Regreso ao "poeta puro"

"O que non o lea agora ¨¦ porque non quere", ouf¨¢nase Araceli Herrero. A comezos de marzo pres¨¦ntase en Lugo Lu¨ªs Pimentel. Obra completa (Galaxia), na edici¨®n da profesora luguesa. Herrero remata as¨ª o traballo que comezara nos anos 70 por recomendaci¨®n de Ricardo Carvalho Calero. Acabar a obra do ¨²nico poeta maior da Xeraci¨®n de 1925, despois de N¨®s, que traspasa -mortos Amado Carballo e Manuel Antonio, canda el o gran renovador da poes¨ªa galega despois do Rexurdimento- a fronteira da guerra. Foi ent¨®n, segundo Luz Pozo Garza, (A bordo de 'Barco sen luces') cando ao m¨¦dico Pimentel, que sent¨ªa na casa os estouridos do cemiterio, se lle "acompasan" a consciencia e os ritmos do coraz¨®n.

Pi?eiro foi a 'alma mater' ¨¢ hora de facer do lugu¨¦s un poeta galego

"Non ter¨ªa sa¨ªdo de Lugo de non ser por Vicente Loriente, que co?ec¨ªa a D¨¢maso"

"A s¨²a exemplaridade ¨¦ semellante ¨¢ de Juan Ram¨®n Jim¨¦nez en espa?ol"

"Destacar¨ªa o seu silencio, agora que hai tantos poetas que falan como editores"

O libro incorpora os textos espallados que foron abrollando desde 1981, cando Herrero viu sa¨ªr do prelo Pimentel. Obra in¨¦dita o no recopilada (Deputaci¨®n de Lugo). Os seis poemas que se engaden, da ¨¦poca de El Pueblo Gallego, publicados singularmente polo profesor Ant¨®n Capel¨¢n, non modifican a visi¨®n do poeta que conduc¨ªa por Lugo cun poiet¨¦s inscrito na porta dun dous cabalos. "Por primeira vez quedan fixados os textos de Pimentel, o futuro agora ¨¦ unha edici¨®n cr¨ªtica", resume Herrero.

A profesora quere zanxar as¨ª o "drama textual" de Pimentel (1895-1958), na boca de Arcadio L¨®pez-Casanova, e elimina antetextos e versi¨®ns inconclusas. Non as¨ª o que Carvalho Calero chamaba "o drama do biling¨¹ismo literario". A historia ¨¦ co?ecida: no momento da morte, o poeta hipocondr¨ªaco -"est¨¢ vivo el se?or?", adoitaban preguntarlle ¨¢ muller, Pilar Cay¨®n, os amigos que entraban na casa n¨²mero 16 da Praza Maior- deixaba ¨¦dito unicamente Triscos (Benito Soto, 1950), un pequeno poemario biling¨¹e. O seguinte deber¨ªa ter sido Barco sin luces, publicado en castel¨¢n (Ediciones Celta, 1960) coa c¨¦lebre laudatio de D¨¢maso Alonso, que fala dun "delicad¨ªsimo instrumento de Deus". A primeira idea de Barco sen luces era en galego, pero o exemplar desapareceu tras a queima da Editorial N¨®s en 1936. Del s¨¢bese tanto por Ram¨®n Pi?eiro como por ?nxel Fole, canda ?ngel Joh¨¢n, Carvalho Calero e Correa Calder¨®n, responsables da maior¨ªa das traduci¨®ns ao galego do poeta (os primeiros textos cons¨¦rvanse en normativa reintegrada pola influenza de Correa, director de El Pueblo Gallego).

A¨ªnda que Pimentel merecese o D¨ªa das Letras en 1990 con menos obra en galego que Jos¨¦ ?ngel Valente, a s¨²a vocaci¨®n galego-castel¨¢ non ¨¦ un asunto central por desexo propio. Como ten remarcado Pilar Pallar¨¦s, a s¨²a vontade foi "escribir en galego". Outro tema ¨¦ que a maior¨ªa dos seus poemas galegos sexan traduci¨®ns realizadas polos amigos galeguistas sobre os orixinais en castel¨¢n, e que nas biograf¨ªas do mundo hisp¨¢nico se reconduza a xenealox¨ªa de Pimentel cara ¨¢s marxes da Generaci¨®n del 27, pola s¨²a presenza na obra de D¨¢maso Alonso Poetas espa?oles contempor¨¢neos (1952). Pimentel ¨¦ literato galego pola compilaci¨®n Sombra do aire na herba (Galaxia, 1959), con pr¨®logo de Celestino Fern¨¢ndez de la Vega e fotogravados de manuscritos do autor.

