"Ter¨ªa que haberse pensado mellor a viabilidade da Cidade da Cultura"

Encol da mesa do despacho do conselleiro de Cultura repousan tres libros: un cat¨¢logo de Jeff Wall -o artista que centrar¨¢ unha mostra no CGAC-, e dous volumes axudados polas subvenci¨®ns da Xunta, os sonetos de Shakespeare de Xerais e Folks from here and there, a versi¨®n inglesa de Cunqueiro da man de Kathleen March. Roberto Varela (Mea?o, 1959) segue a insistir no discurso da "proxecci¨®n exterior".

Pregunta. Como cualificar¨ªa o intre actual da cultura?

Resposta. Do punto de vista estritamente cultural v¨¦xoo nun estado excelente.

P. Malia a crise.

R. Despois falamos da crise, pero a produci¨®n cultural est¨¢ nun estado excelente. Non quixera dar nomes, pero temos unha obra de teatro de xira por Espa?a, Cristina Pato no mellor momento da s¨²a carreira, a produci¨®n teatral extraordinaria, as pel¨ªculas reciben premios... F¨¢ltanos asignaturas, como o p¨²blico. Que haxa m¨¢is p¨²blico e que non pechen os cines. Pero a cultura galega nunca estivo mellor, nunca se publicaron tantos libros en galego como o ano pasado, e son datos do ISBN.

"Trouxemos liberdade ¨¢ cultura, non temos dirixismo ideol¨®xico"

"O Rock in Way ¨¦ o que queremos: a conseller¨ªa, Gadis e Estrella Galicia"

"Desta conseller¨ªa non sae un s¨® papel en castel¨¢n, te?o clara esa pol¨ªtica"

"Hai moitas compa?¨ªas de teatro e algunha ¨¦ posibel que peche"

P. Algunha outra asignatura, ao seu ver?

R. O que a min me gustar¨ªa cambiar leva tempo: a proxecci¨®n f¨®ra. Non ¨¦ un traballo que se poida facer ao estilo en que se fixo. O erro non ¨¦ unicamente galego. Catalu?a, por exemplo, desembarca en Nova York con Lou Reed e Patti Smith recitando en catal¨¢n, pero cun eco nulo. Tivo eco aqu¨ª. O importante ¨¦ facer cousas que te?an eco al¨ª, con instituci¨®ns representativas e non de aluguer.

P. Que prop¨®n vostede?

R. O importante ¨¦ al¨ª e niso traballamos n¨®s. ? m¨¢is importante dar unha conferencia, como a din eu, no Metropolitan con moit¨ªsimo p¨²blico falando do Cami?o de Santiago e tendo al¨ª unha exposici¨®n que poden ver mill¨®ns de persoas, que a t¨ªpica mostra de cultura con repercusi¨®n escasa.

P. Que salienta da s¨²a xesti¨®n nestes dous anos?

R. Conseguir facer un Xacobeo nun tempo r¨¦cord con moi bos resultados culturais -modernos e vangardistas- e econ¨®micos. Valorar¨¢se ao seu debido tempo. Foi un momento moi bonito ter a Arcade Fire no Monte do Gozo. Tam¨¦n me sinto moi orgulloso porque trouxemos liberdade ¨¢ cultura de Galicia, non temos ning¨²n tipo de dirixismo ideol¨®xico e contamos con todos sen preguntar a quen votan.

P. Considera que esa liberdade non exist¨ªa?

R. Durante o bipartito hab¨ªa unha tendencia cara a exclusi¨®n e n¨®s conseguimos rompela. Traballamos con xente de todas as ideolox¨ªas. Temos a Lu¨ªs Tosar de protagonista dunha obra e a min non me importa que pensa Lu¨ªs Tosar, ¨¦ un grande actor. A outra parte ¨¦ que nos toca un momento de crise. Non canso de insistir diante do meu Goberno o importante que ¨¦ o emprego que produce a m¨²sica ou o nivel de facturaci¨®n.

P. O discurso global desta Xunta transloce pouca atenci¨®n pola cultura, que sempre sofre os maiores recortes.

R. Non, o recorte maior ¨¦ en Infraestruturas e tam¨¦n en Econom¨ªa.

P. Pero a Cultura xa lle rebaixaran o orzamento en 2010.

R. Si, pero hai unhas prioridades absolutas, Sanidade e Educaci¨®n. Non ¨¦ que se castigue a Cultura, sen¨®n que non se poden tocar os servizos b¨¢sicos e temos que mellorar, polo tanto, a xesti¨®n. En 2011 a Conseller¨ªa sufriu unha reduci¨®n de orzamento, pero na actividade non se notou. As claves para enfrontarnos a este momento son a boa xesti¨®n e a participaci¨®n da empresa privada. O Festival Rock in Way ¨¦ a proba do que queremos facer: Conseller¨ªa, Estrella Galicia e Gadis. Creativamente, a crise sempre foi boa.

