Este non ¨¦ pa¨ªs para moz@s

Que ¨¦ o "choque tan¨¢tico"? A vida, ben o sabemos, ¨¦ un cuadril¨¢tero onde se baten Eros e T¨¢natos, a pulsi¨®n do desexo e a destrutiva. O choque ou traumatismo tan¨¢tico ¨¦ cando a criatura humana "sabe que o mundo para ela esvaecer¨¢ coma se ren tivese acontecido". Anoto a definici¨®n, tan pre?ada de significados, do que no meu parecer ¨¦ o mellor texto de Domingo Garc¨ªa Sabell: Paseata arredor da morte. Pensei nese intre de "choque tan¨¢tico" cando me preguntaron esta semana pasada, f¨®ra de Galiza, e en dous lugares moi diferentes, cal era a situaci¨®n do galego. Est¨¢ ben que a un lle pregunten f¨®ra porque semella que dentro, no propio pa¨ªs, xa deixamos de facernos a pregunta. Esta e outras preguntas. "Este non ¨¦ pa¨ªs para moz@s", dic¨ªa unha pancarta dos Indignados na Coru?a. Nin para termar da s¨²a lingua.

Encol da conexi¨®n entre a vida das palabras e o medio ambiente, recomendo un ensaio ben recente que nos osixena e reanima neste tempo de "choque tan¨¢tico". A Ecoling¨¹¨ªstica de Teresa Moure, en edici¨®n do servizo de publicaci¨®ns da Universidade da Coru?a, co subt¨ªtulo Entre a ciencia e a ¨¦tica. O colof¨®n, A linguaxe cambia o mundo, ¨¦ de levantar a paleta. Por exemplo, al¨ª por onde se di: "? dif¨ªcil sa¨ªr das nosas prisi¨®ns cando non as vemos mais, desde o momento en que se revelan como tales muros, xa non podemos pensar noutra cousa sen¨®n en escaparmos".

As¨ª que penso nas d¨²as cousas, no "choque tan¨¢tico" e no xeito de como escaparmos del, mentres escoito a cuesti¨®n abraiante: En que situaci¨®n est¨¢ o idioma galego? Est¨¢ a esvaecerse o mundo para a lingua galega coma se ren tivese acontecido? Se hai uns anos compararamos as esperanzas de futuro dos idiomas ¨¦uscaro e galego, ningu¨¦n dubidar¨ªa en afirmar que o de Galicia estar¨ªa m¨¢is garantido. Polo uso e espallamento na poboaci¨®n. E sen embargo, hoxe en d¨ªa, estamos ante tendencias ben diferentes.

A pasada semana presentouse no museo de San Telmo, en Donosti, o informe sobre a evoluci¨®n ling¨¹¨ªstica nos ¨²ltimos anos no Pa¨ªs Vasco. M¨¢is en concreto, dende a aprobaci¨®n no Parlamento aut¨®nomo do Plan Xeral de Promoci¨®n do Uso do Euskera, hai unha ducia de anos, en decembro de 1999. A presentaci¨®n da avaliaci¨®n coincidiu co lanzamento de produtos de software inform¨¢tico dispo?¨ªbeis en lingua vasca, na convocatoria Berrikuntza Euskaraz (Innovaci¨®n en ?uscaro).

O uso do ¨¦uscaro, segundo o informe de avaliaci¨®n, ten unha tendencia ascendente en case todos os ¨¢mbitos e sectores sociais, con diversas intensidades e ritmos. O m¨¢is significativo: o maior crecemento do uso habitual do ¨¦uscaro d¨¢se na poboaci¨®n infantil, onde hoxe se achega ao 30% (do 21%, en 1997, ao 26%, en 2006). A porcentaxe da mocidade que escolle o ¨¦uscaro para a proba de acceso ¨¢ Universidade pasou nese per¨ªodo do 25% a un 60%. Duplicouse o uso e presenza do ¨¦uscaro nas novas tecnolox¨ªas. Duplicouse tam¨¦n nunha d¨¦cada o n¨²mero de libros publicados.

