Mart¨ªn C¨®dax emigra a S?o Paulo

O pasado mes de agosto tiven a sorte de asistir no teatro Alfa, prestixiosa sala de S?o Paulo, ¨¢ estrea mundial do espect¨¢culo Sem Mim, sobre as cantigas de Mart¨ªn C¨®dax: unha prodixiosa treboada creativa a cargo do grupo Corpo, o conxunto de danza m¨¢is nomeado do Brasil. O galego Carlos N¨²?ez e o brasileiro Jos¨¦ Miguel Wisnik recrearon os sons do xograr m¨¢is inspirado dos nosos cancioneiros, en vibrante di¨¢logo con m¨²sicas populares de hoxe. O core¨®grafo Rodrigo Pederneiras plasmou aquelas melod¨ªas cativadoras nuns m¨¢xicos bailados. Coa escenograf¨ªa, as luces e uns espl¨¦ndidos vestiarios, o resultado final ¨¦ engaiolante. Os catro galegos que nos atopabamos no p¨²blico escoitamos, arrepui?ados os pelos todos do corpo, escandir "as ondas do mar de Vigo" a voces pr¨ªncipes da m¨²sica brasileira (Milton Nascimento, N¨¢ Ozzeti, Chico Buarque), na inesperada compa?a das pandereteiras de Xiradela. Ao rematar o espect¨¢culo, a audiencia, enfeitizada, estourou nunha ovaci¨®n exultante.

"Xa ten delito dedicarse ¨¢ discordia a conta do idioma", di C¨®dax

Como impulsado por un resorte, debruceime nos camerinos a dar os parab¨¦ns ao grande Carlos N¨²?ez, para atoparme con que o noso m¨²sico non asistira ao evento. Xa me retiraba, amoucado, cando unha voz misteriosa, sa¨ªda de ningures, me interrogou: "Queres cumprimentar a Mart¨ªn C¨®dax?". Desconcertado, respond¨ªn que, naturalmente, quer¨ªa saudar o xograr de Vigo. A¨ª deu comezo unha conversa abraiante. Vouna contar.

- Os agravios do xograr. O primeiro que lle preguntei ao poeta foi o que lle parecera o espect¨¢culo. "Que me vai parecer? Test¨ªsimo. Carlos e Wisnik d¨¦ronlle unha volta ¨¢s mi?as cantigas e insufl¨¢ronlle novos br¨ªos. Os bailar¨ªns de Corpo fan maghas, como din na t¨²a terra. A capacidade de Pederneiras para fusionar o cl¨¢sico, o popular e o vangardista ¨¦ portentosa, como sabe medio mundo que o aplaude". C¨®dax latricaba un galego sorprendentemente vivaz. Pero na s¨²a fala hab¨ªa un pouso de amarguexo: "O triste ¨¦ que te?a que sa¨ªr da mi?a terra para conseguir este reco?ecemento".

Ao ver que eu torc¨ªa o bico, o xograr p¨²xose moito: "Decid¨ªn liscar de Galicia porque estou ata o curuto daquel ambiente irrespirable... Como pode o pa¨ªs confiar o seu futuro a un partido empezo?ado de antigaleguismo, que non d¨¢ un peso pola lingua e a cultura de noso? Quen atura o¨ªr a unha concelleira de Cultura da mesm¨ªsima Coru?a despotricando contra cousas 'demasiado gallegas'? E que mal lle fixo o galego ao alcalde, que anda encirrado contra el coma se fose unha alimaria? Eu v¨¦?ome para este pa¨ªs, que afinca orgulloso nas s¨²as ra¨ªces para afrontar con forza os retos do futuro. Aqu¨ª me queren, aqu¨ª te?o lugar, aqu¨ª respiro. Na mi?a terra non".

- Recortando o noso futuro. Ademais de parrafear que daba xenio, o xograr estaba a par da actualidade pol¨ªtica que met¨ªa medo: "Que me contas dos recortes en todos os ¨¢mbitos, inclu¨ªndo a cultura e a pol¨ªtica ling¨¹¨ªstica? Sa¨ªmos dun souto para meternos noutro. Xa ten delito dedicarse a sementar a discordia a conta do idioma. Pois, ve?a, medida tras medida, emp¨¦?anse en degradalo: nun par de anos, de cooficial baixou a semioficial, e de aqu¨ª a pouco quedar¨¢ en quasi oficioso. Se te?en que meter a tesoira, que a metan por onde menos doe, que non deixen ao pairo os servizos municipais e os equipos de normalizaci¨®n dos centros educativos! Entre o clima social que a dereita fomenta contra o galego, a crise econ¨®mica desbocada e os resultados electorais que anuncian as enquisas, non quero qui?¨®n!".

