Reducir as letras, conxelar a fala

As mouras expectativas de futuro son conversa recorrente entre a xente nova. Cando vexo os e as estudantes co coraz¨®n engru?ado cismando no porvir l¨¦mbrome de cando rematei a carreira, a comezos dos oitenta. A democracia viv¨ªa baixo ameaza, a econom¨ªa a piques da creba: a reconversi¨®n industrial, o paro, a inflaci¨®n, a d¨¦beda... todo se volv¨ªa falar da crise. Por iso me pregunto canto haber¨¢ de pesimismo inxustificado no noso estado de ¨¢nimo actual, ou de resaca dunha longa festa rachada amenizada polas burbullas da especulaci¨®n. Non estaremos esaxerando? Non ser¨¢ esta unha crise m¨¢is, semellante ¨¢s anteriores?

Doutra parte, inzan as pol¨¦micas sobre o deterioro do ensino e o ocaso das humanidades, da man das controversias sobre o porvir do idioma. Ao f¨ªo delas, t¨¦?ome interrogado: Ter¨¢ algo que ver o desprezo das letras co desapego polo galego? As alarmas todas que se est¨¢n lanzando ser¨¢n infundadas? Moito levo matinado nestes asuntos... Vela¨ª van algunhas conclusi¨®ns persoais.

- O rapto da Europa social. De primeiras, esta non parece unha crise m¨¢is, sen¨®n a culminaci¨®n dunha longa cadea de crises. Ao que a Europa avanzada chegara, e ao que n¨®s aspir¨¢bamos, era un modelo de compromiso: econom¨ªa social de mercado, segundo reza a vixente Constituci¨®n (ata a vindeira reforma). Ao que nos est¨¢n arrastrando ¨¦ ao capitalismo brutal: a tiran¨ªa do mercado. Unha vitoria dese novo modelo, mesmamente na linguaxe, foi o triunfo do termo neoliberal, en lugar do m¨¢is exacto ultraliberal. Outra perversi¨®n da nova xerga: industria financeira. As¨ª lles chaman aos laboratorios de especulaci¨®n, ¨¢s oficinas de fraude, aos obradoiros de bonos-lixo e todas esas porcalladas -perd¨®n, produtos financeiros. Vivimos a apoteose final do ultracapitalismo. A piratar¨ªa descarnada ¨¦ a ra¨ª?a da nova econom¨ªa.

A seguir, a pol¨ªtica entendida como mecanismo de autogoberno das sociedades, expresi¨®n da vontade democr¨¢tica da cidadan¨ªa, est¨¢ en liquidaci¨®n. As decisi¨®ns relevantes t¨®manas os mercados (isto ¨¦, as hienas das bolsas), e as administraci¨®ns p¨²blicas lim¨ªtanse a xestionalas. As instancias pol¨ªticas (instituci¨®ns, partidos, dirixentes) non representan os intereses da maior¨ªa, lim¨ªtanse a aplicar os ditados desp¨®ticos dos mercados. A corrupci¨®n foi un dos instrumentos m¨¢is eficaces para envilecer a pol¨ªtica, minar a confianza e esmagar a moral c¨ªvica, e cavou unha foxa abismal entre a cidadan¨ªa e o sistema representativo. A vida p¨²blica est¨¢ empezo?ada.

Pero esta crise ¨¦ tam¨¦n cultural. O ultraliberalismo non poder¨ªa imporse s¨® pola v¨ªa da econom¨ªa. Precisaba tronzar os mecanismos de contrapeso democr¨¢tico, de regulaci¨®n p¨²blica, de control social. Como non o ¨ªa facer pola forza bruta, coma nos vellos tempos (a¨ªnda que sempre queda ese recurso na reserva), prop¨²xose acadalo pola v¨ªa da hexemon¨ªa ideol¨®xica. Nunca se ponderar¨¢ dabondo o servizo que para conseguilo lle prestaron as industrias do entretemento e os medios de comunicaci¨®n de masas (estes sobre todo, de a¨ª tam¨¦n o seu descr¨¦dito).

Non se trata s¨® da ocultaci¨®n ou o desprestixio sistem¨¢ticos dos discursos, as creaci¨®ns e as tradici¨®ns inasimilables ou minimamente cr¨ªticas, complexas e esixentes; tr¨¢tase dunha subversi¨®n dos valores, substitu¨ªdos polos prezos: canto custa, tanto vale. As¨ª, s¨® interesa o co?ecemento ¨²til, entendendo por tal o que produce beneficios econ¨®micos inmediatos. Todo o resto, ou ¨¦ diversi¨®n trivial, ou est¨¢ de m¨¢is. A raz¨®n econ¨®mica coloniza todos os ¨¢mbitos da vida. Destarte, p¨¦rdense xusto as cousas que lle dan sentido a esta, que son as m¨¢is importantes e que, literalmente, non te?en prezo. A ¨²nica excepci¨®n -non s¨® tolerada, sen¨®n activamente promovida-, ¨¦ o integrismo relixioso. A cultura, reducida a mercador¨ªa, foi pervertida, subornada ou silenciada.

