Danos e perdas

Vai para unha ducia de anos, a mi?a filla maior comezou a ir ao colexio. Na casa falamos galego, e o mesmo fac¨ªa a cativa. De al¨ª a pouco, deu en castrapear. Os seus pais, por suposto, queriamos que aprendese o castel¨¢n, pero non a custa de perder o idioma familiar. Fomos interesarnos ¨¢ escola, e inform¨¢ronnos que ensinaban a ler e escribir en castel¨¢n. Explic¨¢moslles que a nosa filla ti?a dereito a recibir o primeiro ensino na s¨²a lingua, e que non estabamos por renunciar a el. O profesorado non ti?a nada contra o galego, aseguraron, pero tem¨ªa a reacci¨®n dos pais contra o seu uso nas aulas (incluso os m¨ªnimos legais). Non lles constaba que houbese oposici¨®n, pero ventaban que os vellos prexu¨ªzos segu¨ªan vivos.

Acordamos facer unha enquisa. Resultados: a quinta parte das familias prefer¨ªa un ensino maiormente en galego, o 15% optaba m¨¢is ben polo castel¨¢n, e case os dous terzos se inclinaban por un biling¨¹ismo equilibrado. En conclusi¨®n, o uso do galego no centro estaba moi por baixo do previsto na lei e o desexado por unha ampla maior¨ªa. A partir de a¨ª ata hoxe, avanzouse paseni?o, sen problemas especiais.

- A selva dos t¨®picos

Alberto N¨²?ez Feijoo pretende convencernos de que debe a s¨²a vitoria electoral ¨¢ campa?a pola liberdade ling¨¹¨ªstica axitada durante os ¨²ltimos anos. Non tal. A inmensa maior¨ªa dos galegos non senten ese problema, a pesar da aloulante pertinacia de determinados l¨ªderes pol¨ªticos, locutores radiof¨®nicos e comentaristas de prensa. Disque a Xunta quere facer unha enquisa nos centros de toda Galicia para que os pais se manifesten sobre os idiomas na escola. Liberdade ling¨¹¨ªstica ¨¢ carta, ¨¦ o ¨²ltimo grito.

O que contei antes proba que non te?o preconceptos contra ese inqu¨¦rito. Tampouco, como te?o sostido noutras Notas a rodap¨¦, contra un modelo flexible de biling¨¹ismo escolar. Pero c¨®mpre facer algunhas observaci¨®ns. Primeira, por que os cidad¨¢ns non somos consultados sobre outras materias, por exemplo as normas de urbanismo, o c¨®digo de circulaci¨®n, ou os horarios dos centros escolares? Todos eles implican severas limitaci¨®ns ¨¢s nosas liberdades: as¨ª, facer unha casa onde e como nos pete. Segunda: postos a preguntar, preg¨²ntesenos en que lingua desexamos ser atendidos nos servizos p¨²blicos. Que estra?a cortes¨ªa ling¨¹¨ªstica ¨¦ a que nos obriga a ceder sempre aos galegofalantes cando somos usuarios e pagadores deses servizos? Non cortes¨ªa, paciencia infinita ¨¦ o que vimos aplicando. Se a Xunta garantise que imos ser correspondidos no noso idioma nos hospitais e centros de sa¨²de, nos tribunais de xustiza, nas grandes ¨¢reas comerciais, de que imos dispor de xogos en galego para os nosos cativos... Alb¨ªzaras!! Apuntab¨¢monos lixeiros a esa liberdade ling¨¹¨ªstica. Pero non, a tal liberdade soa a m¨¢is privilexios para os que xa ti?an sobexo.

Por certo: por que non se fai esa enquisa nas universidades e se dotan estas dos medios para que os estudantes que escollan o galego reciban docencia no idioma elixido? Os universitarios est¨¢n en condici¨®ns ¨®ptimas para ofrecerlles o men¨² ¨¢ carta.

Aseg¨²rase que a consulta ter¨¢ car¨¢cter vinculante. Pero seica non van segregar os/as estudantes por linguas, como esixen os monoling¨¹istas. Bo ¨¦, pero as¨ª a consulta de pouco vai servir, porque non haber¨¢ xeito de financiar un operativo capaz de dar satisfacci¨®n a unhas demandas diversificadas. Xa se ver¨¢.

- A liberdade ten donos?

Cando os afroamericanos reclamaron que se abolisen as prohibici¨®ns que os manti?an segregados nos autobuses, nas escolas, nas piscinas..., os racistas retrucaron esixindo a s¨²a liberdade para manteren servizos s¨® para brancos. Ese uso espurio da liberdade ¨¦ o mesmi?o que vemos invocado agora para promover a segregaci¨®n idiom¨¢tica. E o que m¨¢is incomoda ¨¦ que se est¨¢ a luxar o fermoso lema dos dereitos civ¨ªs identific¨¢ndoo con propostas discriminatorias: a loita por eses dereitos ¨¦ un combate contra a desigualdade, non unha guerra a prol dos privilexios herdados.

