"Reivindico a ¨¦tica do artes¨¢n fronte ao ego do artista"

"Sabe cal ¨¦ poeta galego do s¨¦culo XX que m¨¢is me interesa? Ram¨®n Cabanillas". Fala o escritor Ramiro Fonte (Pontedeume, 1957) e a s¨²a toma de postura desaf¨ªa certas convenci¨®ns da historiograf¨ªa hexem¨®nica sobre a poes¨ªa galega. "Considero que sen composici¨®n non hai poema; Cabanillas era dos que dominaba o verso", argumenta, e contin¨²a: "Iso si, ten que haber m¨¢is que composici¨®n, sen¨®n o poema fica s¨® en habelencia t¨¦cnica e as¨ª non interesa nada".

Fonte, bibli¨®filo confeso -o seu poemario de 1997 tit¨²lase O cazador de libros: "O nome non minte"-, dirixe na actualidade o Instituto Cervantes de Lisboa. "Todas as xeraci¨®ns literarias galegas admiraron a Portugal", lembra algu¨¦n que aproveita a s¨²a circunstancia profesional para ler a Camilo Castelo Branco: "Agora xa te?o paciencia, porque ¨¦ un escritor con m¨¢is de 200 obras". Ramiro Fonte v¨¦n de publicar en Xerais As pontes no ceo, o terceiro volume da trilox¨ªa memorial¨ªstica Vidas de infancia, que comezou a escribir conmocionado polo 11-S a un ritmo de "catro horas diarias, cinco d¨ªas ¨¢ semana".

"As grandes obras literarias universais son profundamente localistas"

"Fago poes¨ªa medida por patriotismo, para ampliar a literatura galega"

"Os grandes poetas, como Rosal¨ªa, sempre se poden ler con ollos novos"

Pregunta: Que persegue Vidas de infancia?

Resposta: Quer¨ªa po?er a proba a m¨¢xima de Baudelaire que encabeza os libros: "O xenio ¨¦ a infancia netamente formulada". Interes¨¢bame pescudar en como un cativo constr¨²e a realidade con todo o que ten diante e, a medida que avancei no proxecto, entrei neses espazos onde a memoria persoal confl¨²e coa colectiva. A¨ª, o que era unha idea de 100 p¨¢xinas rematou nun fresco de 1.400 sobre as vidas que rodean a vida dun neno.

P. Tr¨¢tase dun traballo no que o universal se cruza co local.

R. O gran reto foi que a xente que aparece citada aparece co seu nome, como personaxes de carne e ¨®so. E a¨ªnda que emprego t¨¦cnicas de fici¨®n, no libro hai certa verdade literaria. Porque ao facer falar a unha persoa con nomes e apelidos m¨¦teste nun territorio diferente, onde est¨¢ en xogo a t¨²a vida e a dos teus semellantes, a vida de certos tipos que acaban por conformar a vida dunha vila que dev¨¦n representativa das vilas galegas e tam¨¦n dunha vila universal. Porque, en Vidas de infancia, descubr¨ªn que para ser universal hai que volver ao local: as grandes obras literarias son profundamente localistas. Pasa co Quixote: "En un lugar de La Mancha...".

P. Pasa tam¨¦n con Joyce, citado na primeira p¨¢xina de As pontes no ceo.

R. En efecto. Outro dos libros que tiven de lanzadeira foi o Ulises, do que me interesa como reflicte esa vida m¨²ltiple, variada, que estala en Dubl¨ªn. Outra das obras que tiven presente para realizar a trilox¨ªa foi a dun escritor xudeu, Henry Roth.

P. Tam¨¦n realiza un exercicio de microhistoria.

R. Si, porque ¨¦ un libro que ten a mesma vocaci¨®n que moitas novelas do XIX, que funcionan como fresco hist¨®rico, de documento. Escr¨ªbea un historiador l¨ªrico, con referentes tam¨¦n nos historiadores galegos do XIX, como Manuel Murgu¨ªa, que era un grande estilista. As Vidas de infancia son m¨¢is ca unha novela, son unha novela sen lindes, sen marcos, que se pode ler para responder ¨¢ pregunta "como era unha vila galega nos sesenta?". Era as¨ª. E, asemade, tentei ratificar a unha frase da Po¨¦tica de Arist¨®teles que me inqueda dende hai moito tempo: "A poes¨ªa ¨¦ m¨¢is ver¨ªdica que a historia".

P. At¨¦ que punto se pode reconstru¨ªr con palabras o pasado?

R. As palabras son a ferramenta que temos. Pero creo que esta ¨¦ unha obra moi visual, dun autor que viu moito cinema e que aplica t¨¦cnicas que aprendeu nos filmes. Outro referente foi o John Ford de Que verde era o meu val!, no que o escenario consiste nunha r¨²a de casas iguais e mon¨®tonas que desembocan no pozo dunha mina. A condici¨®n de vila vella de Pontedeume, con ese chauvinismo, axudou. Quizais funcionar¨ªa igual en vilas como Noia ou Ribadeo, e non noutros lugares. Malia a que os arquetipos humanos cos que elaboro a narraci¨®n rep¨ªtense en calquera lugar.