- A erosi¨®n do esp¨ªrito. Para a imposici¨®n definitiva do modelo ultraliberal, o ensino p¨²blico igualitario constit¨²e un atranco molest¨ªsimo. Pret¨¦ndese facer da educaci¨®n non un dereito nin un servizo, sen¨®n un negocio. A desigualdade non ¨¦ un problema, mais unha condici¨®n da libre competencia e unha consecuencia l¨®xica desta. Imponse a competitividade e marx¨ªnanse os co?ecementos non instrumentais. Na Universidade at¨¦ndese en exclusiva ¨¢s titulaci¨®ns profesionais e t¨¦cnico-cient¨ªficas. A investigaci¨®n s¨® ¨¦ concibible, avaliable, subvencionable, s¨® paga a pena nas ciencias e conforme os seus criterios. As xentes de letras temos que sufrir o oprobio de que se punt¨²a mellor un artigo elemental publicado en ingl¨¦s nunha revista de Arkansas ca un estudo serio estampado en galego aqu¨ª mesmo. ? tan dif¨ªcil de entender que os nosos son saberes intrinsecamente localizados, pouco internacionalizables? Tanto ten. As humanidades e as ciencias sociais son disciplinas obsoletas, inservibles e, a¨ªnda por riba, poden fomentar o esp¨ªrito cr¨ªtico. O ensino e a investigaci¨®n, as propias Universidades, est¨¢n na picota.

Finalmente, o mercado global funciona de xeito m¨¢is eficiente nun espazo ¨²nico e homox¨¦neo. Por tanto, a diversidade ling¨¹¨ªstica e cultural, ademais de cara e ineficiente, atrapalla. Non s¨® c¨®mpre reducir o exceso de idiomas (a maior¨ªa son invendibles), sen¨®n tam¨¦n disciplinar os superviventes, adapt¨¢ndoos ao novo barallete trasnacional, un derivado sint¨¦tico do ingl¨¦s: "O Basic English ¨¦ unha lingua controlada e constru¨ªda a base da simplificaci¨®n do vocabulario e a gram¨¢tica da lingua inglesa natural" (Wikipedia dixit). Basic ¨¦ acr¨®nimo de British-American Scientific International Commercial English: voil¨¤! Carece de sentido fomentar unha educaci¨®n ling¨¹¨ªstica e literaria sofisticada: a maior parte das linguas naturais son complexas de m¨¢is (para non falar das creaci¨®ns literarias) e o estudante non debe perder o tempo con esas lilainas. Ata ¨¦ un risco ampliar os recursos expresivos da xente, que se cadra d¨¢ en razoar m¨¢is da conta. En definitiva, o galego sobra, o ingl¨¦s (b¨¢sico) ¨¦ compulsorio, o castel¨¢n (s¨® rudimentario) nin se discute. A linguaxe est¨¢ deturpada.

- O remol das esperanzas. O devandito non pretende soar apocal¨ªptico nin ser confundido cunha actitude retr¨®grada. Non son un nost¨¢lxico dos vellos tempos. Admito que a globalizaci¨®n ten aspectos positivos, admiro as persoas emprendedoras que crean riqueza, soste?o que a cultura debe contribu¨ªr ao benestar (tam¨¦n econ¨®mico) do pa¨ªs, marab¨ªllome coas t¨¦cnicas e as ciencias, agradezo e aproveito as novas tecnolox¨ªas, pos¨²o unha certa experiencia universitaria internacional desenvolvida en castel¨¢n e ingl¨¦s (e m¨¢is en portugu¨¦s), e defendo a educaci¨®n pluriling¨¹e, asentada, iso si, nunha base s¨®lida do idioma propio de cada un. Precisamente, por iso recuso a tiran¨ªa dos mercados e a degradaci¨®n da democracia, non me resigno ¨¢ deserci¨®n dos gobernantes, ¨¢ chapoda das conquistas sociais e ao fomento da desigualdade, repudio a derrogaci¨®n da cultura e o desleixo das humanidades, a sangr¨ªa do ensino p¨²blico e a asfixia da Universidade, arrep¨®?ome contra a deturpaci¨®n da linguaxe e o menosprezo do galego. Non quero perder a esperanza. Precisamos outros pol¨ªticos e outra pol¨ªtica. Para frear a desfeita. Antes de que sexa demasiado tarde.