P. Pero do discurso do Goberno e da dereita despr¨¦ndese que a cultura non importa.

R. Iso non ¨¦ certo. Fun subdirector xeral de Cooperaci¨®n Cultural co PP e d¨¦uselle unha importancia brutal ¨¢ cultura. Poucas persoas fixeron tantas mostras como fixen eu neses catro anos, inclu¨ªda a Bienal de Venecia co transgresor Santiago Sierra. Para min a cultura ¨¦ liberdade de expresi¨®n, dentro dos l¨ªmites do C¨®digo Penal.

P. O programa do PP en 2009 prescrib¨ªa reactivar o Centro Galego de Arte Contempor¨¢nea. Non atravesa o seu mellor momento.

R. Artisticamente atravesa un momento extraordinario. Estamos a falar da exposici¨®n de Gilberto Zorio, unha das mellores exposici¨®ns que se fixo nunca en Galicia, e estamos preparando unha de Jeff Wall moi potente. Dedicamos espazo a artistas galegos, agora Ant¨®n Reixa, outra proba de que abrimos os espazos p¨²blicos a todos. Cando hai recortes ou axustes orzamentarios sofre todo o mundo. Hai que buscar alternativas, pero a programaci¨®n do CGAC co novo director [Miguel Von Haffe] mellorou susbstancialmente.

P. Logo dunha reduci¨®n dr¨¢stica, volver¨¢ ver o seu orzamento rebaixado?

R. Hai dificultades econ¨®micas e est¨¢ convocado o padroado para ver se podemos obter financiamento privado. O CGAC sufrir¨¢ a reduci¨®n de orzamento que lle corresponda en funci¨®n das prioridades que po?amos. O CGAC hai que mantelo, ¨¦ prioritario, ¨¦ unha instituci¨®n e ten que seguir adiante.

P. E o Museo de Galicia da Cidade da Cultura non se vai solapar co CGAC?

R. ? unha preocupaci¨®n mi?a fundamental. O que se ¨ªa solapar era o centro de arte da Cidade da Cultura previsto polo bipartito. O museo, ao mellor cambiamos esta palabra, vai ser unha sala de grandes exposici¨®ns e non necesariamente de arte contempor¨¢nea.

P. Sen colecci¨®n propia?

R. Non. Comezaremos cunha exposici¨®n emblem¨¢tica sobre a historia da pedra en Galicia, Galaecia Petrea, dende a cultura castrexa at¨¦ os nosos d¨ªas.

P. Pode adiantar programaci¨®n?

R. O primeiro paso ser¨¢ seguir ao Neues Museum de Berl¨ªn e manter os espazos abertos, que sexan o obxecto do museo. Despois de Galaecia Petrea, que se inaugurar¨¢ en marzo, r¨®ldame a idea de facer unha exposici¨®n, no inverno de 2012, sobre o coleccionismo privado en Galicia. E non falo de arte contempor¨¢nea. Esa ¨¦ a mi?a idea, pero no medio presentarase o Plan Gai¨¢s, que incl¨²e a posibilidade de nomear un director e non podo meterme tanto a¨ª.

P. A Consellar¨ªa anunciou que mant¨¦n a moratoria na construci¨®n do Centro de Arte Internacional e no Teatro Obradoiro. Cando os rematar¨¢n?

R. Esa moratoria, a do teatro, ¨¦ por tres anos prorrog¨¢beis. E, dende logo, no momento actual, non imos tocar un ladrillo.

P. E o centro de arte?

R. O centro de arte tampouco. Polo de agora.

P. O orzamento da Cidade da Cultura hipoteca as partidas econ¨®micas para outros sectores?

R. Non. ? moi dif¨ªcil de saber se a Conseller¨ªa de Cultura ter¨ªa m¨¢is se non existise a Cidade da Cultura. Agora que no Gai¨¢s os edificios est¨¢n practicamente rematados, alim¨¦ntase do financiamento privado. Eu apoio, con alg¨²ns matices, o feito de ter a Cidade da Cultura. Non podemos mirar atr¨¢s, non hai retorno. Iso de convertela en oficinas ser¨ªa absurdo, facer as oficinas m¨¢is caras do universo. A mi?a m¨¢xima satisfacci¨®n ser¨ªa deixar a Conseller¨ªa cos catro edificios funcionando.

P. Cales son eses matices?

R. As dimensi¨®ns. Ter¨ªa que haberse pensado mellor cal era a viabilidade de todo isto. Pero creo nela e a¨ª temos un s¨ªmbolo arquitect¨®nico. Hai que formulalo, como dixo Leiro, para 500 anos. Tampouco se pode xulgar cos ollos de hoxe, sen¨®n cos ollos do momento de bonanza econ¨®mica cando en toda Espa?a se fac¨ªan obras as¨ª.

