Sobre debates e silencios

Concordo coa profesora Helena Migu¨¦lez Carballeira (EL PA?S, 30 de Marzo) no positivo que resulta promover un debate aberto sobre a literatura e a cr¨ªtica literaria galega f¨®ra de c¨ªrculos acad¨¦micos, tantas veces endog¨¢micos e narcisistas. Este xornal ¨¦ boa proba disto. Igualmente, estou de acordo en que a cr¨ªtica dos cr¨ªticos non conleva, obviamente, co?ecemento persoal dos mesmos. Faltar¨ªa m¨¢is: falamos pola nosa obra, mais, por isto mesmo, ¨¦ ped¨ªbel que se nos xulgue por ela, polo que dicemos e facemos e non polo que outros/as din que dicemos e facemos. Discrepo abertamente, en troca, dos xu¨ªzos que, a seguir, exp¨®n no seu artigo. Vexamos a secuencia sumaria dos feitos, lamentabelmente repetida no noso panorama cultural. Desde o comezo do que gosto de chamar ¡°autoanemia¡±, a persoa e a obra do profesor Carvalho Calero foron ignoradas, cando non desprezadas olimpicamente. Non cab¨ªa nen cadraba no estreito e regulado marco previsto e imposto para as letras galegas e, a este respeito, a cuesti¨®n normativa foi un magn¨ªfico pretexto para conseguir aquel prop¨®sito. Outros axentes atenderon aos seus m¨¦ritos e puxeron en valor unha obra de moitas d¨¦cadas. Deamos agora un salto no tempo: 22 anos ap¨®s a s¨²a morte, o escritor Suso de Toro comete o incr¨ªbel pecado de ponderar a importancia dos seus estudos e de lamentar que traballo basilar e acumulaci¨®n cr¨ªtica tan densa non sexan tidos debidamente en conta. Daquela, milagre!, prod¨²cese a resurreici¨®n. O morto vive! Mais non para o xulgar conforme ¨¢ totalidade da s¨²a obra, sen¨®n para o facer reo de patriarcalismo, sexismo, erotoman¨ªa e alg¨²ns defeitos m¨¢is.

Quen quer situar na historia, no contexto e nas limitaci¨®ns da s¨²a ¨®ptica masculina, son eu. Iso foi o que quixen indicar cando, con brevidade obrigada, me refer¨ªn a que, en fal¨¢ndomos de homes, o machismo ¨¦ un pleonasmo. Toda xeralizaci¨®n, como esta, que poda ca¨ªr no esencialismo, ¨¦ inxusta e incerta, ben o sei. Mais o que quixen subli?ar ¨¦ que todos os homes, sen excepci¨®n, da idade de Carvalho foron fillos do seu tempo e reos do sexismo reinante. Ante isto, podemos laminar toda a historia por inserv¨ªbel ou podemos afinar un pouco e estabelecer diferenzas notorias, vg., o Padre Feixoo ou o Padre Sarmiento chaman a atenci¨®n polo contrario dos seus colegas intelectuais; J. S. Mill, ou Condorcet ou Fourier, ¨¦ de supo?er que non os meteremos a eito na tropa dos mis¨®xinos tradicionais. Na mesma li?a, Carvalho estudou co maior rigor cient¨ªfico e paix¨®n a obra de Rosal¨ªa de Castro durante toda a s¨²a vida. Isto non ¨¦ un detalle menor. Que a ¡°des-sexualiza¡± para lle outorgar o maior valor? ? certo, mais advirto que proclamar que a nosa escritora foi quen foi grazas a e non a pesar de ser muller est¨¢ m¨¢is que dito e escrito desde hai ben anos. Sirva de exemplo que boa parte do profesorado de literatura da Universidade de Santiago (USC) ¨¦ imperme¨¢bel ¨¢ obra sobre ela de Francisco Rodr¨ªguez, que, casualmente, defendeu no seu Paraninfo a primeira Tese de Doutoramento sobre a escritora hai nada menos que 24 anos!