?a dicir algo, pero C¨®dax non daba baza: "Xa te o¨ªn o outro d¨ªa debatendo na radio coa l¨ªder de Galicia Biling¨¹e. S¨® sabe esbardallar, pero tenche moita ghavota! Ser¨¢ polo pulo que lle deron alg¨²ns medios de comunicaci¨®n, co Partido Popular detr¨¢s. Manda truco coa prensa de Galicia!!! De onde lles vir¨¢ esa teima contra o galego? Por certo, estamos a quedar sen medios na nosa lingua. Moita culpa tena a Xunta, xaora, pero fallaron m¨¢is cousas: malia o inmenso traballo dos xornalistas, comet¨¦ronse moitos erros, desde a xesti¨®n das empresas ata o produto final, e o mercado non respondeu como era de esperar. Aprenderemos a lecci¨®n desta vez? Non imos ter medios en galego como ¨¦ debido se non se ofrecen produtos ao xeito, feitos por profesionais competentes. C¨®mpren iniciativas independentes e plurais, abertas ¨¢s distintas audiencias".

Eu escoitaba regalando os ollos: "A cultura galega precisa p¨²blicos e os p¨²blicos hai que captalos con ofertas atractivas e cribles! Co?¨¦zoche a m¨¢is de un que bad¨²a a eito polos recortes das subvenci¨®ns da Xunta, e despois pasa de mercar unha publicaci¨®n en galego, de ver os filmes galegos, de asistir aos espect¨¢culos dram¨¢ticos e musicais... Profesores e mestres hai moi galeguistas que encargan os libros de texto das editoras de f¨®ra no canto de apoiaren as nosas".

Nestas, p¨²xose moi serio: "O peor ¨¦ que carecemos dun horizonte de pa¨ªs e acabamos presos no provincianismo localista. Para iso, a cultura e a lingua de noso est¨¢n de m¨¢is. Vela¨ª tes o Alberto Feij¨®o, que comezou o mandato cheo de vento, batendo no galego en nome da liberdade e o cosmopolitismo, e arestora recolle velas. Ser¨¢ que a xente ventou que o cacarexado neoliberalismo cheira a calote que alcatrea. Pois na mesma trela vai o invento da imposici¨®n del gallego. A verdade ¨¦ que o idioma foi e ¨¦ sacrificado nos altares do centralismo altisonante de determinados c¨ªrculos madrile?os e do madrile?ismo imitativo de parte das elites de Galicia. Altares en que oficia, por certo, Mariano Rajoy. Os desacordos que exist¨ªan pod¨ªamos resolvelos nun di¨¢logo sereno, querendo. Pero hab¨ªa que explotar o invento, mallando sen d¨® no idioma".

- Existe o pobo galego? C¨®dax proseguiu case sen alento: "O pobo galego non existe: o que hai son xentes, xenti?as e xentallas. Quen pode facer pa¨ªs non quere e quen di querer non d¨¢ conta do recado: os donos dos cartos miran para o teito, os l¨ªderes pol¨ªticos van ao deles, os intelectuais desisten, aborrecidos do desprezo polo pensamento que est¨¢ de moda. O pobo anda a velas vir. Nadar a contracorrente acaba cansando. Por unha parte xa ti sabes e por outra, que queres que che conte?".

E rematou o desabafo: "O primeiro ¨¦ termos claro que queremos a lingua como cerne dunha identidade orixinal. O idioma e a cultura galegas deb¨ªan ser factores de uni¨®n, a s¨²a normalizaci¨®n un desaf¨ªo colectivo no que afortal¨¢rmonos como sociedade segura de si, din¨¢mica e creativa. A instrumentalizaci¨®n pol¨ªtica, a curteza de miras e o af¨¢n monopolizador son nefastos, ademais de groseiros. ?s veces, os mesmos nacionalistas parecen non entendelo, e act¨²an como se fosen propietarios preferentes dun ben com¨²n. Pero que un partido de goberno fomente o desapego polo m¨¢is valioso do patrimonio p¨²blico, iso ¨¦ suicida. Queres un s¨ªmbolo da desfeita? O desleixo do C¨®dice Calixtino".

Os aplausos enmudeceran. A sala quedara deserta. As amoestaci¨®ns do xograr zun¨ªanme nos o¨ªdos. Asalt¨¢ronme as preguntas: o d¨ªa de ma?¨¢, lembrarase de Mart¨ªn C¨®dax a terra que o viu nacer? Os nosos netos falar¨¢n a lingua en que cantaron os trobadores? Pasar¨¢n ¨¢ historia os dirixentes de hoxe como responsables principais de esganar o noso futuro? E a m¨¢is punxente: u-la alternativa?