P. A s¨²a prosa procura a transparencia.

R. Quero que a mi?a prosa sexa moi medida, moi transparente, moi calibrada, que non faga ru¨ªdo pero que sexa moi traballada. Leva moito escribila. Heidegger, que por certo escrib¨ªa moi farragoso, dic¨ªa a p¨¦ feito de Nietzsche que "o estilo est¨¢ na simplicidade". Porque, ¨¢s veces, cremos que o grande estilo se atopa nesas frases rimbombantes con moitas subordinadas. Humildemente, optei por un modelo de prosa que coido que non ¨¦ pobre, sen¨®n que ten o l¨¦xico que debe ter.

P. Como decide entre escribir prosa ou poes¨ªa?

R. Hai temas que valen para un poema e igual non valen para unha p¨¢xina de prosa. A estas alturas, xa fixen todo tipo de experimentos, mesmo escribir un poema e logo volvelo escribir en prosa. Mais, no fondo, non resultan cousas tan diferentes, porque cambias a t¨¦cnica pero, ao cabo, xogas coas palabras. O que si penso ¨¦ que o mellor xeito de disciplinar unha prosa ¨¦ a lectura de poes¨ªa e, quizais, viceversa, e que se cadra non existen grandes novelistas nos que non vexa un fondo de poeta, mesmo de poeta fracasado. Pasa con Faulkner e pasa con Cervantes. Pero na prosa dase un prolongado traballo de oficina ao que non podes renunciar. Obviamente, contr¨®lase mellor un soneto de 14 versos ca un fresco de 1.400 p¨¢xinas.

P. Sempre defendeu, nos seus poemas, a m¨¦trica tradicional, a rima.

R. Si, pero f¨ªxeno por patriotismo. Fatalmente, un escritor galego, a¨ªnda que recibamos grandes obras doutros idiomas, opera nunha paisaxe literaria ¨¢s veces moi reducida. Daquela, a min inter¨¦same ampliar a paisaxe literaria do que se escribe en galego. Por suposto, cando era novo, gust¨¢bame a poes¨ªa creacionista e non os sonetos. Con todo, debo dicir que sempre lin a Rosal¨ªa e a Ruben Dar¨ªo. E a xente cre nunha mentira: non existe gran poeta do s¨¦culo XX que non te?a unha zona da s¨²a poes¨ªa formal. As¨ª que, dende a modestia, d¨ªxenme "vou intentar facer poes¨ªa rimada, monom¨¦trica" e coido que o consegu¨ªn. Non fun entendido e abr¨ªn unha li?a maldita. A xente traga antes un texto surrealista que non se entende que a rima, que ¨¦ m¨¢is provocadora. A rocha dos proscritos, 300 p¨¢xinas de poemas formais, recibiron as mellores cr¨ªticas en Espa?a. Aqu¨ª non as tivo e houbo quen dixo que eu deixara de ser poeta por aquilo.

P. Volver¨¢ ¨¢ poes¨ªa?

R. Voume facendo vello e cada vez leo m¨¢is. Agardo, ao escribir, case un milagre. Intento moitos poemas que fracaso no medio. Pero dende o ano 2000 manexo un corpus duns 40 poemas dos que non hai nin dez que dea por rematados. Por¨¦n, a min inter¨¦same reivindicar a ¨¦tica do artes¨¢n e non a megaloman¨ªa do artista, o seu ego. Hai que reivindicar a ¨¦tica do oficio, que se aprende co tempo e, con 50 anos, non podo situarme nos mesmos presupostos que cando ti?a 17. Amais, non existen temas novos. O que tes enfronte, o espello da vida, o espello da realidade, o espello do ser humano.

P. Lese a Rosal¨ªa de Castro al¨¦n dos t¨®picos?

R. Todos os grandes poetas non aturan lecturas exclusivas, non se poden reducir, e sempre os podemos ler con ollos novos. O cl¨¢sico ¨¦, precisamente, o m¨¢is suscept¨ªbel de ser o noso contempor¨¢neo. E se eu escribo en galego ¨¦ porque existiu Rosal¨ªa. Pero deix¨¦monos de historias. Rosal¨ªa tivo grandes lectores. Celestino Fern¨¢ndez de la Vega soubo lela, Carvalho Calero soubo lela, Ram¨®n Cabanillas leuna ben ao escribir poemas, Pimentel, Octavio Paz, Lorca, Juan Ram¨®n Jim¨¦nez, Machado, que ¨¦ tremendamente rosaliano... As mi?as ¨²ltimas intuici¨®ns respecto de Rosal¨ªa, ¨¢ que sempre lle ando a dar voltas, c¨¦ntranse en que, realmente, ela fundou a literatura galega en Follas Novas, non en Cantares Gallegos. E tam¨¦n me interesa moito, moit¨ªsimo, o seu libro en castel¨¢n, En las orillas del Sar.

P. Que falta na literatura galega?

R. O que a¨ªnda non conquistamos son eses 5.000 lectores cultos, que len libros e que lles gusta a literatura. Unha das cousas das que estou m¨¢is orgulloso con este libro [a trilox¨ªa Vidas de infancia] ¨¦ de que, malia a que posibelmente sexa pouco lido nos c¨ªrculos da cultura, si que o le, ou vai ler, xente que nunca se achegou a un libro e que van facer o esforzo de ler en galego por primeira vez. Xente da mi?a vila que far¨¢n que o libro rache ese c¨ªrculo. Pero o problema da nosa literatura e da nosa produci¨®n cultural ¨¦ crear unhas zonas de recepci¨®n ilustradas. Nunca houbo este fondos econ¨®micos e, no entanto, onde est¨¢ un Otero Pedrayo? Onde est¨¢ un Risco? Onde un Cunqueiro?