Somos o que comemos ou somos o que lemos?

Todo ¨¦ linguaxe. Somos o que falamos. Somos o que calamos. Somos o que lembramos. Somos o que esquecemos. Somos o que odiamos. Somos o que amamos. Somos o que lemos. Somos o que non lemos. Verbo diso, hai esa maledicencia ir¨®nica de que os escritores contempor¨¢neos non se len: vix¨ªanse. Mais eu non estou de acordo. Somos o que comemos. E do que m¨¢is gusta quen escribe ¨¦ da substancia de escritor.

Un non come o que despreza. Se un vai ¨¢ libreira Couceiro, po?amos por caso, e pide unha vitela de poeta ¨¦ por goce e non por amolar. Un gorenta aquilo que valora e envexa. Porque a envexa literaria, cando non ¨¦ unha patolox¨ªa ru¨ªn, ¨¦ como a envexa mari?eira. A que se ten por quen encontra as coordenadas dun almeiro.

E que hai de malo en que a xente celebre a festo do grelo, da casta?a ou da mincha?

Existe esa sabedor¨ªa popular. Na Galiza as vacas son tan sagradas que por iso se comen. E a que v¨¦n a querenza apaixonada, ese amour fou, que o galego sente polo polbo? Pois xustamente porque ¨¦ o invertebrado que m¨¢is se asemella ao ser humano. Se o galego fose invertebrado, estar¨ªa el no prato. E no fondo s¨¢beo. Por iso o comer o polbo, ben servido, no campo da feira ou nun eirado, ten esa atmosfera de ritual comunitario. ? un goce, mais tam¨¦n un sacrificio. O que os galegos comen cando comen o polbo ¨¦ un galego submarino condimentado.

Xa sa¨²damos aqu¨ª a feliz aparici¨®n de Coci?ando ao p¨¦ da letra (Entra na literatura galega...ata a coci?a), volume coordinado por Yolanda Casta?o e con retratos fotogr¨¢ficos de Andrea Costas, aut¨¦ntico body-art, pois cada un deles ten a factura de xenial perfomance. Ser ¨¦ todo de proveito, divertido, informativo e saboroso. Mais eu acho unha falla, unha ausencia, unha saudade. Non hai ningunha receita na que o ingrediente sexa o escritor mesmo. Un churrasco dram¨¢tico. Unha empanada hist¨®rica. Un solombo art¨²rico. Un f¨ªgado de serie negra. Nos tempos m¨¢is escuros, tivemos unha antropofaxia negativa cara ao escritor. Xa o contou Curros, cando retratou ¨¢s forzas escuras, o Moloch integrista, rilando en carne e ¨®so as luces da Ilustraci¨®n e Rexurdimento. O divino sainete, o primeiro gran esperpento!

I as¨ª, pra min estendendo

anacos do seu almorzo,

todos f¨®ronme ofrecendo

con crianza e fidalgu¨ªa,

talladas de Oxea, Vicetto,

Lamas, Pondal, Rosal¨ªa.

Mirando aqueles horrores,

vendo que trato merecen

os artistas i escritores,

suspirei con triste xesto:

"?Pardiola! ?Non val a pena

de amar a patria pra esto!"

O que mostran os retratos de Andrea Costas ¨¦ que o tempo mudou cara a unha antropofaxia positiva verbo dos creadores en boa parte da sociedade. E con sentido de humor ben podemos dicir, cando chega unha novidade literaria, o que o indio tup¨ª cando viu chegar ao bispo Sardinha: "L¨¢ vem a nossa comida pulando!".

O caso ¨¦ que temos unha vizosa literatura gastron¨®mica. Unha maxistral tradici¨®n de cl¨¢sicos, con fog¨®n no Parnaso: Emilia Pardo Baz¨¢n, Picadillo, ?lvaro Cunqueiro... Mais a tradici¨®n morre se non hai convulsi¨®n, a¨ªnda que a coci?a ¨¦ un lugar para revoluci¨®ns tranquilas. E vela¨ª as temos nos ¨²ltimos tempos cos libros de receitas na proa da industria editorial. No sentido m¨¢is literal, a literatura gastron¨®mica alimenta a cultura galega. Estes ¨¦xitos do padal est¨¢n a actuar como abastecedores para manter a biodiversidade.

