"Grafar '¨®' ou 'ao' nunca debe ser motivo de pol¨¦mica"

Itamar Even-Zohar (Tel-Aviv, 1939) est¨¢ de volta en Galiza. Este mes imparte na facultade compostel¨¢ de Filolox¨ªa un seminario tras aceptar o convite do vicerrector de Cultura, El¨ªas Torres. Co?ecido pola teor¨ªa dos polisistemas e a dos repertorios culturais, entroutras aportaci¨®ns de interese no estudo das interferencias entre linguas, literaturas e culturas, Itamar resume o seu traballo como investigador na Universidade de Tel-Aviv: "Inter¨¦some polas condici¨®ns para que unha sociedade te?a ¨¦xito ou fracase", di. "Estudo as culturas non como bens, sen¨®n como modos de vivir".

Das primeiras veces que veu a Santiago, en 1993 e 1994, a¨ªnda se lembra a pol¨¦mica que polarizou ent¨®n a intelectuais tan dispares como Gonz¨¢lez Mill¨¢n e Carlos Casares. Itamar escrib¨ªa ent¨®n que o galego corr¨ªa o risco de desaparecer como lingua culta "en poucas d¨¦cadas", e que dominando o castel¨¢n "¨¦ como o acceso aos recursos parece ser m¨¢is prometedor para a maior¨ªa dos galegos".Nunca foi intenci¨®n s¨²a sementar pol¨¦mica. "Hai unha persoa cerebral e outra privada", explica. "Galiza era un exemplo do meu traballo sobre o xurdimento de entidades pol¨ªticas como consecuencia do traballo intelectual. Est¨¢n Francia, Italia e Alemania, e despois os casos ib¨¦ricos... Falta conciencia de que os grupos e as identidades pol¨ªticas e culturais non son creaci¨®ns naturais. Xorden nun momento en determinadas condici¨®ns, e se nesa masa existe un grupo pequeno como foi o galego, unhas 30 persoas desde o Rexurdimento, mobil¨ªzase m¨¢is xente".

O estudioso dubida de que o galego sexa "a ferramenta m¨¢is importante de Galiza"

Even-Zohar lamenta que en Galiza non haxa moito interese en investigar "canta xente necesitamos para que as nosas acci¨®ns poidan ir adiante". "Non ¨¦ un problema te¨®rico, sen¨®n de dimensi¨®ns moi pr¨¢cticas. ?Por que se re¨²nen 100 na unificaci¨®n de Italia e 30 en Galiza? O obxectivo m¨¢is importante da planificaci¨®n da cultura como un conxunto de modos de vida ¨¦ propo?er soluci¨®ns tras unha an¨¢lise da situaci¨®n, como discute Castelao en Sempre en Galiza". Itamar ten unha lista de 250 persoas que viven da lingua galega, a¨ªnda que poder¨ªan ser 1.000, segundo lle contan. Neste punto, di, "hai que preguntarse se ¨¦ unha actividade cuns obxectivos claros ou se se trata dunha inercia hist¨®rica". ? consciente dos paradoxos: "En tempos de Castelao o castel¨¢n era a lingua do poder. E hoxe, cando a lingua semella o principal problema, non hai ning¨²n diario en galego".

Nunha conferencia en 2003, Even-Zohar comparaba Galiza con outros espazos recurrentes nos seus estudos de campo, desde Terranova ata as Illas Feroe. "A intelectualidade que fala e escribe sobre Galiza concentrouse tanto na lingua como soluci¨®n que se esqueceron outros ¨¢mbitos", di. "Sen a lingua non se ter¨ªa podido avanzar, mais conv¨¦n centrarse tam¨¦n noutras cousas, porque non hai soluci¨®ns para sempre".

"Pol¨ªticamente, unirse con Portugal non ten ningunha vantaxe", afirma, "mais unha intensificaci¨®n das relaci¨®ns, sobre todo no que atinxe ¨¢ lingua e ¨¢s industrias de produtos da linguaxe, ¨¢ mellor protecci¨®n da lingua, poder¨ªan reforzar o estatus do galego". O investigador insiste: "Hai raz¨®n para po?er en d¨²bida a crenza case com¨²n de que a lingua ¨¦ a ferramenta m¨¢is importante de Galiza para manterse como unha sociedade que pode controlar os seus recursos. Quizais se creou confusi¨®n entre o valor dun ben simb¨®lico indispensable (o galego) e outras ferramentas que funcionar¨ªan mellor non s¨® ¨¢ hora de crear fronteiras simb¨®licas, sen¨®n ¨¢ hora de crear a situaci¨®n desexada para, sequera, non deixar ¨¢ cultura espa?ola que drene as capacidades intelectuais de Galiza, que son a ¨²nica garant¨ªa do seu benestar social e econ¨®mico".

"O que hai que facer ¨¦ pensar como mellorar a vida da sociedade en moitos outros aspectos", di. O exemplo "fant¨¢stico" para Itamar ¨¦ Irlanda e o ga¨¦lico irland¨¦s, idioma oficial de traballo na UE. "Hai unha identidade irlandesa, a enerx¨ªa dos poetas e dos investigadores, e o n¨²mero de falantes do irland¨¦s hoxe son 77.000 persoas". Sendo "indispensable" o galego, "sequera como s¨ªmbolo", precisa, "grafar ¨® ou ao nunca debe ser motivo de pol¨¦mica".