Cunqueiro e sen compromiso

O compromiso ¨¦ iso que se espera dos artistas e intelectuais. Unha obriga ¨¦tica, intervir como tal artista ou intelectual, nos asuntos da s¨²a comunidade; cousa que non se lle pide a un gandeiro, unha m¨¦dica ou un electricista, tampouco a un cient¨ªfico. ? unha canga no pescozo que acaba por condicionar a s¨²a obra, un condicionamento que se sup¨®n deben aceptar as persoas que traballan coa linguaxe. Mais non todos queren ou poden, e fan ben en esquivar esa obriga. Como todo ten custo nesta vida, comprometerse nos asuntos p¨²blicos teno, agora que o non comprometerse tam¨¦n pode ser criticado. O comprometerse lixa, mais a brancura inmaculada do non compromiso crea desconfianza a alg¨²ns. A Cunqueiro crit¨ªcaselle ter sido fascista, e ¨¢ s¨²a literatura, o ser descomprometida.

A imaxe das persoas p¨²blicas abondas veces ¨¦ unha m¨¢scara que oculta o semblante contrario

?lvaro Cunqueiro meteuse de vez nos asuntos p¨²blicos e pol¨ªticos e, con todo, nunca se comprometeu verdadeiramente. Cunqueiro viviu a s¨²a vida como unha fantas¨ªa, ese ¨¦ o ¨²nico modo de comprender a aquel home novo que vi?a de ser un galeguista conspicuo transformado en meses nun ol¨ªmpico fascista de bando cruel, fardado de bota, fusta e correaxe por Burgos. Seguramente estaba a vivir unha fantas¨ªa bizarra, as fantas¨ªas daquel meni?o que no canto de xogar cos outros rapaces e rillotes de Mondo?edo l¨ªa apartado noveli?as e xa escrib¨ªa historias. Cunqueiro medrou e f¨ªxose maior fantaseando. O que caracteriza ¨¢s persoas adultas ¨¦ a renuncia a so?ar. Fac¨¦rmonos adultos ¨¦ aceptar unha vida que chamamos "a normalidade" baseada nesa renuncia. Cunqueiro nunca aceptou ese trato para facerse home e foi un Peter Pan nun tempo moi cruel, a facer por voar e enredando as ¨¢s nas silveiras.

Realmente os escritores do so?ar fan un oficio. Cunqueiro era incapaz de limitarse a so?ar por horas e viviu nun estadio de vida imaxinaria estupefaciente. Non se fugaba da realidade, simplemente permaneceu dentro dunha boia transparente, na s¨²a realidade particular e nun tempo hist¨®rico propio no que conviv¨ªan figuras doutros s¨¦culos e libros de todas as ¨¦pocas. A¨ª diante e ao redor, a guerra, a posguerra, os sputniks e os paradores de turismo. Cantos miles de artigos de prensa escribiu Cunqueiro? Cada artigo, cada enso?o, cada fantasear, cada d¨ªa, varios no d¨ªa. A imaxe das persoas p¨²blicas abondas veces ¨¦ unha m¨¢scara que oculta o semblante contrario, o caso do escritor que deixou unha imaxe de home popular, entre xente com¨²n a mexer nos queixos, freix¨®s, pementos, vi?os brancos, empanadas... Cunqueiro amaba iso, filtrado a trav¨¦s da literatura.

A s¨²a obra ¨¦ para si, non para os demais. P¨®dese dicir iso da obra de calquera autor que exprese a s¨²a propia visi¨®n e, con todo, case sempre hai unha conexi¨®n a trav¨¦s das emoci¨®ns co lector. E na obra de Cunqueiro falta esa ponte. A nosa literatura ¨¦ moi caracter¨ªstica, ¨¦ o verdadeiramente argumento colectivo, marcada dram¨¢ticamente pola ¨¦tica. Secomas¨ª, os maiores logros literarios te?en unha conexi¨®n fonda coa xente do noso pobo, os poemas da Rosal¨ªa ou a prosa do Castelao, que rebordan empat¨ªa, compaix¨®n e cari?o. Literatura quente. Non tal a de Cunqueiro, beleza morna ou fr¨ªa. E, con todo, ¨¦ un cume literario. A mornura ¨¦ o ton de conxunto da s¨²a obra, non sendo o resaibo amargo que d¨¢ a conciencia do paso do tempo e o tributo da morte, areas de lucidez que salferen os seus textos, sempre serenos e am¨¢beis.

C¨®stanos imaxinar como persoas aos seus personaxes, figuras incorp¨®reas como fantasmas ou leves como sombras. A s¨²a idea de Galiza nace dun Mondo?edo medieval alleo ao s¨¦culo. O pa¨ªs rom¨¢nico, barroco e rom¨¢ntico que argumenta razonadamente Otero Pedrayo a trav¨¦s da cultura Cunqueiro s¨®?ao. Un pa¨ªs so?ado a trav¨¦s da literatura. Os seus personaxes nacidos da realidade transf¨®rmanse en seres fe¨¦ricos que se cruzan cos personaxes das m¨¢is antigas historias. Enso?aci¨®ns est¨¢ticas, na s¨²a obra non hai conflitos, sen¨®n personaxes que cavilan incesantemente. Para d¨²as obras s¨²as escolleu a personaxes de dilema terr¨ªbel, Hamlet e Orestes. Cunqueiro olla para eles con comprensi¨®n humana mais d¨¦ixaos quedar inmobilizados nun ¨¦ter de palabras. Sen executaren nunca o asasinato, nunha obra teatral de duraci¨®n eterna. Curiosamente, quit¨¢ndolles a acci¨®n, a violencia, inmobiliz¨¢ndoos, o que fai ¨¦ deixar as s¨²as historias sen sentido. ? un posmoderno que aniquila a ¨¦pica coa s¨²a comprensi¨®n e iron¨ªa.

Cunqueiro viviu a s¨²a vida como literatura. Foi galeguista e fascista logo, foi un escritor de xornalismo incans¨¢bel e un p¨ªcaro, e todo parte do mesmo so?o do meni?o a ler nun cuarto de Mondo?edo. ?nos imprescind¨ªbel, proba de que a literatura en lingua galega pode e debe existir en por si, sen outra xustificaci¨®n f¨®ra de si mesma. Sen xustificaci¨®n ningunha.