Nestes tempos dif¨ªciles, de abandono e desleixo das instituci¨®ns creadas para recuperar o tempo perdido, pero que non fan m¨¢is que provocar avar¨ªas na clepsidra da historia, un acaba confiando nunha especie de intelixencia secreta da lingua e da cultura para urdir estratexias de supervivencia e reinvenci¨®n. As¨ª, un libro de coci?a pode permitir que se publiquen apostas po¨¦ticas ou ensaios valentes e fronteirizos, esas novas especies que nacen minoritarias mais que son imprescind¨ªbeis para a enerx¨ªa renov¨¢bel dun pa¨ªs que non apague a luz.

Temos, pois, unha acollida entusiasta para a literatura gastron¨®mica. En lugar de achicarse polas adversidades, c¨®mpre agora reconverter ese entusiasmo gastron¨®mico para a lingua e as creaci¨®ns literarias. Por dicilo as¨ª, hai que contaxiar de goce gastron¨®mico todos os eidos, todos os cultivos, mesmo as especies literarias m¨¢is picantes. Que na nosa poes¨ªa estea o esp¨ªrito dos pementos de herb¨®n, que nela salten as troitas do vi?o ribeiro, que a narrativa te?a a oralidade tel¨²rica do menc¨ªa, a condensaci¨®n esf¨¦rica da pataca, que nela se escoite o vento mareiro do albari?o, o longo alento da odisea do bacallau. E as¨ª.

E hai que espallar o movemento verb¨ªvoro. As verbas galegas est¨¢n desexando ir ¨¢s bocas de toda a xente, mesmo das bocas pechadas con cadeado que se perden os sabores das verbas que te?en a carne das cereixas e o arrecendo das glicinias que se enredan nos s¨¦culos.

Hai que cambiar a ollada. Facer literatura coa gastronom¨ªa, mais tam¨¦n gastronom¨ªa coa literatura. Durante moito tempo a intelectualidade m¨¢is elitista, e algo repugnante, tratou con distancia e burla a querenza popular polas festas gastron¨®micas. E que hai de malo en que a xente celebre a festa do grelo, da casta?a ou da mincha?

Certo que as autoridades da escola de caciques se te?en aproveitado moito destas festas. Mais podemos ver as cousas doutro xeito. Non ¨¦ o pobo o que homenaxea ¨¢s autoridades, sen¨®n estas as que te?en que ir onde o pobo. As que te?en que agasallalo. E fora destes artificios de poder, a xente vive as festas como un goce comunal dos froitos da terra. Son festas igualitarias onde ningu¨¦n ¨¦ m¨¢is que ningu¨¦n. E o rei? O rei ¨¦ o polbo. Por iso com¨¦molo.

Un dos intres simb¨®licos m¨¢is revolucionarios e suxestivos da historia de Galicia foi un banquete. O banquete de Conxo. Al¨ª onde confraternizaron estudantes e artes¨¢ns, librepensadores todos, solidarios, coa utop¨ªa dunha sociedade dem¨®crata e igualitaria. Foi en 1856, coa lembranza dos m¨¢rtires de Carral, asasinados unha d¨¦cada antes, na frustrada revoluci¨®n galega de 1846. A¨ªnda retumba na mellor memoria do pa¨ªs, nos recantos ind¨®mitos da paisaxe mental, o brinde de Aurelio Aguirre naquel banquete de Conxo. Un brinde no que puxo de exemplo a Cristo: "Al nacer de un honrado carpintero / desnudo en un portal, lecci¨®n sublime / ofrece de igualdad al mundo entero".

Chamado ¨¢ orde no pazo arcebispal, case o comen. Antropofaxia negativa, off course. E o amigo Murgu¨ªa escribiu anos despois: "O que non lograron estudantes e artes¨¢ns, conseguiuno un pobre verso".

Vela¨ª os nosos poderes. Un banquete de igualdade. E un pobre verso.