P. A pol¨ªtica ling¨¹¨ªstica do Goberno axuda ¨¢ difusi¨®n e promoci¨®n da literatura?

R. Te?o moi clara a pol¨ªtica ling¨¹¨ªstica da Conseller¨ªa: a protecci¨®n do galego, a protecci¨®n da identidade cultural de Galicia, e de aqu¨ª non sae un s¨® papel en castel¨¢n. Outra cousa ¨¦ pol¨ªtica ling¨¹¨ªstica en Educaci¨®n: falar tres idiomas ¨¦ unha vantaxe que favorece aos nenos.

P. Algunha das controversias cos escritores derivan da pol¨ªtica ling¨¹¨ªstica de Anxo Lorenzo.

R. Cando as declaraci¨®ns tan pol¨¦micas do ensimismamento, expliqueille a cada un dos escritores que pediron a mi?a dimisi¨®n, e cos que te?o unha excelente relaci¨®n, o que quer¨ªa dicir. A frase foi utilizada politicamente, porque eu dixen "ensimismada, hai que acabar con ese t¨®pico". Foi unha desafortunada frase. Non hai ning¨²n problema ling¨¹¨ªstico aqu¨ª, pero son firme defensor do biling¨¹ismo.

P. Cultura abandonou a promoci¨®n exterior da literatura?

R. Tentamos unha pol¨ªtica de traduci¨®ns ao ingl¨¦s, o que m¨¢is se consume, e tam¨¦n ao castel¨¢n. Ademais, a participaci¨®n das feiras..., o que se vi?a facendo tradicionalmente pero con m¨¢is intensidade. O tema das traduci¨®ns ¨¦ un tema que me interesa moito. Pero ¨¦ un labor que hai que facer aos poucos. ? imposible chegar a un pa¨ªs e conquistalo. Hai que ir aos sitios claves, relevantes, a Oxford, a Londres, ao Metropolitan.

P. Est¨¢ satisfeito co funcionamento da Axencia Galega das Industrias Culturais (Agadic)?

R. Si. Agadic est¨¢ nun longo proceso de reestruturaci¨®n e temos que pechar axi?a o tema org¨¢nico. Pero foi un bo invento. Ampli¨¢mola en competencias e d¨¦moslle relevancia ao libro creando unha direcci¨®n espec¨ªfica. Estamos a traballar no plan director e mantendo as li?as de subvenci¨®n para o teatro, artes esc¨¦nicas, cinema...

P. Afirma que o teatro atravesa un gran momento art¨ªstico, pero as compa?¨ªas advirten que est¨¢n afogadas e que o vindeiro ano moitas van pechar.

R. ? pos¨ªbel que pechen algunhas. En Galicia hai moitas compa?¨ªas de teatro, non digo demasiadas, digo moitas. Tam¨¦n dou un dato: Galicia ¨¦ a comunidade aut¨®noma que m¨¢is cartos lle d¨¢ ao teatro.

P. Porcentualmente?

R. Si. Practicamente un euro por habitante. Catalu?a, 0,70 euros. As compa?¨ªas de teatro deberan preocuparse m¨¢is por ter m¨¢is p¨²blico. ? o que fixo A ¨®pera dos tres re¨¢s. Amais de ser financiada con cartos privados e ser unha produci¨®n do Centro Dram¨¢tico Galego, tivo ¨¦xito, cr¨ªtico e de p¨²blico. E est¨¢ enchendo por toda Espa?a. Temos que ir cara a iso, obras atractivas e que se esforce en promoci¨®n.

P. Pero se non hai un teatro de base, se non se cultivan os espectadores, ¨¦ dif¨ªcil que emerxan grandes proxectos.

R. Pouco a pouco. A Xunta leva 25 anos subvencionando compa?¨ªas de teatro. Tempo houbo para crear unha industria, de feito hai o xermolo. Pero as industrias te?en que saber facer fronte a unha crise. A do teatro ¨¦ unha industria que hai que protexer, porque unha industria cultural precisa protecci¨®n subsidiaria extra. Pero ao final, a crise ¨¦ para todos e ningu¨¦n se pode salvar porque si, f¨®ra da sanidade e da educaci¨®n. A longo prazo deberiamos especializarnos seguindo o modelo vasco, concentrar festivais de teatro nun ou dous, agora temos 13.

P. O t¨®pico do minifundismo?

R. Si, a palabra d¨ªxoa vostede.

P. Pero ¨¦ un t¨®pico.

R. Ter un ou dous festivais de cinema relevantes e internacionalmente. P¨®dese facer por provincias. Por exemplo, Bilbao, Guggenheim, arte; San Sebasti¨¢n, cinema; Vitoria, m¨²sica. Ser¨ªa perfecto. En Galicia temos Ribadavia, est¨¢ ben.

