"Inter¨¦same m¨¢is a novela humana que a negra"

No seu lugar de traballo, entre as placas e distinci¨®ns propias do cargo e alg¨²ns obxectos caracter¨ªsticos da profesi¨®n, hai retratos dedicados de Francisco Fern¨¢ndez del Riego, Domingo Garc¨ªa-Sabell e da poeta Mar¨ªa do Carmo Kruckemberg. Tam¨¦n, en lugar preferente, unha segunda edici¨®n de Aires da mi?a terra (Curros Enr¨ªquez) e, na mesa auxiliar, unha publicaci¨®n francesa do s¨¦culo XIX sobre crimes famosos. ? o despacho do xefe superior de polic¨ªa de Galicia, dos poucos da comisar¨ªa que d¨¢ ao porto coru?¨¦s que a estas horas da noite est¨¢ ocupado. Lu¨ªs Garc¨ªa Ma?¨¢ (Ourense, 1950) remata unha xornada (que comezou hai catorce horas en Vigo, coa coordinaci¨®n de 2.000 axentes de polic¨ªa que velaron pola seguridade do Consello de Ministros de Pesca da Uni¨®n Europea e seguiu pola tarde na Coru?a cos preparativos dos 4.500 efectivos previstos para a visita do Papa en novembro) falando da novela que acaba de publicar, O grito de Ipiranga (Edici¨®ns Xerais). A s¨²a cuarta obra de ficci¨®n e a que pecha - "en principio, e se non me forzan moito"- a trilox¨ªa de Nemesio Castro, un predetective galego de mediados do s¨¦culo XIX.

"As mi?as novelas te?en un 70% de investigaci¨®n e un 30% de trama"

"Xa o dixen antes e moitas veces: o galego t¨¦molo que defender n¨®s"

Pregunta. Por que un investigador do s¨¦culo XIX?

Resposta. A ollada retrospectiva ¨¦ moito m¨¢is interesante que a do presente, que a¨ªnda se est¨¢ a constru¨ªr. E porque foi un s¨¦culo fascinante, no que se desenvolveu o preromanticismo, o romanticismo, o prerrealismo, o realismo e o modernismo. Unha etapa na que conviviron o Antigo R¨¦xime e as ideas progresistas. E o ser humano era m¨¢is importante que a m¨¢quina. A primeira novela, O lume de Santo Ant¨®n [Xerais, 1997] est¨¢ baseada en feitos reais, a intoxicaci¨®n polo cornecho do centeo que houbo entre 1854 e 1856, e reflicte as pugnas que hab¨ªa entre o poder relixioso e o civil, a resistencia dos estamentos do vello r¨¦xime ¨¢ perda de privilexios. A segunda, Menino morreu [Xerais, 2003] serviume para reflectir a realidade do Couto Mixto, esa pequena rep¨²blica que houbo entre Galicia e Portugal, e reivindicala.

P. E como se lle apareceu o personaxe de Nemesio Castro? Hai nel algo de Lu¨ªs Garc¨ªa Ma?¨¢?

R. Eu non quer¨ªa que fose un polic¨ªa, sen¨®n que fose un home corrente pero cunha certa capacidade de perspicacia e valent¨ªa. Sempre hai algo do autor nunha novela, a¨ªnda que eu, de beber e de mulleres, nada. Posiblemente estean as ideas, e a aposta polo sentido com¨²n e a intuici¨®n como as mellores armas de investigaci¨®n. Iso tan galego de ver un pouco m¨¢is al¨®, de analizar o que pode pasar.

P. E por que un investigador anda a cabalo de Galicia e do Brasil?

R. Porque ¨¦ un escenario moi rico desa loita entre o vello e o novo, no que conviv¨ªan os estertores da escravitude a as primeiras inquedanzas ecoloxistas. E porque Portugal e Brasil foron, para os galegos do sur, unha sa¨ªda para mellorar. Emigraban a Portugal porque lles era un territorio ling¨¹¨ªstico veci?o e porque era a porta para o novo mundo que era Brasil.

P. Ref¨ªrome a que O grito de Ipiranga, como as d¨²as anteriores, m¨¢is que unha novela polic¨ªaca, ¨¦ unha novela de aventuras, que transcorre en Brasil, en Malta, en Lisboa, cun transfondo de intriga pol¨ªtica... Moitos dir¨ªan que ¨¦ unha m¨¢goa non aproveitar todo o seu co?ecemento profesional e da condici¨®n humana para escribir novelas dun x¨¦nero de moda.

