Galicia 'ye-y¨¦'

Antes da Movida, antes mesmo do folk contestatario e os cantautores comprometidos, houbo m¨²sica pop en Galicia. A noite de pedra foi noite, e foi de pedra, pero non impediu que, de xeito precario e certamente descolorido, o rock & roll se introducise na abafada Galicia dos anos 60. As bandas, conxuntos m¨²sico-vocales na xiria nacionalcat¨®lica da ¨¦poca, inzaron salas de festas, embri¨®ns de discoteca ou palcos de festa. Decote a medio cami?o entre o grupo pop ye-y¨¦ e a orquestra de baile -foi o caso Los Tamara, que circulaban sen complexos entre o soul sure?o e o repertorio de verbena-, aquela promoci¨®n apenas deixou rastro sonoro. Unha presada de sinxelos en Ourense, Los Zuecos en Vigo ou Los Sprinters de Ferrol quedan como testemu?os dunha etapa escurecida, politicamente opresiva, na que os ecos dos Beatles estimularon a un cento de mozos para calzar guitarra, baixo e bater¨ªa.

Os tricornios frecuentaban os concertos de Nueva Democracia

"Mirabamos cara a Vigo como se fose Liverpool", afirma R¨ªos, de Los Linces

"Por estra?o que poida parecer, o rock & roll existe en Ourense dende practicamente os mesmos d¨ªas nos que o D¨²o Din¨¢mico instru¨ªa a toda unha xeraci¨®n nos novos ritmos", escribiu hai nove anos o cr¨ªtico, e guitarrista e compositor de Burgas Beat, Carlos Rego. Miguel Dom¨ªnguez (Ourense, 1947) viviuno en primeira persoa. ? fronte de Los Dr¨¢culas dende 1965, que logo foron Los Posters que logo foron Alfa 4 que logo foron Nueva Democracia, Dom¨ªnguez garda a memoria pequena daquela peripecia.

"En 1967 ga?amos un concurso de radio en directo, o Micr¨®fono de oro de La Voz del Mi?o", relata. De a¨ª a Madrid, onde o cuarteto gravou para a discogr¨¢fica Columbia dous sinxelos beat-pop, Momentos maravillosos e 1,2,3 luz roja, entre o mellor da colleita sixties galaica. "E mudamos o nome por Los Posters debido ¨¢ discogr¨¢fica". O so?o madrile?o continuou, era 1967, trasvase de compa?¨ªa inclu¨ªdo. "Dous anos despois pasamos a Guitarra, o selo que xestionaban Los Pekenikes".

Durante un tempi?o responderon ¨¢ denominaci¨®n de Alfa 4, at¨¦ que os patr¨®ns -"Los Pekenikes eran medio revolucionarios", lembra divertido- lles buscaron nome do trinque: Nueva Democracia. "En mala hora; non hab¨ªa concerto non que non aparecesen os tricornios. Ped¨ªanos as letras das canci¨®ns porque pensaban que eramos un grupo pol¨ªtico". Pero Nueva Democracia dedic¨¢banse m¨¢is ben ao escapismo folk pop, no que teceron en 1970 Hey hey e Sentimental girl. Con produci¨®n de Pedro Botija, anos despois autor do primeiro disco de Enrique Iglesias, o single triunfou nas listaxes de Arxentina e M¨¦xico. "Xusto ent¨®n, cando iamos viaxar a Hispanoamerica, separ¨¢monos", explica, "escollimos o peor intre".

A saga Posters foi o m¨¢is preto que Ourense, e probabelmente Galicia, estivo da gloria pop. Na cidade, por¨¦n, operaban os herdeiros de Los Warners, pioneiros ye-y¨¦ nas Burgas. Los Gringos, Grupo Clave, Los Cramps (igual que os de Lux Interior e Poison Ivy, 10 anos antes), ou Los BenPosta e Los Murci¨¦lagos, ambos os dous con incursi¨®n fonogr¨¢fica. "O m¨¢is duro entre os discos que escoitabamos era a Creedence ou Chicago", repasa Dom¨ªnguez, hoxe empresario dedicado ao son, "pero o principal foron os Beatles, e despois os Hollies, os Who, os Rolling". E tocaban. Onde lles deixaban. "Hab¨ªa unha sala en Xinzo de Limia onde organizaban concertos cada s¨¢bado".

Tam¨¦n por toda a xeograf¨ªa galega cami?aron, cos instrumentos ao lombo, Los Linces, de Santiago e activos entre 1967 e 1971. "Fomos unha referencia e chegamos a sa¨ªr na Televisi¨®n Espa?ola", asegura Chema R¨ªos (Valladolid, 1950), "a¨ªnda que non gravamos nada". Los Linces, m¨¢is tarde Linces Pop pero xa con formaci¨®n diferente, xermolaron no colexio Lasalle e pagaron 8.000 pesetas da ¨¦poca por un equipo sen bater¨ªa. "Co?ecimos Galicia grazas ao grupo", rememora R¨ªos, agora m¨¦dico, "porque ti?amos de representante a Mu?iz, da Orquesta Compostela, con aires algo ditatoriais. As bandas ti?¨¢moslle man¨ªa".