P. ? o festival hist¨®rico do teatro.

R. Si, pero deber¨ªa ter m¨¢is relevancia. Para iso ti?a que haber s¨® un festival, porque se temos que repartir entre 13... Ese ser¨ªa o obxectivo a longo prazo. Concentrar. Por exemplo, os aeroportos.

P. Manexa cifras de p¨²blico de teatro en Galicia?

R. Pouco, 25 persoas por funci¨®n ¨¦ a media.

P. Comparativamente con outras comunidades?

R. ? pouco.

P. Era preciso pechar o Pazo de Meir¨¢s, declarado BIC, para que descansasen os Franco?

R. O Pazo de Meir¨¢s abr¨ªmolo n¨®s. Abrino eu [ri].

P. Pero o proceso inciouno a anterior Consellar¨ªa, do BNG.

R. Evidentemente, coa declaraci¨®n de BIC. Pero abr¨ªmolo n¨®s, que nos custou deus e axuda. E a¨ª hai un problema de seguridade, por unha familia que non ¨¦ unha familia calquera, ¨¦ unha familia cunhas certas especificidades. E esa familia, mentres non cambien as leis, ten dereito a ir a¨ª. Facer convivir as visitas coa familia ¨¦ un problema de seguridade. Significaba dobrar o investimento, as¨ª que decidimos ampliar o n¨²mero de visitas en compensaci¨®n polo mes de agosto. Se estivese aberto en agosto, haber¨ªa menos visitas, 500 menos. Gustar¨ªame aclarar que non houbo connivencia con ningu¨¦n e que se negociou a trav¨¦s dos avogados da familia. Pero Meir¨¢s non ¨¦ un BIC como os demais, e lembro que hai unha chea de BIC en Galicia onde non se poden visitar as estancias privadas. Fomos ao extremo do que permite a lei.

P. ? unha lei ambigua.

R. ? unha lei ambigua, pero chegamos ao extremo e forzamos a apertura do interior. M¨¢is non se pode facer. O paso seguinte non me corresponde a min.

P. Por que o PP se resiste a reco?ecer as v¨ªtimas do franquismo e a memoria da Rep¨²blica?

R. Vou falar como conselleiro de Cultura. A memoria hist¨®rica ¨¦ importante e non temos que esquecer o que ocorreu. Pero facer da memoria hist¨®rica unha bandeira ¨¦ un erro, sobre todo do punto de vista da cultura. Pero eu son partidario da parte positiva da memoria hist¨®rica. Recordar o que pasou pero non volver a esa tensi¨®n. A mellor maneira de honrar as v¨ªtimas ¨¦ a cultura e non financiar exhumaci¨®ns. Iso non corresponde ¨¢ Conseller¨ªa.

P. En calquera caso, si debe corresponder aos poderes p¨²blicos.

R. O Estado xa ten unha lei de memoria hist¨®rica que aplica. Nin sequera podo falar como membro do PP, porque non o son. Como conselleiro, non vou investir cartos en exhumaci¨®ns, sen¨®n en honrar a memoria desa xente. San Sim¨®n non ¨¦ Auschwitz, como me dixo unha vez Ana Pont¨®n, pero hai que ter en conta o que aconteceu al¨ª.

P. Non se debe esquecer.

R. Absolutamente. Eu din orde de que se autorizasen todos os actos relacionados coa memoria hist¨®rica en San Sim¨®n. Pero cos recortes, non damos prioridade ¨¢ memoria hist¨®rica.

P. Di que non milita no PP. Comparte o programa cultural do partido?

R. Lino e pareceume ben nun 95% e estouno aplicando. Non tiven at¨¦ agora ning¨²n tipo de contraindicaci¨®n.

P. E o PP comparte a acci¨®n da s¨²a Consellar¨ªa?

R. Mentres non me demostren o contrario, eu penso que si. Haber¨¢ a quen lle guste m¨¢is, haber¨¢ a quen lle guste menos, pero penso que si.

P. Que 5% non comparte?

R. O tema da fusi¨®n das fundaci¨®ns do Gai¨¢s, pero pequenos matices, cousas previstas no programa e que paralicei.

P. A Consellar¨ªa de Cultura corre risco de desaparecer e integrarse en Educaci¨®n?

R. Cultura sempre estivo asociada a outras cousas. Cultura e turismo segue parec¨¦ndome unha asociaci¨®n axeitada. Pref¨ªroa a Educaci¨®n.

P. E se hai reduci¨®n de consellar¨ªas?

R. A min g¨²stame o esquema que hai, pero non sei cal ¨¦ a intenci¨®n do presidente.