Receitas varias para tempos de crise

A crise chega ¨¢s librer¨ªas, e non me refiro s¨® aos efectos da crise econ¨®mica, apreciables na ralentizaci¨®n da aparici¨®n de novidades ou na escaseza de t¨ªtulo de x¨¦neros pouco comerciais como os de poes¨ªa. Ref¨ªrome ¨¢ crise de valores que hai tempo padecemos, que o espellismo consumista nos imped¨ªa ver, e que agora se revela en toda a s¨²a magnitude: non queda outra que reco?ecelo, o rei vai espido.

E por se algu¨¦n non se decatara, chega a n¨®s para proclamalo a voz l¨²cida, firme e, ao tempo, fondamente consoladora, de Amin Maalouf, a quen xa botabamos de menos en galego dende que o descubrimos grazas a Xerais no 2000 en A viaxe de Baldassare; por certo, unha novela que non perdeu un chisco de actualidade e que pode resultar iluminadora no inaprazabe debate do que deber¨ªan agromar f¨®rmulas axeitadas para a convivencia entre oriente e occidente. Maalouf volta ao noso idioma co ensaio A deleiba do mundo. Sen ostentar de erudici¨®n, mais sen d¨²bida con moitas lecturas subxacentes, Maalouf fala dende a identificaci¨®n co mundo ¨¢rabe e co europeo, e dende a vontade de non renunciara ning¨²n deles, e faino mov¨¦ndose "entre a extrema inquietude e a esperanza", para dicir "que ¨¦ tarde, mais non demasiado tarde" e que polo tanto o que c¨®npre predicar "non ¨¦ a desesperanza, sen¨®n a urxencia". A urxencia de atopar o que Maalouf chama "un humanismo mobilizador" que nos permita po?erlle freo ¨¢ regresi¨®n que se aveci?a, unha tarefa ¨¢ que todos os que estamos a vivir este estra?o comezo de s¨¦culo estamos convocados.

En falando de poes¨ªa, reaparecen voces can¨®nicas -Ram¨®n Cabanillas, Lu¨ªs Pimentel...- en antolox¨ªas ou obras completas, unha aposta m¨¢is segura para as editoras pero que lle resta protagonismo ¨¢s voces m¨¢is novas. ? mesma li?a can¨®nica podemos adscribir Conversa, a antolox¨ªa do cubano Roberto Fern¨¢ndez Retamar que traduciu Xos¨¦ M? ?lvarez C¨¢ccamo e que abrangue case medio s¨¦culo de labor po¨¦tico; ou os dous volumes da Poes¨ªa galega toda de Xos¨¦ C. G¨®mez Alfaro, publicada polo Pen Clube e Caixanova na cada vez m¨¢is imprescindible colecci¨®n Arte de Trobar. Chega nestes d¨ªas un feixe prometedor de novidades en Espiral Maior que leremos e comentaremos en xaneiro, con m¨¢is vagar, para aquecer na invern¨ªa co alento da poes¨ªa.

- SA?R DO RECANTO

Somos moitas persoas as que pensamos que a cultura galega s¨® poder¨¢ sa¨ªr do recanto no que cada vez se atopa m¨¢is acurralada apostando por estratexias que lle permitan ser m¨¢is anovadora que aqueloutras coas que compite, que fagan que a cidadan¨ªa atope nela soluci¨®ns orixinais para problemas novos: un destes problemas ¨¦, certamente, a superaci¨®n da antinomia cultura cient¨ªfica/cultura humanista. A esa superaci¨®n apuntan iniciativas como a versi¨®n galega do Tratado elemental de qu¨ªmica de Lavoisier, en femosa edici¨®n ao coidado da Universidade de Santiago e a Fundaci¨®n BBVA, e que aparece de xeito moi significativo na colecci¨®n Cl¨¢sicos do pensamento universal, a car¨®n de obras de S¨¦neca, Darwin, Freud, Newton ou Max Weber. Nun tempo coma este, na que a mestizaxe ¨¦ case condici¨®n obrigada, o co?ecemento ten que ser necesariamente promiscuo.

O di¨¢logo entre cine e literatura, e un certo senso da oportunidade comercial, explican a moda do g¨®tico e o terror fant¨¢stico: vela¨ª A gorida do verme branco de Bram Stoker, ao que se lle deber¨ªa reservar un sitio de honra nos andeis das nosas librer¨ªas por aquelo de ver se compite coa empalagosa saga Crep¨²sculo. Por certo, que a obra de Stoker est¨¢ editada entre n¨®s por unha pequena editorial, Urco, que pos¨²e li?as espec¨ªficas para terror, fantas¨ªa e ciencia-ficci¨®n, e que importou xa ao noso idioma obras de Washington Irving, Wilde, Jack London ou Poe. A recente aparici¨®n dos dous primeiros volumes dos Contos completos de Poe pode ser unha boa ocasi¨®n para achegar os m¨¢is novos a un cl¨¢sico que nunca decepciona.

- APOSTA POLA NARRATIVA

A narrativa adoita ser o x¨¦nero m¨¢is socorrido ¨¢ hora de agasallar un libro, e a¨ª ¨¦ onde os editores est¨¢n a concentrar os seus esforzos, sobre todo nestas datas. Rencontros e estreas fornecen un abano amplo de opci¨®ns para todos os gustos.

