"Aqu¨ª non houbo guerra, eu fago novelas de terror pol¨ªtico"

En 2002 a cr¨ªtica gabou, co Premio Losada Di¨¦guez, a s¨²a estrea como novelista. Atuado na bra?a marcaba as pautas dun estilo propio, mesto e intrigante, no que a preocupaci¨®n hist¨®rica mistur¨¢base con espazos naturais da Galicia central. Xabier Quiroga (O Savi?ao, 1961) volve a eses lugares con O Cabo do Mundo (Xerais), outra obra de grande alento na que os lectores procuran as claves da maldade humana nunha narraci¨®n a medio cami?o entre a ficci¨®n hist¨®rica e a novela negra.

Pregunta. Lendo O cabo do mundo semella regresar aos recintos de Atuado na Bra?a e dalgunhas outras obras s¨²as. Creou un lugar arredor do que xira toda a s¨²a narrativa?

Resposta. Seguramente. A idea da procura dun mesmo estaba sempre nas mi?as obras, e escribindo sab¨ªa que se pod¨ªa parecer a outros libros anteriores. Pero aqu¨ª o cerne ¨¦ a represi¨®n. A novela xorde a partir da lectura dos traballos do Ano da Memoria Hist¨®rica [promovido polo anterior Goberno da Xunta en 2006]. Cham¨¢ronme moito a atenci¨®n as escuadras do amencer, eses grupos falanxistas que andaban nas noites matando xente en 1936. Souben dun feito que sucedeu na mi?a vila, que foi un consello de guerra no que mataron a dous e un terceiro conseguiu zafar, e a¨ªnda vive en Vigo. Son os tres Antonios de Escair¨®n. Dous entreg¨¢ronse e no limiar de 1937 fix¨¦ronlles un consello de guerra e fusil¨¢ronos. O outro agachouse como unha toupa at¨¦ 1941, que o pillaron na s¨²a casa. Ese feito galvanizoume: como era pos¨ªbel que nun lugar pequeno, no que politicamente non pasou nada grave, e que neses d¨ªas de xullo, seguindo indicaci¨®ns do gobernador civil, apenas fixeron unha requisa de armas, se desatase unha represi¨®n tan feroz. Foi a semente do libro.

"O Cabo do Mundo existe, e funciona como met¨¢fora do esencial da vida"

"O libro desatouse ao co?ecer a represi¨®n feroz nun sitio como Escair¨®n"

"O meu editor ironizaba: 'Otra maldita novela sobre a Guerra Civil"

P. Mistura realidade e ficci¨®n?

R. A novela non ¨¦ unha descrici¨®n do real, nin tan sequera os espazos ou as situaci¨®ns son as mesmas. Como sempre, mesturo datos veraces e imaxinados. En Atuado na bra?a hab¨ªa outra espesura, recre¨¢bame no espazo f¨ªsico do bra?al, que sendo un lugar que existe, est¨¦ndoo partindo dun misterio de infancia. Cando era pequeno met¨ªanme medo para que non me achegase a Bouzu¨¢s e non me met¨ªn polo cami?o at¨¦ os 12 anos. Calquera cousa que se mov¨ªa, unha xesta, un lagarto e eu xa estaba cheo de terror polo que me falaran. Cont¨ªvenme m¨¢is n'O cabo do mundo, que en borrador chegou a ocupar mil p¨¢xinas que reduc¨ªn para non distraer dos acontecementos que remataban nunha dram¨¢tica noite de 1936. Reviso moito os meus textos e sei que hai moitas historias que poder¨ªan voar por si soas, pero non quer¨ªa desvirtuar o esencial.

P. O t¨ªtulo remite un espazo xeogr¨¢fico concreto?

R. O Cabo do Mundo existe, ¨¦ un lugar espectacular nunha volta do Mi?o, entre Chantada e Escair¨®n, que aqu¨ª funciona tam¨¦n como unha met¨¢fora da procura do esencial cando a vida remata. Pero dubidei no t¨ªtulo, que tam¨¦n puido ser A noite dos cans doentes.

P. Hai dous tour de force na novela, o escritor ameazado pola enfermidade e condenado a unha morte a prazo fixo, e a necesidade do ser humano de saldar contas co seu pasado e non aceptar a mentira.

