De traballo de cregos ao criterio filol¨®xico: os cl¨¢sicos en galego

Ao fondo da xenealox¨ªa do uso actual do concepto de cl¨¢sico literario at¨®pase Aulo Xelio. No s¨¦culo II, o autor das co?ecidas Noites ¨¢ticas diagramou un estado da cuesti¨®n en que os classici, cidad¨¢ns dos estratos podentes da sociedade, eran os que empregaban a linguaxe con correcci¨®n. A loita de clases como fundamento da teor¨ªa literaria. Co paso dos milenios, a materia grecolatina, os cl¨¢sicos, conformou a base sobre a que se constru¨ªron as tradici¨®ns literarias occidentais. No campo galego tam¨¦n, pero non foi at¨¦ o s¨¦culo XIX que apareceron as primeiras versi¨®ns en galego de Plat¨®n ou Horacio.

Ra¨²l G¨®mez Pato avisa de que as carencias te?en marca de orixe nos S¨¦culos Escuros. ? dicir, Galicia non pasou polo Renacemento nin polo S¨¦culo de Ouro, o tempo en que as literaturas europeas reintepretaron os cl¨¢sicos nas s¨²as linguas. S¨® en 1864, un ano logo de que Rosal¨ªa de Castro publicase Cantares Gallegos e inaugurase a literatura galega moderna, Francisco Mir¨¢s puxo en galego 11 f¨¢bulas de Gaio Xulio Fedro. "A s¨²a versi¨®n aparece nunha gram¨¢tica, no Compendio de Gram¨¢tica gallega-castellana", explica a profesora da Universidade de Santiago Teresa Amado, experta na historia de traduci¨®n grecolatina ao galego e ela mesma tradutora de Luciano ou do Dafnis e Cloe de Longo. Mir¨¢s colocou o seu traballo como ap¨¦ndice do manual porque "a¨ªnda non hab¨ªa textos literarios galegos e usaban as traduci¨®ns como exemplos".

No Rexurdimento, usaban as traduci¨®ns como exemplos nas gram¨¢ticas

'N¨®s' prefer¨ªa a literatura moderna a dar espazo aos cl¨¢sicos

A vida do campo, o segundo epodo do Beatus Ille de Horacio, e tam¨¦n ap¨¦ndice da Gram¨¢tica Gallega de Saco y Arce en 1868, sucedeu a Fedro, pero da man tradutora de Jos¨¦ Garc¨ªa Mosquera. Xes¨²s Alonso Montero asegura que "case todo o mundo concorda en que esta traduci¨®n ¨¦ fant¨¢stica". O catedr¨¢tico fala con co?ecemento de causa: a s¨²a lecci¨®n maxistral na oposici¨®n a c¨¢tedra, in¨¦dita, titulouse Presenza das letras latinas nas letras galegas. "En 1944 co?ec¨ªn o Beatus Ille e, de contado, pensaba en como soar¨ªa en galego, porque falaba do vi?o; impresionoume". As afinidades non electivas: Alonso Montero ¨¦ natural do Ribeiro.

Logo da xeraci¨®n activa no ronsel do Rexurdimento, en que os tradutores procuraban o prestixio do galego e ¨ªan ¨¢s fontes grecolatinas, s¨® Florencio Vaamonde Lores continuou o labor. Faino na Revista Gallega a finais do XIX e atrav¨¦s de anacos da Eneida, de Anacreonte ou de Calino. "Vaamonde Lores aprendeu grego antigo pola s¨²a conta e apenas sa¨ªu nunca da Coru?a", narra Alonso Montero, quen define o car¨¢cter de Lores cunha an¨¦cdota: "Un d¨ªa chegou un barco grego ¨¢ cidade e el foi ao peirao para po?er en pr¨¢ctica os seus co?ecementos. Os mari?eiros non entend¨ªan nada; claro, entre o seu grego e o dos mari?eiros hab¨ªa a mesma relaci¨®n que entre o lat¨ªn de Horacio e o meu lat¨ªn, o galego!".

O retraemento caracterizou durante anos aos tradutores do lat¨ªn e do grego. "Moitos eran cregos", exp¨®n Teresa Amado. De Avelino G¨®mez Ledo, por caso, que publicou numerosas traduci¨®ns na revista N¨®s, a¨ªnda se conserva, in¨¦dita, unha Eneida en galego practicamente completa. Est¨¢ no mosteiro de Oseira. Pero antes de N¨®s, reconta Amado, a revista de tendencia iberista Academia Calasancia inclu¨ªu nas s¨²as p¨¢xinas "catro traduci¨®ns bastante malas, que non se fixeron cos idiomas orixinais como referencia".

Por¨¦n, aos intelectuais de N¨®s, en funcionamento na d¨¦cada dos vinte, interes¨¢balles m¨¢is a literatura moderna que rescatar para o galego a produci¨®n grecolatina. A Guerra Civil interrompeu esta, como outras, viaxe da cultura galega. Non foi at¨¦ a fundaci¨®n de Galaxia, en 1950, que volveu haber unha canle editorial para os cl¨¢sicos en galego. Con ese selo, o poeta de querenzas virxili¨¢s Aquilino Iglesias Alvari?o colocou en circulaci¨®n A comedia da oli?a, de Plauto. Era 1960. "Unha traduci¨®n magn¨ªfica", considera Teresa Mado, "que foi moi pol¨¦mica, porque Aquilino empregaba galego de Mondo?edo". Hab¨ªa que botar polos cami?os dos carros, chegou a afirmar o autor de Lanza de soed¨¢, a Horacio. At¨¦ a colecci¨®n Cl¨¢sicos en Galego, dirixida por D¨ªaz y D¨ªaz e iniciada nos oitenta, con estritos criterios filol¨®xicos, apenas hai rastro de gregos e latinos.

Xes¨²s Alonso Montero lamenta que a Eneida de G¨®mez Ledo contin¨²e in¨¦dita. E a profesora Amado pide novas versi¨®ns de Homero e "todo o teatro grego, que ten unha influencia enorme no teatro galego actual, por exemplo en Manuel Lourenzo". De momento, a Safo de G¨®mez Pato, os Relatos ver¨ªdicos de Luciano de Sam¨®sata por Xurxo Pereira e Xos¨¦ Abilleira, e as Buc¨®licas de Fuentes Castro pechan a cadea.