Diego Ameixeiras amosa en Dime algo sucio que segue a madurar como narrador, vers¨¢til sen deixar de ser el mesmo. Cunha trama menos efectista do que vi?a adoitando, a¨ªnda que sen renunciar ¨¢ intriga, Ameixeiras ach¨¦gase ¨¢s dificultades do amor adolescente, ¨¢ soidade do desamor, ¨¢ particular forma de non-ser que implica a marxinalidade, ¨¢s distintas formas de exercer e padecer a violencia... no marco dunha cidade embelecida pola s¨²a prosa e pola s¨²a capacidade para crear imaxes contundentes. Todo isto, en cebn cap¨ªtulos de non m¨¢is de tres p¨¢xinas, nin de menos de d¨²as, que marcan o ritmo dunha lectura ¨¢ que non se permite a voracidade da precipitaci¨®n. Voces como a de Ameixeiras confirman que a renovaci¨®n xeracional da nosa narrativa est¨¢ asegurada.

Pola contra, Suso de Toro f¨¢lanos en Sete palabras dende o al¨¦n, sobre todo dende ese al¨¦n xeracional do home que se atopa na metade do cami?o e que, antes de seguir adiante, precisa facer unha pausa e mirar atr¨¢s, ordenar o seu pasado para que non se lle esboroe ese futuro que pasou a vida tentando constru¨ªr. Sete palabras ¨¦ un chamamento ¨¢ reconciliaci¨®n con n¨®s mesmos, un convite a escoitar as voces que ecoan no noso interior, esas que o balbordo coti¨¢ non nos permite escoitar e que explican o que somos. Avanza o escritor na li?a espiritual das s¨²as mellores obras cun t¨ªtulo de fortes reminiscencias relixiosas: lembremos que na cultura xudeocristiana as sete palabras son as que Cristo pronunciou na cruz, aquel dram¨¢tico "perd¨®aos porque non saben o que fan". Pero Suso de Toro dalle unha revirivolta final ao significado de tan epilogais verbas para convertela no colof¨®n da vida dun home resumida ao cabo tam¨¦n en sete palabras: "e el, que era tan boa persoa". Hai tempo que o escritor vi?a anunciando unha obra sobre as s¨²as orixes familiares, que parec¨ªa apuntar m¨¢is cara ao memorial¨ªstico biografico, e sobre a que pairaba o risco de verse finalmente reducida a unha gu¨ªa de viaxes. Pero Sete palabras, sendo todo iso, ¨¦ moito m¨¢is: unha ficci¨®n moi ben ensarillada, na que non sabemos moi ben canto hai de realidade e canto de invenci¨®n pero tampouco importa, un convite ¨¢ catarse, un esconxuro, un chamamento ¨¢ procura incondicional da verdade. Superouse a si mesmo o escritor nunha obra que sinala un antes e un despois na s¨²a andaina literaria (e, sospeito, tam¨¦n vital).

- REV?LIDA E ESTREA

Volta Xabier Quiroga ao formato longo no que tan c¨®modo semella atoparse con O Cabo do Mundo, unha novela na que pon de manifesto unha vez m¨¢is a s¨²a capacidade para crear, a partir da realidade, espazos literarios inquietantes e poderosos, nos que o ser humano semella un xoguete das forzas da natureza. Unha vez m¨¢is, a memoria da guerra e da represi¨®n interferindo na procura da propia identidade. Mais na mi?a opini¨®n Quiroga p¨¦rdese nesta ocasi¨®n por un exceso de ambici¨®n literaria que lle leva a cruzar d¨²as tramas, a da anagn¨®rese do protagonista e a da s¨²a enfermidade terminal, que rematan por solaparse, por facerse sombra unha a outra e, polo mesmo, por anular a potencialidade dram¨¢tica de ambas, que tam¨¦n se ve perxudicada pola inverosemellanza de certos aspectos da trama, sobre todo contra o final (a s¨²peta intervenci¨®n de Reina na trama, o rapto do vello no hospital...) e que lle dan ¨¢ resoluci¨®n un certo aire de arbitrariedade que nos deixa un resaibo de desencanto ao remate da lectura.

Das estreas, salientar a de Bego?a Caama?o en Circe ou o pracer do azul, onde relata a historia posible de Pen¨¦lope e Circe. Fronte ao protagonismo que a mitolox¨ªa lle concedeu sempre a Ulises, a escritora focaliza o seu relato nas d¨²as mulleres que van tecendo unha amizade epistolar, nunha sororidade que fai agromar o mellor de si mesmas. Ao cabo, nin Pen¨¦lope era unha coitada, nin Circe unha lurpia, e se a primeira remata por negarse a seguir sendo v¨ªctima da dominaci¨®n masculina,a segunda ¨¦ quen de converter a s¨²a illa de Eea nun refuxio onde as mulleres pod¨ªan ser elas mesmas. As d¨²as, Pen¨¦lope e Circe, teimando por mudar a historia que outros escribiron por elas. Vela¨ª o que semella ser o obxectivo da autora que, nunha prosa exquisita, sae m¨¢is que airosa dun desaf¨ªo asexado polo risco do pastiche.