"Pi?eiro converteu o meu amor a Galicia en compromiso coa terra"

Basilio Losada Castro (L¨¢ncara, 1930) ¨¦ grande embaixador das letras galegas e portuguesas en Catalu?a. Adicou case toda unha vida ¨¢ docencia na Universitat de Barcelona e fixo do departamento de Filolox¨ªa Galega e Portuguesa un dos de m¨¢is tradici¨®n. O seu inxente labor na traduci¨®n verteu ao castel¨¢n plumas de sona: Jorge Amado, Pere Gimferrer ou a do Nobel portugu¨¦s Jos¨¦ Saramago. Sempre renunciou ¨¢ condici¨®n de escritor porque "non se pode vivir, amar e escribir a un tempo". Galaxia publica agora a correspondencia ¨ªntegra que durante case 20 anos mantivo a Losada unido con Ram¨®n Pi?eiro, o protagonista do D¨ªa das Letras 2009.

Pregunta. Como recibe o p¨²blico espa?ol as literaturas galega e portuguesa?

"Levo moitos anos dicindo que a brasileira ¨¦ a mellor literatura do mundo"

"En Galicia escr¨ªbese m¨¢is narrativa da que o pa¨ªs pode absorber"

"Ram¨®n Pi?eiro era un home de escasa flexibilidade ideol¨®xica"

Resposta. A portuguesa dende logo non ten unha boa recepci¨®n. A galega quizais un pouco m¨¢is, pero fundamentalmente dentro de Catalu?a. Aqu¨ª houbo sempre unha minor¨ªa que ti?a gran curiosidade polo que se fac¨ªa en Galicia en dous terreos, o da literatura e o da pol¨ªtica. Loitei moito tam¨¦n por dar a co?ecer a literatura brasileira e portuguesa. Pero a industria do libro funciona por circu¨ªtos e hoxe en d¨ªa publ¨ªcanse cousas do franc¨¦s ou do ingl¨¦s que non se soste?en nin te?en o menor interese pero son os que acaban nas librar¨ªas. ? posible que hoxe no mundo haxa un escritor de Lituania que sexa extraordinario, pero est¨¢ f¨®ra dos circu¨ªtos.

P. Quizais a literatura brasileira sexa a gran desco?ecida.

R. Levo moitos anos dicindo que a literatura do Brasil ¨¦ hoxe a mellor do mundo, a m¨¢is interesante, a m¨¢is variada. ? o ¨²nico pa¨ªs do mundo onde en 100 kil¨®metros se pasa do Neol¨ªtico ¨¢ tecnolox¨ªa punteira. Despois ¨¦ un pa¨ªs de razas mesturadas e esa diversidade crea situaci¨®ns extraordinarias para narrar.

P. Por que o seu inxente labor como tradutor?

R. Ao principio fundamentalmente por raz¨®ns econ¨®micas. Comecei cando a¨ªnda era estudante e para min era unha boa forma de ga?ar cartos. A d¨ªa de hoxe, como unha maneira de ler mellor. Agora, os libros que traduzo son libros que eu ler¨ªa.

P. Como descubriu a Jos¨¦ Saramago?

R. Descubr¨ªn, indo cara a Lisboa, o seu libro Memorial do Convento, que me pareceu unha inmensa marabilla. Cando llo levei aos meus amigos editores neg¨¢ronse a editalo porque pensaban que o portugu¨¦s non se vend¨ªa. Ent¨®n afondei na s¨²a obra e dei con outro libro sobre a figura de Ricardo Reis [O ano da morte de Ricardo Reis] e a¨ª un compa?eiro editor interesouse porque sab¨ªa que Fernando Pessoa se estaba vendendo moi ben. Aquel libro foi un ¨¦xito.

P. Vostede s¨® publicou, hai uns anos, unha pequena novela ambientada na Idade Media, La Peregrina.

R. Aquela novela escribina en quince d¨ªas e f¨ªxeno por necesidade. Aconteceu que eu ti?a unha d¨¦beda con Facenda por uns cursos que dera en B¨¦lxica e uns amigos editores ofrec¨¦ronse a pagarme a multa se escrib¨ªa un libro. Pero foi a mi?a ¨²nica experiencia na creaci¨®n.

P. Que o afasta da condici¨®n de escritor?

R. Para min ser escritor non ¨¦ s¨® un oficio, ¨¦ unha maneira de vivir. E a min non me gusta esa maneira de vivir. O meu sistema de vida elixino eu, ser feliz. E ser feliz ¨¦ ser lector, coller un libro entre as mans. Non se pode vivir, amar e escribir a un tempo. Hai que elixir.

