O urbanismo ao servizo da xente

O pasado d¨ªa 8 cumpr¨ªuse un ano da morte de Juan Lu¨ªs Dalda, urbanista. Influ¨ªdo por un tempo en que a clase obreira merec¨ªa algo m¨¢is que a condescendencia ou a crueldade hoxe de rigor, prescindiu de escoller o cami?o, moi da atm¨®sfera bizantina dos oitenta, do arquitecto artista. Para el a mellora das condici¨®ns de vida da poboaci¨®n requer¨ªa calidade urban¨ªstica, aquel ¡°dereito ¨¢ cidade¡± que Henri Lefevbre proclamara. A democracia era esa posibilidade: a de que fosen atendidas demandas e necesidades populares.

Estudante de arquitectura en Madrid, entrou en contacto co entorno de Tierno Galv¨¢n. Ese v¨ªnculo permitiulle ga?ar unha beca da Fundaci¨®n Friedrich Ebert ¡ªligada ao SPD¡ª para estudar en Berl¨ªn. A grande metr¨®poli de entreguerras estaba paralizada pola Guerra Fr¨ªa, pero nas s¨²as r¨²as puido beber das fontes do Movemento Moderno e descubrir, entre outros, a Ludwig Hilberseimer, o fundador do Departamento de Dese?o Urbano da Bauhaus. Ao mesmo tempo, hab¨ªa xa perspectiva hist¨®rica para entender que non se trataba, ao modo de Le Corbusier, de inaugurar sobre a malla urbana un novo tempo, en actitude milenarista, sen¨®n de saber ler a cidade para reinterpretala.

Cando regresa ¨¢ Coru?a e acomete o proxecto de Cidade Xard¨ªn das R¨ªas ¡ªo hinterland Coru?a-Ferrol¡ª da man de Fern¨¢ndez Albalat, esa visi¨®n da planificaci¨®n urbana estaba xa na s¨²a mente. Ao mesmo tempo, ingresa no PCE, que abandonar¨¢ tempo despois. Dicir que foi o mellor urbanista de Galicia nas ¨²ltimas d¨¦cadas non ¨¦ nada que non sexa un lugar com¨²n entre os informados. Ningu¨¦n coma el puxo o seu rigor ao servizo dunha concepci¨®n estrat¨¦xica do pa¨ªs. Quen queira entender a Galicia contempor¨¢nea ten que ler a Dalda, dado que xa non podemos continuar a conversa con el.

? un lugar com¨²n consideralo o mellor urbanista das ¨²ltimas d¨¦cadas

Costou, por exemplo, Deus e axuda, pero ao fin cedeu o t¨®pico de que Galicia ¨¦ un pa¨ªs rural. Hai d¨¦cadas que deixou de selo. E tam¨¦n desapareceu a mentalidade que se correspond¨ªa con aquela estrutura econ¨®mica. Sexa cal for o trasfondo que hoxe goberna as mentes dos galegos, est¨¢ m¨¢is cerca de asemellarse ao que poida caracterizar a vida de suburbio ¡ªa transici¨®n entre d¨²as formas de vida, as conductas h¨ªbridas e oportunistas, unha certa desorientaci¨®n nos obxectivos¡ª que da visi¨®n estable, estoica, fatalista, dependente dos ciclos da natureza que conforma, segundo o t¨®pico, o car¨¢cter da vida rural. Este dato a¨ªnda non est¨¢ enteiramente metabolizado, dada a pertinacia da tradici¨®n estr¨¢bica que via a Galicia s¨® desde os ollos da s¨²a determinaci¨®n rural. ? certo que non se entende unha parte da mentalidade do pa¨ªs se se ignora a s¨²a vontade de negaci¨®n dun pasado rural e o desexo de substitu¨ªlo polos signos dunha modernidade superficial e impostada. Pero ese estrabismo impediunos entender as diferentes culturas urbanas que marcaron o pa¨ªs. .

Se algu¨¦n aportou datos para que esa nova visi¨®n callase, ese foi Dalda. Poder¨ªa trazarse un arco dende Otero Pedrayo, xe¨®grafo, a Dalda, urbanista. Sempre ¨¦ unha delicia ler a Otero, a conmovedora sagacidade con que soubo captar a vida alde¨¢, pero, para continuar a s¨²a intelixencia de Galicia, haber¨ªa que estar atentos ¨¢ obra de quen deixou os trazos da s¨²a obsesi¨®n racionalista nas r¨²as das cidades e vilas que ordeou a trav¨¦s dos PXOM elaborados pola s¨²a Oficina de Planeamento. Nos seus planos est¨¢ impl¨ªcita unha idea do que Galicia poder¨ªa ser e da s¨²a inserci¨®n nos fluxos ib¨¦ricos e continentais.

Non debo deixar de mencionar o que me uniu a el con m¨¢is forza. O proxecto de crear un xornal que fose expresi¨®n da Galicia democr¨¢tica e que cumprise a funci¨®n de intelectual org¨¢nico no bo sentido. Sen opini¨®n p¨²blica non hai naci¨®n, escribiu Renan, e algu¨¦n ten que elaborar a informaci¨®n, formar criterio, se se pretende darlle un pouco de orde e consistencia a un mundo no que todo esbara demasiado velozmente. Como ¨¦ obvio fracasamos. Pero o intento era acertado e a intenci¨®n honrosa. Que ese Deus no que non cremos o te?a na s¨²a gloria.