O ¨²ltimo galeguista hist¨®rico

¡°Xa? Parece mentira. Te?o a sensaci¨®n de que non lle fixemos o duelo completamente, que a¨ªnda est¨¢ entre a parroquia dos vivos e a dos mortos, e cada vez que te?o un libro del v¨¦xoo como obra en tr¨¢nsito. Non podemos entrar na fase de San Miguel, de pesar as almas, pero penso que pesan ben. ? o mellor da nosa narrativa¡±. Pese ¨¢s contas de Manuel Rivas, hai hoxe exactamente dez anos, con 60, morr¨ªa en Vigo Carlos Casares. Galaxia, a editorial que dirixiu, pensa celebrar a data co lanzamento das s¨²as obras en dixital, unha web espec¨ªfica e un libro homenaxe ¡°en agosto, para celebrar o nacemento, non a morte¡±, segundo V¨ªctor Freixanes, hoxe no posto que tivo Casares na editorial. Quitado un par de volumes que completen a s¨²a obra xornal¨ªstica, non hai moito m¨¢is que editar, porque practicamente toda a obra casariana est¨¢ xa publicada. Nin Freixanes, de memoria, d¨¢ concretado se son 40 ou 50 libros.

Casares foi, en certa forma, o ¨²ltimo galeguista hist¨®rico. Non soamente por compartir esa variedade de campos de actuaci¨®n da Xeraci¨®n N¨®s, da creaci¨®n literaria ¨¢ acci¨®n pol¨ªtica, pasando pola promoci¨®n cultural, sen¨®n porque asumiu e desempe?ou o papel de herdeiro cun n¨ªtido perfil pol¨ªtico e cultural. O gardi¨¢n da mesa, titulei hai anos unha entrevista s¨²a, en alusi¨®n ¨¢ mesa camilla de Ram¨®n Pi?eiro, e fix¨¦ralle m¨¢is graza que outra cousa. E porque ti?a un gusto pola conversa e unha arte practic¨¢ndoa inusuais no seu tempo. Tam¨¦n, igual que agora Rivas e Freixanes, Casares foi o primeiro escritor digamos profesional. Unha d¨¦cada deber¨ªa ser tempo bastante para analizar como esas facetas ¡ªa pol¨ªtica, a p¨²blica¡ª influ¨ªron ou non, e como, na s¨²a literatura.

¡°A s¨²a obra resiste o paso do tempo. Na divisi¨®n dun cr¨ªtico norteamericano entre escritores ¡®peles vermellas' e ¡®rostros p¨¢lidos¡¯, el ser¨ªa dos segundos, polo seu esmero na t¨¦cnica e na procura da racionalidade. Pero o que vai emerxendo ¨¦ a literatura, non nos acordamos de se Valle-Incl¨¢n ti?a ou non a medalla de Isabel a Cat¨®lica¡±, di o autor coru?¨¦s. ¡°Ti?a opci¨®ns persoais, defendeunas con sinceridade, e nalg¨²n caso foi incomprendido. Ti?a unha dimensi¨®n c¨ªvica da vida, e non distingu¨ªa entre o papel de escritor e o de cidad¨¢n. Hai xente ¨¢ que lle favorecen os compo?entes extraliterarios, e a el non¡±, sinala o escritor e editor pontevedr¨¦s. ¡°A s¨²a obra ten unha enorme eficacia comunicativa e esixencia estil¨ªstica, a¨ªnda que ¨¢s veces parece f¨¢cil. Hai quen se dedica a decorar unha vent¨¢ e quen fai a vent¨¢ para que se vexa a paisaxe¡±, concl¨²e Freixanes.

