"O galeguismo ¨¦ perfectamente compat¨ªbel con non romper nada"

Pousa Antelo fai parte dese galeguismo que participou, en 1931, na fundaci¨®n da primeira organizaci¨®n pol¨ªtica nacionalista. Te¨®rico do cooperativismo agrario, Avelino Pousa a¨ªnda conf¨ªa nos principios daquel Partido Galeguista

"Hai alg¨²ns que nunca cambiamos de chaqueta; a estas alturas ¨¦ dif¨ªcil"

"O patriotismo dos paisani?os era a empanada, a enchedela"

"Castelao pertence a todos os galegos, pero m¨¢is aos que cremos nel"

Avelino Pousa Antelo naceu hai 93 anos na Ba?a, ao p¨¦ de Santiago de Compostela. Galeguista de primeira xeraci¨®n, propagandista dos dous estatutos de autonom¨ªa do s¨¦culo XX, compite cos seus camaradas en idade: "S¨® me ga?a Paco del Riego, que me leva un ano e medio". Pousa Antelo tam¨¦n lembra a Xaime Isla Couto, "dous anos menor", ou a Isaac D¨ªaz Pardo. "? intoler¨¢bel o que lle fixeron a Isaac, a traiz¨®n dos seus", afirma en relaci¨®n ao conflito que o creador de Sargadelos mant¨¦n cos seus ex socios empresariais. Actual presidente da Fundaci¨®n Castelao, Avelino Pousa evita o "Galiza" do autor de Sempre en Galiza e repite "Galicia". O novo goberno do Concello de Teo, nacionalista, v¨¦n de nomealo fillo adoptivo do municipio. "Hai alg¨²ns que nunca cambiamos a chaqueta, e a estas alturas vai ser dif¨ªcil que o fagamos", asegura divertido.

Pregunta. Como se fixo galeguista?

Resposta. Cando eu estaba no seminario, en Santiago, hab¨ªa un poeta que publicou un libro titulado Vagalume. Naqueles d¨ªas entrou o arcebispo que substitu¨ªa a Lago Gonz¨¢lez, o prelado galeguista, e aquel poeta, de quen non lembro o nome, recit¨¢ralle un poema en galego precioso, nun teatri?o. Aplaud¨ªmolo a rabiar. Ese foi o meu primeiro contacto co galeguismo.

P. Logo comezou a militar nas Mocidades Galeguistas...

R. Eu fun das Mocidades antes de que existisen. Asist¨ªn a un mitin de Promoci¨®n Galega que convocaron o 10 de maio de 1931 en Santiago, no Teatro Principal, onde falaron Ant¨®n Vilar Ponte, ?lvaro de las Casas, Carvalho Calero, Valent¨ªn Paz Andrade e, no peche, Castelao. A maneira de falar tan antol¨®xica, tan human¨ªstica, tan sinxela de Castelao foi a conexi¨®n. Ao rematar, abraceime ao meu amigo Ogando V¨¢zquez e d¨ªxenlle: "Atopei o cami?o da mi?a vida".

P. Que significou o Estatuto do 36?

R. Pois o Estatuto do 36 era o que os galeguistas quer¨ªan e votaran nas Cortes Constitu¨ªntes, onde hab¨ªa tres deputados galeguistas, Ram¨®n Su¨¢rez Picallo, Otero Pedrayo e Castelao, que fixeron un labor prodixioso na defensa dos intereses de Galicia. Abraiaban no Congreso, porque Su¨¢rez Picallo era un orador extraordinario, con aquela voz augardentosa [im¨ªtao].

P. O seu bautismo activista foi na camapa?a por ese Estatuto...

R. Iamos de tourn¨¦ nunha camioneta, a primeira que tivo o Concello de Santiago para a recollida de lixo, un grupo no que todos eran das Juventudes Siocialistas Unificadas, entre eles D¨ªaz Pardo, ag¨¢s eu, das Mocidades Galeguistas. Falabamos por turnos e a min tocoume en Muros. Al¨ª berr¨¢ronme "Viva Espa?a!" e lembrei que Su¨¢rez Picallo, na mesma situaci¨®n en Santiago, respondera: "Se ese viva Espa?a ¨¦ a Espa?a da democracia, do progreso, da rep¨²blica, da liberdade, son o primeiro en berrar viva Espa?a! Pero se esa ¨¦ a Espa?a da negrura, da Inqusici¨®n, dos fascistas, eu digo morra Espa?a!". Dixen o mesmo e case me sacan a ombros.

