Narrar a asemblea

Imaxinen que, ap¨®s a escisi¨®n do Encontro Irmandi?o, Xos¨¦ Manuel Beiras escribe unha nouvelle en que arremete, personaxes interpostos mediante, contra Francisco Rodr¨ªguez e Guillerme V¨¢zquez. Pois algo as¨ª agocha Cr¨®nica de n¨®s, o volume de relatos asinado por M¨¦ndez Ferr¨ªn en 1980 e que levaba por ep¨ªgrafe un ¡°viva a naci¨®n galega ceibe e socialista¡±. O escritor vi?a de abandonar a Uni¨®n do Povo Galego, a organizaci¨®n que contribu¨ªra a fundar en 1963 e coa que pisou as cadeas franquistas, e a ruptura sacud¨ªa a esquerda nacionalista. Non hai axuste de contas literario equivalente ao conto Odiado amado inclu¨ªdo no libro: o daquela secretario xeral da UPG Pedro Luaces, transmutado en Amado Noia, ¨¦ despezado politicamente pola m¨¢quina de escribir de Ferr¨ªn nunha narraci¨®n violenta e memor¨¢bel.

Xa o fixera m¨¢is veces. O pol¨ªtico e o escritor conviven no mesmo corpo. Retorno a Tagen Ata (1971) fundou a ficci¨®n pol¨ªtica contempor¨¢nea nun escenario dist¨®pico en que o pactista Ulm Roam (Ram¨®n Pi?eiro) cae baixo a revoluci¨®n nacional-popular encabezada por Rotbaf Luden. En Breta?a, Esmeraldina (1987), a s¨²a novela m¨¢is acabada e ao tempo pol¨¦mica e discutida, inventa un movemento de liberaci¨®n que, segundo o investigador Anxo Angueira, manexa as coordenadas do nacionalismo independentista e comunista en que o autor militaba e milita.

A implicaci¨®n directa de Ferr¨ªn na materia que logo, ou simultaneamente, empregaba na s¨²a obra ¡ªa escrita como intervenci¨®n¡ª afasta o seu proxecto de tentativas lindeiras. Por caso, do Asasinato no Consello Nacional (2010) con que Diego Ameixeiras trazou os enredos intestinos do BNG e atinxiu a s¨²a novela de maior repercusi¨®n. Con chiscadela a Montalb¨¢n no t¨ªtulo pero en liga diferente pola menor profundidade ideol¨®xica, Ameixeiras pasou ao papel ruxe-ruxes, lugares com¨²ns e informaci¨®ns de prensa sobre o nacionalismo parlamentario e constru¨ªu unha trama protot¨ªpica do noir contempor¨¢neo m¨¢is comercial. O seu ¨¦xito contrasta coas dificultades que atopou A perspectiva desde a porta (2009), de Patrica A. Janeiro.

A segunda novela de Janeiro tardou dous anos en resultarlle interesante a unha editorial, malia que fora finalista no Xerais. A novela tece, con prosa d¨®cil, vimbios tem¨¢ticos inc¨®modos: os debates que, na esquerda nacionalista, desembocaron nunha v¨ªa armada, a soidade pol¨ªtica e social dos presos independentistas, as teor¨ªas do entorno terrorista e a criminalizaci¨®n de opci¨®ns ideol¨®xicas. ¡°Quer¨ªa preguntarme que pasar¨ªa se un d¨ªa espertamos coa ilegalizaci¨®n dun partido, dun sindicato ou co peche dun xornal, como pasa noutros lugares¡±, respond¨ªa a escritora nunha entrevista en Vieiros. Practicamente s¨® Roberto Vidal Bola?o, pero na peza dram¨¢tica Rastros (1998) en que un dos protagonistas cumpre condena por pertenza a banda armada, e Lu¨ªs Paradelo, de maneira m¨¢is oblicua, en Xelamonite (2006), abordaron o recurso ¨¢ violencia pol¨ªtica expl¨ªcita na etapa auton¨®mica.

Pero non unicamente existen lecturas m¨¢is ou menos naturalistas. A parodia, a retranca, o escarnio, tam¨¦n funcionan. E talvez o ilustre antecedente foron os feroces poemas de Viaxe ao pa¨ªs dos ananos (1968), que enfrontaron a Celso Emilio Ferreiro non s¨® cos emigrantes galegos, sen¨®n con exiliados da envergadura de Lu¨ªs Seoane. Na Casa Skylab (2003), de Jaureguizar, dous siameses rexentan o pub Sempre en Galiza, onde custodian os lentes de Castelao, o chapeu de Beiras e os xam¨®ns cantados por Otero Pedrayo. O xurado do premio Xerais consignou nela ¡°unha interpretaci¨®n mordaz e par¨®dica do galeguismo¡±.

Como mordaz pode definirse a paisaxe que debuxa Obediencia (2010). Distop¨ªa de aires ballardianos e que toca nalg¨²n extremo co Costa Norte/DFK (2008) de Xurxo Borraz¨¢s, a novela de Ant¨®n Lopo dialoga coa contradici¨®n Terra Ancha vs. Tagen Ata e sit¨²a os acontecementos nunha Galicia independente e de gobernanza autoritaria e confesional. Obediencia xoga, entre outros prop¨®sitos, a imaxinar o d¨ªa despois ¨¢ liberaci¨®n nacional e a evidenciar os cadora m¨¢is sofisticados dispositivos de control social. O proxecto de Lopo tampouco ¨¦ caso ¨²nico. En 1994, Dar¨ªo Xoh¨¢n Cabana deu ao prelo O cervo na torre. Nela, o Estado ¨¦ galego-portugu¨¦s e as xentes preoc¨²panse pola ¡°verdade social e son quen de un¨ªrense para loitar contra as concepci¨®ns perversas do mundo¡±. Utop¨ªas invertidas, ou non, tam¨¦n as trazou Ignacio Taibo en Informe bestiario (1991): Galicia como ¡°rep¨²blica independente coas comarcas federadas e revoluci¨®ns anarquizantes¡±.