A ¨²nica franxa da poboaci¨®n onde non medrou o uso do ¨¦uscaro foi na terceira idade. Onde si aumentou, foi entre a poboaci¨®n adulta. Segundo subli?a El Diario Vasco, que non se sit¨²a no ¨¢mbito nacionalista: "El 44,2% de los biling¨¹es tienen el castellano como primera lengua; es decir, se pueden considerar neo-vascohablantes. En 1996, ese porcentaje era 14 puntos menor". Este ¨¦ un dato moi significativo: son moitas as persoas castel¨¢n falantes que se preocuparon por aprender e utilizar o ¨¦uscaro. En 10 anos, o ¨¦uscaro incrementouse en 130.000 falantes. Noticias de Gipuzkoa subli?a este aspecto: "Hoy por hoy, un tercio de los menores de 30 a?os es biling¨¹e y 25.000 trabajadores estudian euskera con ayudas p¨²blicas". Cito estas d¨²as fontes porque non se sit¨²an no ¨¢mbito nacionalista. A cobertura e a obxectividade con que foi tratado o informe de avaliaci¨®n por todos os medios de comunicaci¨®n, na pluralidade do quiosco vasco, o que pon de relevo ¨¦ que a promoci¨®n e o futuro do ¨¦uscaro ¨¦ un interese com¨²n, mesmo asumido por sectores antes indiferentes ou contrarios.

Hoxe, como ¨¦ sabido, gobernan en Euskadi os socialistas co apoio parlamentario dos populares. C¨®mpre sinalar que o informe do que falamos foi presentado pola conselleira de Cultura do Goberno vasco, Blanca Urgell, e pola viceconselleira de Pol¨ªtica Ling¨¹¨ªstica, Lurdes Auzmendi.

Despois de tantos anos marcados pola violencia e o uso do crime para fins pol¨ªticos, Euskadi vive hoxe un clima de esperanza, a¨ªnda que sexa unha esperanza inquieta, ¨¢ espreita de que a paz non te?a volta atr¨¢s nin estea condicionada. Malia esa grav¨ªsima distorsi¨®n, a maior¨ªa da sociedade vasca ten demostrado a s¨²a fortaleza democr¨¢tica e tam¨¦n a s¨²a capacidade para anovarse no eido econ¨®mico e garantir un certo benestar social. Tam¨¦n unha maior protecci¨®n no medio natural.

Non sempre as noticias te?en de ser malas noticias. Un xeito de avanzar nun mundo mellor ¨¦ dar conta dos froitos da humanidade, contra tanto fabricante de odio. Para min ¨¦ unha boa noticia que o ¨¦uscaro se afaste da li?a de extinci¨®n e que medre o seu uso pola forza do agarimo e a sensibilidade da xente que se dedicou a constru¨ªr e non a destru¨ªr, en especial no eido da ensinanza. E tam¨¦n dos que levaron ou levan con responsabilidade e honestidade o leme das instituci¨®ns, con sentido do ben p¨²blico.

Estamos ante d¨²as realidades moi diferentes, Galiza e Euskadi, e ser¨ªa absurdo trazar un paralelismo. Si que hai espazos onde se cruzan as vidas. No s¨¦culo XX, Galicia deu emigrantes e unha parte encontrou traballo e fogar en Euskadi. Quen m¨¢is sabe desa estirpe, quen mellor a co?ece a m¨¢is a estudou, ¨¦ Xos¨¦ Est¨¦vez, historiador e profesor agora xubilado na Universidade p¨²blica vasca. ? el, cami?o de Oiartzun, onde vive coa s¨²a dona, Maribel Go?i, quen me vai describindo os lugares que en toda a xeograf¨ªa vasca te?en unha homenaxe a Castelao, a comezar pola asociaci¨®n que leva o seu nome no barrio donostiarra de Trintxerpe. Unha asociaci¨®n cultural, integrada por xente moza, onde se fala por igual o galego e o ¨¦uscaro.

Todo ¨¦ interesante e conmovedor no relato de Xos¨¦ Est¨¦vez. Pero o agasallo que m¨¢is me conmove ¨¦ un libro que me deixa nas mans cando a despedida. ¨¦ un libro que se titula Non me afago sen ela. Est¨¢ dedicado ¨¢ s¨²a filla, Alda Naiara, nada e falecida en Euskadi. Un libro feito para o seu quinto cabodano, que ser¨¢ o 27 de xullo, e no que aparecen poemas de amigos e amigas, en galego, castel¨¢n, ¨¦uscaro e catal¨¢n (O Can?o de bressol, a Cantiga de berce, de Joan Margarit, dedicada ¨¢ s¨²a filla Joana).

Din que nunha pinga de auga est¨¢ en potencia a vida toda. Hai un poema de Xos¨¦ titulado Ma?anci?a de San Xo¨¢n e que remata as¨ª: "Pinga de orballo, / Silenzo da Alda querida, / Que adozas a tristura so?ada / Se mo pediras / Morrer¨ªa pra dar vida..."

Grazas, Xos¨¦. Xa sei como ¨¦ a esperanza. Unha pinga de orballo!