A consideraci¨®n sobre o f¨ªsico da escritora. Claro que ¨¦ un residuo sexista, mais digamos algo m¨¢is. Digamos que, no libro derivado da s¨²a Tese, Marina Mayoral, por exemplo, afirma que ¡°Rosal¨ªa era fea, y, adem¨¢s, de una fealdad poco aristocr¨¢tica¡±, o cal non empece acertos varios que esta obra cont¨¦n. Isto en 1974. Dous anos antes, Alonso Montero (sen que co?ezamos que te?a rectificado), nun libro moi lido, escrebe que Rosal¨ªa ¡°pose¨ªa una pobre conciencia de la realidad y de las posibilidades de una cultura en gallego. Es cierto que ella puso sus cimientos, pero sin percatarse seriamente de ello porque su mente no estaba a la altura de los fen¨®menos politicoculturales que se estaban gestando. Rosal¨ªa fue, antes y despu¨¦s de este despiste hist¨®rico, una genial intuici¨®n po¨¦tica¡±. Of course: como unha muller ¨ªa ser algo diferente do descrito? E, a¨ªnda: sabe a profesora Migu¨¦lez que profesores da USC, nos anos en que ela estudou, afirmaban que Rosal¨ªa, por ser ¡°fea¡±, foi a Madrid ¡°detr¨¢s¡± de Murgu¨ªa, pois non pod¨ªa desaproveitar a oportunidade do casamento con el?

Aclaro tam¨¦n que non me sinto ¡°tutelada¡± a distancia por ningu¨¦n. Debedora, si, de moitos e moitas que me precederon, mais pupila de Pigmali¨®n, para quen me co?ece algo, non ¨¦ un retrato que me acaia moito¡­ Agradezo, en fin, ¨¢ profesora Migu¨¦lez que se refira a min polo meu nome, tanto como lamento, m¨¢is unha vez, que o profesor Henrique Monteagudo, tam¨¦n no d¨ªa 30 de Marzo, citando afirmaci¨®ns mi?as ou t¨ªtulos meus, se permita omitilo completamente. Curioso proceder: ten medo do meu nome, profesor Monteagudo? Non tema: carece do menor poder talism¨¢nico ou fetichista, ¨¦ un nome como outro calquera. Si lle reco?ezo que avanzou, na t¨¢ctica silenciadora, un paso m¨¢is: pasei de ¡°polemista salientable¡± a que o artigo da profesora Migu¨¦lez ¡°mereceu unha r¨¦plica¡± (de quen?). Para a pr¨®xima edici¨®n xa serei p¨®stuma!

O artigo do profesor Monteagudo ten un t¨ªtulo moi suxerente: Sexismo, gram¨¢tica e discurso, que promete moito m¨¢is do que d¨¢. Faime graza que se declare ¡°a favor do feminismo¡± e o probe borrando o nome dunha servidora que, a teor de todas as evidencias, son muller e escritora. Brillante comezo, si, se?or!, que dir¨ªa don ?nxel Fole. Como non quero frivolizar sobre asunto tan serio como o que serve de t¨ªtulo ao seu artigo, provocado polo informe do membro da RAE Ignacio Bosque, deixarei para mellor ocasi¨®n o tratamento que me merece. Direi s¨®, como exemplo recente, que o Consorcio de Turismo da Coru?a (para maior sarcasmo, dependente dunha concelleira) publicou un anuncio de contrataci¨®n de ¡°un coordinador¡±, ¡°11 informadores tur¨ªsticos¡± e ¡°dos limpiadoras¡±. Modelo de equidade, abof¨¦! Eis o problema: que as limpadoras ga?en menos que os cristaleiros; que as gobernantas dos hoteis menos que os ma?tres ou que as asistentas menos, claro est¨¢, que os asalariados masculinos¡­ Miren por onde aqu¨ª o feminino laboral non ofende nada aos acad¨¦micos sens¨ªbeis ao tema como o sr. Bosque. Mais, insisto, isto ¨¦ fari?a doutro fol e as¨ª ser¨¢ tratada.