Pi?eiro, que nunha carta de 1954 se dirixe "ao m¨¢is alto poeta que hoxe alenta en Galicia", foi "a alma mater", sintetiza Herrero. Xes¨²s Alonso Montero, autor de Lu¨ªs Pimentel. Biograf¨ªa da s¨²a poes¨ªa (Edici¨®ns do Cumio, 1990), remarca que Pi?eiro foi o tradutor principal "antes e despois do 36". "A teima de Pi?eiro desde 1935 foi incorporar a Pimentel ¨¢ literatura galega. El probablemente non escribiu ningunha li?a en galego porque filoloxicamente era poeta en castel¨¢n". Segundo Alonso Montero, o recanto de Pimentel na historiograf¨ªa po¨¦tica espa?ola d¨¦bese ao labor de enlace de Vicente Loriente, o que fora fundador do anticaciquil Partido Independente de Castropol. "Pimentel deb¨ªa veranear por al¨ª, e Loriente co?ec¨ªa a D¨¢maso por- que el ti?a familia no occidente de Asturias, de fala galega. Pimentel non ter¨ªa sa¨ªdo de Lugo de non ser as¨ª".

Sa¨ªr do territorio da muralla ou da provincia, en calquera caso, nunca foi prioritario para Pimentel. Amigo de poetas f¨®ra de ¨¦poca -de Supervielle a Francis Jammes-, "deix¨¢base influenciar pola literalidade moment¨¢nea dun poemario, integr¨¢ndoo como cita no discorrer po¨¦tico". A¨ª Ferr¨ªn (De Pondal a Novoneyra) b¨²scalle filiaci¨®n surrealista pola s¨²a "imaxe on¨ªrica, que selecciona palabras preciosistas [n¨¢car, ¨¦bano, camelia...] e logo mest¨²raas con termos angustiosos". Da nena pobre ¨¢s bandeiras esfarrapadas. A xustaposici¨®n de imaxes sen lazo discursivo, verso curto e libre -non medilo tam¨¦n axudaba aos tradutores, que s¨® ti?an que substitu¨ªr palabras- completa a visi¨®n do poeta "p¨¢lido das tardes provincianas, intimista e un pouco dandi".

Para Arcadio L¨®pez-Casanova, a s¨²a vixencia radica nos signos de modernidade que fixa na l¨ªrica galega. "Son signos de ruptura, que desenvolven li?as coma o impresionismo, a simbolizaci¨®n e o esteticismo metapo¨¦tico". Con antecedentes en Rosal¨ªa, di o autor de Liturxia do corpo, "¨¦ o poeta que de xeito m¨¢is amplo e decisivo trae a metapoes¨ªa". "A reflexi¨®n l¨ªrica e a funci¨®n do poeta", engade. No seu "autoexcluimento" ve ao "poeta puro". "Esa ¨¦ a s¨²a gran exemplaridade, como tentou na poes¨ªa espa?ola Juan Ram¨®n".

Ao poeta e xornalista Anxo Quintela inter¨¦salle tam¨¦n a s¨²a actitude "diante da poes¨ªa". "O seu silencio e a s¨²a resistencia a publicar, agora que hai tantos poetas que falan como editores, e ao rev¨¦s". O autor d'O asasino estr¨¢bico destaca a "xenerosidade e perspicacia da cultura galega" para facer propio a Pimentel. "Desde os Brais Pinto a Galaxia ou Ramiro Fonte nos anos 80".

A¨ªnda faltan libros. Que analicen en paralelo a obra de Cunqueiro coa de Pimentel desde o punto de vista da lingua literaria, por exemplo. Pimentel, recorda Quintela, "escolle que se publiquen os seus poemas en galego, e Cunqueiro utiliza o galego como lingua de fondo incluso cando escribe en castel¨¢n".