P. Como se relacionaban as forzas pro Estatuto?

R. Na v¨¦spera do plebiscito, en xu?o do 36, fumos facer pintadas coas consignas da Frente Popular a prol do Estatuto. ?a no mesmo grupo da tourn¨¦ e, no Cami?o Novo en Santiago, comezamos a pintar. De s¨²peto vin que os compa?eiros estaban escribindo "Viva Rusia!". "Compa?eiros", d¨ªxenlles, "iso non est¨¢ no programa, e non o digo eu, que o dixeron os vosos xefes". Pararon, pero, ao pouco, volveron po?er: "Viva Rusia!". Ent¨®n cabreeime: "Isto ¨¦ traizoar Galicia, v¨®s sabedes que en Santiago as beatas que van ¨¢ misa pesan moito e cando vexan iso xa nin van a misa, menos a votar". Recib¨ªn unha agresi¨®n de brochadas e mesmo algunha labazada. Tiven que escapar. S¨® me pasou o anoxo porque os do meu partido me dixeron: "Hai que ter paciencia, faino por Galicia".

P. Onde estaba cando comezou a Guerra Civil?

R. O 14 de abril do 36 estaba no cuartel de Ceuta, na mili, e un coronel, nun discurso rematou "Viva Espa?a, Viva Espa?a" e ning¨²n viva ¨¢ Rep¨²blica. Daquela escrib¨ªralle a Su¨¢rez Picallo: "A Rep¨²blica a¨ªnda non chegou aos cuarteis". O Primeiro de Maio estiven en Madrid e non sei como ser¨ªa Moscova, pero supo?o que se lle parec¨ªa. Aquel Madrid non me gustou nada. Cando estala a Gloriosa, estaba na casa, na Ba?a. Botei un mes e pico durmindo en casas de amigos e, cando vin que non hab¨ªa soluci¨®n, presenteime en Sanidade na Coru?a. En dous d¨ªas estaba co bando nacional na fronte de Guadarrama. ? cando comeza o terror e moitos aos que nos gustar¨ªa pasarnos ¨¢ Rep¨²blica non o fixemos, porque pod¨ªan pasearnos a familia enteira.

P. Galicia ¨¦ unha naci¨®n?

R. ? unha naci¨®n, para todos, queiran ou non queiran. Cando empecei coas Mocidades, atopei este texto de Risco: "Cham¨¢delle comunidade, cham¨¢delle pobo, cham¨¢delle como queirades, pero somos unha naci¨®n". Maneixeino moito nos mitins a prol do estatuto de autonom¨ªa, do primeiro e do segundo. Se queren, que lle inventen autonomidade, como nacionalidade, pero ¨¦ unha naci¨®n. Con Catalu?a, con Euskadi, con Castela, unha das naci¨®ns ib¨¦ricas.

P. Que quere dicir, para vostede, o patriotismo?

R. A entrega a un ideal, a dignidade de asumir Galicia como unha entidade propia. Pero cando eu ¨ªa polo Centro Galego de Zaragoza, contra finais dos sesenta, o patriotismo dos paisani?os era a emapanada, a enchedela. Escrib¨ªn un artigo, en castel¨¢n para que o entendesen ben, Galegos, gallegos y gallegui?os.

[Pousa Antelo ¨¦rguese e busca o texto entre os papeis do seu estudo ateigado, no que estabelece con sorna a diferenza entre os galegos, os gallegos e os gallegui?os. "Galicia (...) neces¨ªtanos a todos para soluciona-los seus problemas de toda orde (...) ¨¦ preciso que moitos gallegos se decidan a ser galegos e que desaparezan os gallegui?os"].

P. A quen pertence Castelao?

R. Castelao pertence a todos os galegos, pero a uns m¨¢is que a outros. Pertence aos que cremos nel, aos que pensamos que ¨¦ a nosa figura simb¨®lica. As d¨²as figuras m¨¢is importantes de Galicia, aparte dunha ducia de homes ilustres, son Rosal¨ªa -de quen nin podemos dicir que fose galeguista, mais a s¨²a obra foi unha aldrabada para a conciencia de Galicia- e Castelao. Os galegos que queiran ser fieis ¨¢ s¨²a historia son m¨¢is donos de Castelao e de Rosal¨ªa, m¨¢is consecuentes. Rosal¨ªa e Castelao son figuras mod¨¦licas ¨¢s que hai que rendirlles case culto.

P. Que desexa para Galicia?

R. O mellor do mellor. Que se pode desexar para unha nai? E Galicia ¨¦ a mi?a nai. Progreso, riqueza, cultura, esa calidade dos galegos que ¨¦ o di¨¢logo. Galicia ¨¦ para min a orixe do mundo. Os catro puntos fundacionais do Partido Galeguista a¨ªnda serven: unidade cultural, comunidade aut¨®noma, comunidade cooperativa e c¨¦lula de universalidade. Este galeguismo ¨¦ perfectamente compat¨ªbel con non romper nada.