R. Pode chegar o d¨ªa, pero neste momento, polas mi?as responsabilidades, non quero que ningu¨¦n se vexa reflectido nun relato, nin que nada do que eu faga poda dar p¨¦ a reproche ning¨²n de que aproveito feitos ou situaci¨®ns que co?ezo polo meu traballo para a mi?a obra literaria, igual que tampouco me quita tempo. O tempo de escribir non llo quito ao traballo, qu¨ªtollo ao lecer, aproveitando as noites, e po?¨¦ndome unha disciplina espartana nas vacaci¨®ns.

P. Tampouco ¨¦ lector de novela negra?

R. Son lector de Historia, de ficci¨®n non demasiado. Inter¨¦same m¨¢is a novela humana, a que fala do comportamento da xente, que a negra.

P. Como lle deu por escribir?

R. A mi?a nai, que ten 95 anos, tivo sempre unha grande capacidade de fabular, era moi conteira, e transmitiunos aos fillos a tradici¨®n oral e o que sab¨ªa dos seus escasos estudos pero moitas lecturas. De rapaz ga?ei alg¨²ns premios escolares, pero tam¨¦n me tiraban o debuxo e a biolox¨ªa, a¨ªnda que acabei facendo dereito. Logo escrib¨ªn alg¨²ns contos, xa a maior¨ªa en galego, pero empecei por un traballo de investigaci¨®n, De los corregidores a los gobernadores civiles de Ourense, en 1986, e de a¨ª arrincou o vicio.

P. Algunha vez dixo que lle era m¨¢is doado o ensaio que a ficci¨®n.

R. O ensaio g¨²stame porque ten que ver coa mi?a profesi¨®n. ? pescudar, ordenar os datos. Eu documento moito as mi?as novelas, que quizais te?an un 70% de investigaci¨®n e un 30% de trama.

P. E o de escribir non lle trouxo cr¨ªticas no ¨¢mbito profesional, e ao rev¨¦s, ser polic¨ªa algunha reticencia no mundo cultural? Non ten ¨¢s veces a impresi¨®n de ser o monstro das d¨²as cabezas?

R. Non penso renunciar a ningunha. Fixen unha carreira profesional aceptable, deume a oportunidade de co?ecer o mundo, o mellor e o m¨¢is ru¨ªn. A xente ten que ser poli¨¦drica, non pode renunciar a todo o que o mundo ofrece. Quizais de m¨¢is novo tiven certo reparo de estar f¨®ra do clich¨¦, pero a mellor arma que temos, a que suscita m¨¢is seguridade e confianza da xente, ¨¦ a palabra. As armas e as defensas son secundarias. Ademais agora este ¨¦ un corpo plural, que admite calquera heterodoxia.

P. E que pasou por escribir en galego?

R. Incomprensi¨®n algunha vez si que houbo, non ¨¦ raro que algunhas persoas me cualifiquen polo feito de defender a mi?a cultura. De feito t¨¦?enme posto algunha etiqueta pola mi?a militancia galeguista, pero a manifestaci¨®n m¨¢is importante da cultura da nosa terra ¨¦ a palabra, e ¨¦ parte do que me ensinaron de neno, e coido que o noso t¨¦molo que defender n¨®s. Sen renunciar a nada e a ning¨²n idioma, no fondo de todo o que fago est¨¢ o galego.

P. De todas formas, esa dobre condici¨®n de escritor e alto cargo institucional ten os seus inconvenientes, pero tam¨¦n as s¨²as vantaxes. Na presentaci¨®n d' O grito de Ipiranga na Fundaci¨®n Barri¨¦ estaban na mesa, a maiores do editor, Manuel Bragado, o reitor da Universidade, Jos¨¦ Mar¨ªa Barja, o secretario da Real Academia, Xos¨¦ Luis Axeitos, e abaixo concentr¨¢base o todo Coru?a.

R. Imaxino que houbo xente que foi por compromiso, cousa que lles agradezo moito, porque ese d¨ªa hab¨ªa moitos actos importantes, pero tam¨¦n hab¨ªa xente do com¨²n, co?ecidos de toda Galicia, os amigos da fin de semana. O simple feito de que algu¨¦n te?a o detalle de perder cinco minutos nun tema meu merece o meu reco?ecemento m¨¢is fondo.

P. E o seu cargo perm¨ªtelle pronunciarse sobre a actual pol¨¦mica pol¨ªtica arredor do idioma galego?

R. Xa o dixen antes, e t¨¦?oo dito moitas outras veces. A Galicia e ao galego t¨¦molo que defender n¨®s.