o modelo convencional; Ingmar Bergman mesmo chegou a manipular directamente a tira de celuloide ou o propio aparello cinematogr¨¢fico, como os cineastas experimentais". O estremismo est¨¦tico do tailand¨¦s Apichatpong Weerasethakul ou a monumental Ao oeste dos cami?os de ferro, do chin¨¦s Wang Bing, s¨¦rvenlle a Alberte Pag¨¢n para apuntar que o epicentro do cinema experimental arestora trasladouse cara a Asia. "Wang Bing gravou o filme [de nove horas] s¨® cunha c¨¢mara e sen equipo", di, "as¨ª que hai futuro". Pag¨¢n, que monta os filmes nun computador caseiro, non dubida: "Viva o v¨ªdeo".

Precisamente na s¨²a faceta de te¨®rico, que representan libros como Introducci¨®n aos cl¨¢sicos do cinema experimental (1999), Imaxes do so?o en liberdade. O cinema de Eugenio Granell (2003) ou A mirada impas¨ªbel. As pel¨ªculas de Andy Warhol (2007), que constit¨²en referencias no ¨¢mbito europeo, Pag¨¢n amosa certa fascinaci¨®n polos cineastas que traballan sobre a materialidade da pel¨ªcula de celuloide. No mes de xullo, coordinar¨¢ unha mesa redonda que contar¨¢ coa presenza de Jos¨¦ Antonio Sistiaga. "Sistiaga ¨¦ o autor de Ere erera baleibu icik subua arauaren, de 1970, a pel¨ªcula pintada sobre celuloide m¨¢is longa da historia", explica, "e semellante aos traballos de Granell".

Mais o cinema do propio Alberte Pag¨¢n af¨¢stase da manipulaci¨®n do soporte. "Existe un pequeno desfasamento entre o cinema que me gusta, sobre o que escribo", confesa, "e o cinema que eu realizo". Para Pag¨¢n, os seus filmes non participan dun formalismo puro: "O corpo sempre me pide meter realidade no cinema, a vida social, as relaci¨®ns, a pol¨ªtica". Bs. As., que no inicio pensara sen banda sonora, rematou convertida nunha reflexi¨®n sobre como a ¨¦poca hist¨®rica infl¨²e na vida individual. "Bs. As. xoga a d¨²as bandas, a inmersi¨®n da realidade nun marco formal", relata. A pegada da francesa Chantal Ackerman, afinidade declarada de Pag¨¢n, ou do armenio Artavazd Pelechian pairan sobre o enfoque visual da fita.

Antes do reco?ecemento p¨²blico de Bs. As. -exhibida nos festivais de Xix¨®n, Las Palmas ou Punto de Vista, de Navarra-, Pag¨¢n explorou as dimensi¨®ns do relato en Como foi o conto, e reconstru¨ªu as imaxes que recollera nunha comunidade waslala na illa nicaraguana de Zapatera en Os waslala e Conversa em Zapatera. "Agora comezarei a traballar no que rodei en Zimbawbe no mes de marzo, m¨¢is de quince horas de bruto", revela. Alberte Pag¨¢n botou tres semanas no sureste de ?frica, onde foi arrestado por gravar na capital, Harare, durante os disturbios que abalaron o pa¨ªs logo dunha manifestaci¨®n contra o goberno. "Tam¨¦n filmei nunha aldea do interior de Zimbawbe, e a mi?a idea ¨¦ armar un d¨ªptico sobre a vida dunha muller e, ao mesmo tempo, falar da situaci¨®n social".

Alberte Pag¨¢n viaxa e roda pola s¨²a conta e risco. "Nunca presentei proxectos a ningunha produtora, entre outras cousas porque non os te?o; os filmes van nacendo s¨®s a partir das imaxes", afirma. "Como lle vendo iso a unha empresa?". E contin¨²a: "Amais, estou en contra dos dereitos de autor, que en realidade son dereitos do produtor; se a a propiedade privade ¨¦ un roubo, a propiedade intelectual moito m¨¢is".

Ao cabo, o cinema de Pag¨¢n m¨®vese por copias privadas e, no caso de Bs. As., con d¨²as proxecci¨®ns p¨²blicas na Galiza -no CGAI da Coru?a e no Cineclube de Compostela- e un pase pola televisi¨®n local do Carballi?o. "Fago o que quero, como quero, cando quero; que me gustar¨ªa que m¨¢is xente vise o meu cinema? Loxicamente, pero tampouco aspiro a nada m¨¢is".