P. Como ve a poes¨ªa galega?

R. Sempre houbo en Galicia excelentes poetas. A l¨ªrica galega est¨¢ hoxe ao nivel da mellor do mundo. Temos poetas extraordinarios como Manolo Rivas, Xos¨¦ Mar¨ªa ?lvarez C¨¢ccamo ou M¨¦ndez Ferr¨ªn. Eu co?ezo moi ben a poes¨ªa alemana e penso que hai libros de Ferr¨ªn que est¨¢n ¨¢ altura do mellor que se est¨¢ a facer hoxe no mundo.

P. V¨ªvese unha ¨¦poca de esplendor das letras?

R. Na poes¨ªa, si. Na novela tam¨¦n, pero non tanto. Posiblemente hoxe hai un exceso de narrativa en galego en relaci¨®n coa que o pa¨ªs pode absorber. Pero temos tam¨¦n excelentes narradores como Suso de Toro e Manolo Rivas en todas as librar¨ªas de Europa.

P. Que lle atraeu de Ram¨®n Pi?eiro?

R. A s¨²a tenacidade fr¨ªa, a constancia e a fe nun proxecto cultural. Era un home que viv¨ªa pobremente e que non ti?a vaidade, nin de cartos nin de ascenso social. A s¨²a teima era ir falando de Galicia a todos aqueles que el pensaba pod¨ªan facer algo polo pa¨ªs. Houbo xente que pasou da mesa cami?a de Pi?eiro ao marxismo, pero todos eles non ser¨ªan marxistas se non existise Pi?eiro para abrirlles os ollos. Por exemplo, Ferr¨ªn.

P. Que se atopar¨¢ o lector da s¨²a corresponden con Pi?eiro?

R. Son os anos decisivos da mi?a vida, cando eu rematei a universidade e encontrei en Pi?eiro un mestre xeneroso. ?s veces f¨¢lase del dicindo que o seu ¨¦ un maxisterio socr¨¢tico. ? verdade. Pi?eiro soamente falaba, escrib¨ªa pouco. As cartas, ao longo de 20 anos, tam¨¦n van permitir co?ecer cal foi o seu verdadeiro labor por Galicia.

P. Cal era o eixe principal do proxecto galeguista de Pi?eiro?

R. Pi?eiro era un home con escasa flexibilidade ideol¨®xica e cun concepto de Galicia moi s¨®lido. O cerne do seu ideario era a necesidade de galeguizar Galicia. E para iso, o primeiro que hab¨ªa que facer era prestixiar a lingua, o principal obxectivo de Galaxia. Lembro que cando lle reprochaban que Galaxia non editaba textos para o burgo, para os obreiros, el sempre dic¨ªa que xa chegar¨ªa o tempo.

P. Pi?eiro viaxaba permanentemente a Catalu?a.

R. Pi?eiro vi?a moito a Barcelona por raz¨®ns pol¨ªticas e culturais. Eu acompa?¨¢bao sempre. Co?ec¨ªa todo o staff pol¨ªtico de Catalu?a e buscaba pontes entre Galicia e Catalu?a. ? dicir, ti?amos aquela idea de que o futurible da terra precisaba ga?ar apoio e colaboraci¨®n dos catal¨¢ns. Falabamos fundamentalmente de restauraci¨®n cultural e da necesidade de establecer contactos coa oposici¨®n en Madrid para explicar os nosos proxectos.

P. Que resta daquel momento pol¨ªtico?

R. Moi pouco. No canto de avanzarmos, m¨¢is ben retrocedemos. Naqueles tempos a comunidade pol¨ªtica ¨¢ marxe do franquismo creaba relaci¨®ns persoais. Despois da disoluci¨®n do R¨¦xime, aquela colaboraci¨®n quebrou case por completo. Pero a¨ªnda queda algo. Por exemplo, Carod Rovira foi alumno meu, a¨ªnda fala galego e co?ece ben a nosa literatura.

P. Que significou Pi?eiro para vostede?

R. Ram¨®n Pi?eiro foi m¨¢is importante para min que todas as carreiras que estudei. Fal¨¢bame das cousas que verdadeiramente me importaban, qu¨¦n fora Castelao ou a Xeraci¨®n N¨®s. Dinme que esas cartas que agora se van publicar amosan unha relaci¨®n case paterno-filial. Eu ti?a un forte sentimento de amor cara a Galicia que me vi?a por ter nacido al¨ª. Pi?eiro converteu ese sentimento en compromiso coa terra.