A todas estas, se a liberdade ling¨¹¨ªstica que se predica non ¨¦ unha impostura, recl¨¢mese a derrogaci¨®n da norma m¨¢is impositiva do noso sistema legal: o deber de co?ecemento do castel¨¢n prescrito na Constituci¨®n. E prom¨²lguese a liberdade de idioma entre todas as linguas oficiais da UE nas probas de acceso ¨¢ funci¨®n p¨²blica de Espa?a enteira. M¨¢is ca nada por cortes¨ªa ling¨¹istica cara aos outros cidad¨¢ns europeos...

Aos que defendemos o galego ac¨²sannos de apropiarnos del. Pero como os mesmos que nos acusan se atreven a apropiarse da liberdade? Moitos de n¨®s fixemos un acto de liberdade (a m¨¢is pura: contra corrente, con moito esforzo e renunciando a comodidades) cando decidimos non abandonar ao noso idioma, sendo que todo convidaba a iso. Claro que o noso xesto de lealdade ao idioma do pa¨ªs s¨® nos obriga a n¨®s mesmos. Se propo?emos que todos os galegos aprendan o galego (e para conseguilo, propugnamos o seu uso no ensino), fac¨¦molo en nome da igualdade e da convivencia, o reverso da imposici¨®n.

Af¨ªrmase con grande ¨¦nfase que son os cidad¨¢ns os que te?en dereitos, non as linguas. ?rache boa! ? que se trata dos nosos dereitos como cidad¨¢ns; uns cidad¨¢ns que, polo noso idioma, non queremos ser tratados coma se f¨®semos de segunda categor¨ªa. Dereitos iguais para todos, tam¨¦n para nosoutros e os nosos fillos.

Os galegofalantes somos todos biling¨¹es por necesidade, os castelanfalantes sono (cando o son) ¨¢ s¨²a vontade. Pero cando un sector da nosa sociedade fai cuesti¨®n de ignorar o galego, o que nos est¨¢ dicindo ¨¦ que non quere saber nada de n¨®s, que non desexa que vivamos xuntos. D¨®enos, pero non nos queda outra que tomar nota. Iso si, xa me contar¨¢n vostedes que convivencia imos constru¨ªr sobre esas bases...

- Cami?o a ningures

Cando se pretende rebaixar o uso do galego no ensino e na funci¨®n p¨²blica, estase abrindo o cami?o cara ¨¢ conversi¨®n da s¨²a oficialidade en papel mollado. Se a autonom¨ªa se vai desentender do idioma e da cultura galegas, carecer¨¢ de esp¨ªrito e ser¨¢ un cad¨¢ver ambulante. Estamos pois ante o primeiro asalto dun combate cara ¨¢ degradaci¨®n do autogoberno: as instituci¨®ns galegas transmutadas nun estaribel burocr¨¢tico. O obxectivo ¨²ltimo da estratexia recentralizadora, o programa final dos neocon. Vela¨ª o fondo da cuesti¨®n: non ¨¦ o futuro do idioma, ¨¦ o porvir do pa¨ªs o que est¨¢ en xogo.

Nin sequera iso non ¨¦ o peor. O idioma galego xa se tornou munici¨®n barata para as liortas partidistas e os c¨¢lculos electoreiros, con lamentable falta de respecto ¨¢ s¨²a (e ¨¢ nosa) dignidade. A estratexia da tensi¨®n leva causado un enorme estrago. O clima social estase envelenando. Veremos se a cidadan¨ªa, xente com¨²n que non ¨¦ propietaria de xornais nin ¨¦ socia de clubs financeiros nin est¨¢ corro¨ªda polo resentimento ou entalada nos prexu¨ªzos, d¨¢ resistido o embate da intoxicaci¨®n. Veremos se somos quen de esganar a espiral dun conflito que nos arrastra ¨¢ desfeita. Se conseguimos interpelar ¨¢ maior¨ªa social, con independencia da ideolox¨ªa e do idioma de cada quen, para que reaccione serena e responsablemente en defensa do galego e da convivencia pac¨ªfica, da igualdade e do respecto ¨¢ pluralidade.

Non sabemos como nin cando rematar¨¢ esta lea pero adivi?amos quen, ao cabo e ¨¢ conta, acabar¨¢ pagando a factura dos danos e perdas: o pa¨ªs enteiro. O mesmo a alg¨²ns lles saen as contas furadas. Ao tempo.