Para Manuel Rivas, ¡°a s¨²a obra vai emerxenro e resiste o paso do tempo¡±

¡°Casares ti?a nos ¨²ltimos tempos unha posici¨®n medi¨¢tica e institucional moi forte. Iso foise con el e fica unicamente a s¨²a dimensi¨®n como escritor e a s¨²a figura humana¡±, apunta Suso de Toro. Co seu caracter¨ªstico prurito anal¨ªtico, De Toro debulla as contradici¨®ns do autor de Deus sentado nun sill¨®n azul: ¡°Pi?eiro levou a Casares a ocupar o seu posto, e el aceptouno. Pagou un prezo por ser escritor en galego, tivo a oportunidade de integrarse nos escritores espa?ois da s¨²a xeraci¨®n e non quixo por esa fidelidade. Ti?a mecanismos fortes para apoiar a s¨²a obra, pero neste sistema literario moi ligado a facci¨®ns que empezan sendo ideol¨®xicas e acaban sendo persoais, esa batalla perdeuna. Era un galeguista que se distanciou dese mundo, arroupado por xente hostil ao galeguismo¡±.

Entre os escritores m¨¢is novos, os que co?eceron a Casares no programa de lecturas escolares, hai tam¨¦n ambivalencia. ¡°Toda a dignidade pol¨ªtica que exhibira contra a ditadura quedou suavizada pola tapicer¨ªa do coche oficial. Amoldouse ao fraguismo con comodidade, sen chistar. Modernizou o Consello da Cultura convert¨¦ndoo en actor importante, e soubo erguer as l¨¢pidas de m¨¢rmore que esmagaban Galaxia e encarreirala cara a modernidade. Padeceu, iso si, a soberbia de asumir moitas m¨¢is dignidades e responsabilidades das que era quen e iso provocoulle un desenvolvemento menor ao seu potencial¡±, pensa Jaureguizar. ¡°Interesoume Deus sentado nun sill¨®n azul, onde retrataba toda unha xeraci¨®n. O resto, pouco, porque falaba sobre un mundo e un tempo aos que eu non pertenc¨ªa, algo que si conseguen contempor¨¢neos seus de Estados Unidos. Se algo queda ¨¦ de ¨¢mbito infantil: as gali?as e as laranxas¡±.

Jaureguizar di que ¡°se algo queda, ¨¦ de ¨¢mbito infantil: as gali?as, as laranxas¡±

Rosa Aneiros tivo un profesor de EXB que consideraba que Vento ferido era unha lectura axeitada para os 12 anos, as¨ª que o leu, e Os mortos daquel ver¨¢n, antes que A gali?a azul ou As laranxas m¨¢is laranxas¡­ ¡°Foi moi duro, pero estivo ben porque foi unha ruptura total co que leramos en galego, m¨¢is costumista. Non sei se a figura institucional est¨¢ distanciando aos lectores da s¨²a obra, facendo menos visible a parte literaria¡±. ¡°Os maiores de 40 anos ten un co?ecemento amplo da s¨²a figura. A parte c¨ªvica como parlamentario, axente literario, editor¡­ Para os m¨¢is novos, ¨¦ un escritor que se le no instituto, por iso levamos tres anos potenciando o seu co?ecemento en primaria¡±, asegura Gustavo A. Garrido, director da Fundaci¨®n Casares. A Fundaci¨®n, na que participan instituci¨®ns e empresas, viu reducido a menos da metade o seu orzamento (120.000 euros), polo que tam¨¦n reduciu as s¨²as actividades. Este ano, segundo Garrido, seguir¨¢n dixitalizando o arquivo persoal de Casares (levan 8.000 documentos e queda case un tercio), meter¨¢n material audiovisual na web, e tam¨¦n preparan unha edici¨®n da narrativa curta en castel¨¢n. E a biograf¨ªa can¨®nica que non hai.

Desde hoxe, Carlos Casares cumpre os requisitos da Academia (da que formou parte con 36 anos, o m¨¢is novo da historia da instituci¨®n) para ser homenaxeado polo D¨ªa das Letras. Os dous acad¨¦micos consultados ver¨ªano ben, sen desvelar se o propo?er¨¢n. ¡°Estar¨ªa moi ben que se lle dedicara. O tempo que se dedique a lembrar a este escritor ¨¦ tempo ga?ado¡±, di Rivas. Freixanes, que ten na RAG a mesma cadeira que tivo Casares, reco?ece que ¡°est¨¢ cantado que llo dediquen, tanto ten este ano como outro¡±.