R. Quer¨ªa ter un personaxe central da mi?a idade colocado nunha situaci¨®n l¨ªmite. Sabendo que nos quedan meses de vida pregunt¨¢monos s¨® polo esencial. Preoc¨²pannos as obsesi¨®ns que temos na cabeza, non o mundo material que temos ao car¨®n. Coloquei d¨²as historias porque quer¨ªa falar da represi¨®n franquista e tam¨¦n destecer unha historia amorosa que se dil¨²e ante a magnitude da represi¨®n.

P. A sensaci¨®n de que houbo unha conspiraci¨®n do silencio refl¨ªctese na trama. Publicado en 2009, semella que as d'O Cabo do Mundo son historias deberan estar escritas hai d¨¦cadas.

R. Pense que o historiador Dionisio Pereira foi procesado hai nada por publicar nomes de persoas implicadas na represi¨®n. Levamos 30 anos de atraso, pero cristalizou unha mentalidade de pechar os ollos. Mesmo a apertura das fosas com¨²ns par¨¦celle mal a algunha xente. O meu editor, Manuel Bragado, ironizaba na presentaci¨®n do libro que axi?a se ¨ªa falar doutra "maldita novela da Guerra Civil", cando o que est¨¢s ¨¦ informando e cuestionando, desde unha literatura feita con vontade de enganchar ao lector. A¨ªnda hai moitas historias para contar dese pasado, dese tempo suspendido do que ningu¨¦n quer¨ªa falar. Aqu¨ª non houbo guerra civil, e polo tanto falar¨ªamos m¨¢is de novelas de terror pol¨ªtico.

P. O tremendismo da violencia pol¨ªtica que vostede describe, ten algunha base real?

R. Hai personaxes e situaci¨®ns inventadas, pero non conto nada m¨¢is espantoso que os mil feitos reais que co?ecemos sobre a represi¨®n nese tempo. Tortura, mutilaci¨®n, violaci¨®ns, asasinatos, foron o d¨ªa a d¨ªa daqueles tempos.

P. Os seus libros parecen reivindicar que s¨® a literatura ¨¦ capaz de abordar unha explicaci¨®n cabal da violencia.

R. A idea era descubrir uns feitos e explicar o que foi a represi¨®n franquista. Po?endo os personaxes en situaci¨®ns l¨ªmite tratei de destilar a esencia da vida. Nos meus libros aparecen redundantemente eses temas e ao final usei o mecanismo dunha novela negra. Hai quen me pregunta se eu son o personaxe, tam¨¦n escritor. Obviamente hai cousas mi?as, pero iso ¨¦ porque uso da realidade elementos que co?ezo directamente.

P. A investigaci¨®n ¨¦ sobre un paseador, un asunto que se ten abordado en literatura en menor medida. O xornalista Viale Moutinho, por exemplo, publicara as cartas dun arrepentido que confesou algo do que fixeran en Tui.

R. Pero apenas hai m¨¢is, sobre as escuadras do amencer tense escrito pouco. E a¨ªnda que co?ecemos moitas historias sobre os represaliados, os criminais non deixaron memorias nin reivindicaci¨®n do que fixeron. Memorias de falanxistas represores apenas se co?ecen. Un¨ªn os retallos soltos, lin as investigaci¨®ns sobre os organizadores daquelas patrullas de choque da Falange, como Juan Canalejo, e souben do seu modus operandi. Por exemplo como rebuscaban nas fotograf¨ªas das manifestaci¨®ns obreiras para identificar un por un aos presentes. No traballo de preparaci¨®n da novela consultei materiais gr¨¢ficos de Escair¨®n, como a manifestaci¨®n do Primeiro de Maio de 1936. Nas Memorias de Ferro de Ant¨®n Pati?o fala da represi¨®n na Coru?a e Monforte, e sei de quen nesta vila coll¨ªa as fotos e marcaba as persoas que despois foron pola noite a buscar os falanxistas ou sac¨¢ronos dos c¨¢rceres para matalos. Procurei non ser maniqueo porque cos anos o remorso tivo que facer moito dano nalg¨²ns represores. Non falaron nin escribiron porque ti?an m¨¢is medo que os que mataron.

P. A¨ªnda hai m¨¢is historias nesa xeograf¨ªa literaria do Savi?ao?

R. Non son escritor por encargo. A mi?a pretensi¨®n ¨¦ escribir boas novelas e que falen do noso. E se quedan s¨® esas catro obras que a min me te?en satisfeito pois que as¨ª sexa. Non quero ser un autor que fala do que non sabe, por ben escritas que estean as novelas. Non sei se ser¨¢ o meu Macondo.