Precisamente a oposici¨®n entre orquestras e os ye-y¨¦ ou melenudos defin¨ªa a vida musical compostel¨¢ dos 60, na que hab¨ªa tam¨¦n lugar para o duelo Beatles-Rolling adaptado. "N¨®s eramos a banda pija", admite, "e Los Tanos, a non pija". En Los Tanos fichaba Bibiano Mor¨®n, andados os anos cantautor antifranquista na marca Voces Ceibes e animador da Movida viguesa. Con todo, o pijer¨ªo de Los Linces non lles imped¨ªa facer parte do movemento progre. "Pero progres da m¨²sica progresiva, como se dic¨ªa ent¨®n", puntualiza Chema R¨ªos, "escoitabamos a Creedence, Jimi Hendrix e a Los Salvajes; nada de F¨®rmula V, que eran os horteras". Dos Salvajes, ubicados en Barcelona, prest¨¢balles a Los Linces "a traduci¨®n das canci¨®ns de f¨®ra ao castel¨¢n" das que logo se serv¨ªan.

Nas dificultades de acceso en tempo real ao rock internacional residiu o principal factor do subdesenvolvemento pop galego. Se Los Posters se beneficiaban dos elep¨¦s for¨¢neos que lles facilitaban nas discogr¨¢ficas -Columbia e Guitarra-, para Los Linces a peripecia resultaba m¨¢is complexa. "Iamos ¨¢s jukebox [m¨¢quina de discos] que hab¨ªa nalg¨²ns bares e metiamos os pesos. Un de n¨®s levaba papel e anotaba a letra". Cando un dos linces se fixo cun magnetof¨®n, a cousa mellorou. "Tam¨¦n inventabamos as letras, porque non sabiamos ingl¨¦s", conta R¨ªos, "nun idioma propio, o camelof".

Non s¨® Los Linces, que se disolveron no medio das tensi¨®ns da postadolescencia, pululaban por Santiago. Chema R¨ªos enumera a Los Music Stars e Blue Sky como "os primeiros grupos" da capital e menciona a Los Buitres "cos que tocaba o baixo Xos¨¦ Vaqueiro, agora concelleiro de Festas". E os escasos escenarios operativos: Real Aeroclub, Hotel Compostela e o Seminario no que Xos¨¦ Ram¨®n Barreiro Fern¨¢ndez "era un crego progre que contratou a Los Linces en 1969". "Nada que ver con Vigo. Para n¨®s Vigo era como Liverpool. Viamos a Los Zuecos e caianos a baba", concl¨²e R¨ªos.

A¨ªnda que o ¨²nico rastro gravado da premovida viguesa corresponde ao ep¨¦ de Los Zuecos que incl¨²e Yo creo (a partir de I'm a believer, popularizada por The Monkees), o ye-y¨¦ vigu¨¦s protagonizou reencontros en 1978 e 2009, cos preceptivos compilatorios en disco. O primeiro deles promovido por Suso Vaamonde, nos 60 en Los Copens e nos 70 na ¨®rbita de Voces Ceibes, nunha traxectoria paralela ¨¢ de Bibiano. Amais, a escena do sureste conta co ¨²nico libro dedicado aos sixties galego, Cr¨®nicas de un Vigo ye-y¨¦ (Instituto de Estudios Vigueses, 2008), de Fernando Ferreira Priegue (Vigo, 1949).

Ferreira, en Los Stags na ¨¦poca, escribe con amargura riso?a: "Os 60, naquel gulag local, non eran nin mods, nin cool, [...] para un yey¨¦docarallo non eran tempos doados". E coloca os puntos sobre os ¨ªes: "Moitos dos que agora rememoran aqueles anos con cara embobada e asegura que amaban a m¨²sica pop, menten. Que confesen dunha vez que o que realmente os po?¨ªa era Manolo Escobar ou Los Tres Sudamericanos". Los Vampiros foron os que inauguraron a era electrificada, en 1963, pola que desfilaron Los Santos, El Clan, Los Sink's, Los Crep's, Los Di¨¢volos ou Los Bloodis.

A paisaxe oposta dominou A Coru?a. O promotor Nonito Pereira (A Coru?a, 1943) apenas d¨¢ dous nomes, Los Keys e Los Summers. "Ti?an certa visi¨®n do pop ingl¨¦s previo aos Beatles", explica, "os Shadows ou Cliff Richards". Antes, unicamente actuaban os grupos orquestrais "das boit¨ºs, que tocaban na Solana e nas verbenas de Mera ou do Seixal". Coa chegada do ye-y¨¦, organiz¨¢ronse as ma?¨¢s no auditorio dos Salesianos "a imitaci¨®n das ma?¨¢s do Circo Price, en Madrid". Pereira, que si reco?ece a importancia de Los Sprinters, con Los Zares o mellor do swingin' Ferrol, non ten reparos en se doer dun tempo "no que non hab¨ªa m¨²sica moza, sen¨®n m¨²sica para todos os p¨²blicos". Ao seu ver, s¨® o primeiro festival de rock na Coru?a, montado por Suso Iglesias en 1982 en plena teorizaci¨®n do atlantismo, abriu as portas dun verdadeiro movemento pop na segunda cidade de Galicia.