O artista que nunca deixou de buscar

Falar de Leopoldo N¨®voa como unha figura ¨²nica e irrepetible pode parecer un t¨®pico, e m¨¢is cando o protagonista acaba de falecer, pero no seu caso o t¨®pico conv¨¦rtese en realidade. A s¨²a figura non ten a relevancia p¨²blica que merece, pero os expertos coinciden en sinalar que a importancia da s¨²a obra non far¨¢ m¨¢is que medrar co transcurso do tempo. Para alg¨²ns foi o aut¨¦ntico primeiro artista contempor¨¢neo galego, a¨ªnda que, coma lles ocorreu a moitos despois da Guerra Civil, pasou boa parte da vida f¨®ra do pa¨ªs. Deu os primeros pasos no terreo da arte en Uruguai e Arxentina e, posteriormente, volveu emigrar para establecerse en Par¨ªs, cidade onde se reinventou como artista para mudar nun referente do informalismo pict¨®rico da Pen¨ªnsula Ib¨¦rica.

N¨®voa foi un pintor ao seu xeito, porque a escultura est¨¢ moi presente nos seus lenzos. Ademais, deixou obra p¨²blica realizada en lugares tan dispares coma Montevideo, A Coru?a e Se¨²l. O acontecido co mural que realizou na zona coru?esa de Santa Margarida ¨¦ un sinal do trato que ¨¢s veces Galicia d¨¢ aos seus fillos m¨¢is notorios. A algu¨¦n se lle ocorreu que aquilo non era unha obra importante e constru¨ªu un viaduto que esganou o mural. Quizais alg¨²n d¨ªa, se a crise e o sentido com¨²n o permiten, se corrixa a desfeita.

M¨¢is al¨¢ da importancia da obra art¨ªstica de N¨®voa, os avatares da s¨²a traxectoria descobren un home que sempre estivo na procura de algo. No terreo persoal e no art¨ªstico elixiu sempre o cami?o m¨¢is dif¨ªcil e nunca se conformou co que ti?a. Fillo dun diplom¨¢tico uruguaio e de madre galega, pasou os seus primeiros anos de vida entre Galicia, Arxentina e Uruguai. Neste ¨²ltimo pa¨ªs comezou os estudios de arquitectura e co?eceu ao pintor Joaqu¨ªn Torres Garc¨ªa, un artista que influ¨ªu moito na s¨²a identidade art¨ªstica.

En 1953 realiza a s¨²a primeira exposici¨®n en Buenos Aires da man de Luis Seoane e a mediados da d¨¦cada dos sesenta toma unha decisi¨®n clave para o seu futuro: trasl¨¢dase a Par¨ªs onde afronta un per¨ªodo de transformaci¨®n art¨ªstica e acaba convert¨¦ndose nun creador cunha linguaxe contempor¨¢nea plena. Nos anos setenta volve a Galicia e a partir dese momento alterna a s¨²a residencia entre Par¨ªs e Armenteira.

Na d¨¦cada dos oitenta ve como os mozos de Atl¨¢ntica dan un paso m¨¢is na integraci¨®n de Galicia no universo contempor¨¢neo das artes pl¨¢sticas. El xa o fixera hab¨ªa moito tempo, pero apoia a uns mozos nos que ve o mesmo esp¨ªrito transgresor que o alentara. Nos ¨²ltimos anos da s¨²a vida destaca o traballo realizado como gravador. Ilustra libros coma Al¨¦n, que cont¨¦n os poemas galegos de Jos¨¦ Angel Valente. Traballa ata os ¨²ltimos meses da s¨²a vida malia as limitaci¨®ns f¨ªsicas que lle supuxeron as operaci¨®ns de cadeira que sufr¨ªu. A s¨²a muller, Susana, que permaneceu ao seu lado ata o ¨²ltimo momento, traer¨¢ as cinzas do artista a Galicia para cumprir o desexo de que os seus restos descansen aqu¨ª.

Para a catedr¨¢tica de Historia da Arte, Mar¨ªa Luisa Sobrino, N¨®voa foi un dos creadores que enlazou cos artistas galegos que xa comezar¨¢n a renovar a arte galega nos tempos previos ¨¢ Guerra Civil. Destaca que comezou traballando coma escultor e iso sempre quedou na s¨²a obra pict¨®rica, na que atopamos con moita frecuencia materiais incorporados ao lenzo. Para Sobrino, unha das cousas que m¨¢is chaman a atenci¨®n nos cadros de N¨®voa ¨¦ a econom¨ªa de medios e o dominio do espazo. ¡°Hai alg¨²ns anos organizamos unha mostra na que se exhib¨ªa a s¨²a obra xunto a doutros pintores abstractos coma Molez¨²n ou Labra pero. A diferenza deles, N¨®voa af¨¢stase da li?a do expresionismo abstracto e do construtivismo e incorpora a poes¨ªa na s¨²a pintura¡±, indica a catedr¨¢tica, quen apunta tam¨¦n que o artista pontevedr¨¦s pode ser considerado coma o primeiro creador galego cunha linguaxe plenamente contempor¨¢nea. ¡°Quizais non ¨¦ tan popular coma outros, pero no mundo da arte ¨¦ moi valorado e as s¨²as obras tiveron e te?en moito ¨¦xito¡±, indica Sobrino.

Traballa ata os ¨²ltimos meses da s¨²a vida malia as limitaci¨®ns f¨ªsicas

O cr¨ªtico Alberto Gonz¨¢lez Alegre apunta a que unha das caracter¨ªsticas que marcaron a obra de N¨®voa foi o seu respeto polo cadro. ¡°A diferenza de Lucio Fontana, co que se compara a mi¨²do, el nunca act¨²a sobre o cadro con violencia, introduce tensi¨®ns no lenzo, pero o fai dende a parte de atr¨¢s do mesmo. Esa ¨¦ unha das cousas nas que Leopoldo foi ¨²nico¡±, indica Gonz¨¢lez Alegre, quen cualifica a N¨®voa coma mestre no uso da cor branca e destaca tam¨¦n a coidadosa produci¨®n de gravados que deixou. O cr¨ªtico alude con tristeza ao episodio da construci¨®n do viaduto en A Coru?a, que afectou a parte do mural de N¨®voa e lembra que a desfeita sa¨ªu adiante polas presi¨®ns pol¨ªticas existentes, malia que houbo un movemento de intelectuais que tratou de impedilo.

A directora da galer¨ªa barcelonesa Rai?a Lupa, Roc¨ªo Santa Cruz, que traballou nos ¨²ltimos anos con N¨®voa na ilustraci¨®n de varios libros, destaca o seu af¨¢n perfeccionista e pon coma exemplo o traballo para a edici¨®n de Al¨¦n, o libro que cont¨¦n os poemas galegos de Valente. ¡°N¨®voa era un gran lector e ti?a un gran interese en facer as ilustraci¨®ns para os poemas de Valente. A morte do escritor impediu facelo cando ¨¦l viv¨ªa pero retomamos o proxecto e puido facerse¡±, indica Santa Cruz. Seguramente o tempo acabar¨¢ po?endo nun lugar de privilexio a un dos creadores que souberon constru¨ªr unha das obras m¨¢is importantes da arte galega da segunda metade do s¨¦culo XX. O octoxenario que un pod¨ªa atopar na apertura dunha mostra nunha pequena galer¨ªa de Santiago ou que gozaba xogando ao xadrez con amigos coma o escultor Silverio Rivas na s¨²a casa de Par¨ªs merece, sen d¨²bida, ese reco?ecemento.