Cara a un novo Ano Rosal¨ªa

Suponse que calquera ollada ao devir das letras nesta ¨²ltima xeira, a que vai de maio a maio, atopar¨ªa cun sector asolado pola tan amentada crise. Esta explica que por vez primeira deveza a dotaci¨®n econ¨®mica do Premio Xerais de novela, unha decisi¨®n que, fose ou non forzada pola crise, casa ben co ¨¢nimo cidad¨¢n e ¨¦, dalg¨²n xeito, unha mostra de respecto polas persoas que est¨¢n a padecer serias dificultades coti¨¢s. Na mi?a opini¨®n, a decisi¨®n prestixia a¨ªnda m¨¢is o premio e estou certa de que non vai ter ning¨²n efecto na calidade do libro ga?ador.

A crise pode explicar tam¨¦n un certo ton menor nas actividades que nos ofrecer¨¢ de agora en diante o programa Ceo das Letras. Por¨¦n, malia botarmos de menos figuras da talla dun Tavani ou unha Kodama, iso non significa que os autores protagonistas sexan menos importantes. Pola Cidade da Cultura pasar¨¢n Otero, Castelao, Lorca, Joyce¡­ A prometedora estrea do ciclo con Ram¨®n Nicol¨¢s despregando todo o seu saber sobre Celso Emilio Ferreiro ¨¦ alentadora, ademais de ben ¨²til para reforzarmos a nosa sempre maltreita autoestima.

E a ningu¨¦n se lle oculta que as restrici¨®ns econ¨®micas explican iniciativas como a edici¨®n dixital de Loia, a vangardista revista na que Lois Pereiro xogou activo papel, dispo?ible de balde para descargar na web do Consello da Cultura. Na mesma li?a vai a decisi¨®n da Editorial Galaxia de darlle unha dimensi¨®n dixital ¨¢ celebraci¨®n do d¨¦cimo cabodano de Casares: vela¨ª o blog Casares que mant¨¦n na s¨²a web ou a pr¨®xima aparici¨®n das primeiras obras do escritor en edici¨®n electr¨®nica, iniciativas que ir¨¢n acompa?adas doutras en papel e xa m¨¢is convencionais, como un monogr¨¢fico que a revista Grial lle dedicar¨¢ a quen foi o seu director, ou unha biograf¨ªa.

? Poes¨ªa e traduci¨®n. Por¨¦n, nada do ata aqu¨ª comentado semella un atranco ou unha perda para a nosa literatura, sen¨®n m¨¢is ben o contrario, pois todas esas iniciativas supo?en avances na socializaci¨®n do acceso ¨¢ cultura. Pero ¨¦ m¨¢is, no acontecido nas nosas letras neste ¨²ltimo ano atopamos signos alentadores, mostras dun dinamismo que revela unha vez m¨¢is que creatividade e cartos non sempre fan bo compango. Por exemplo, a recuperaci¨®n da colecci¨®n Tambo de poes¨ªa en Faktor¨ªa k, nun m¨¢is que coidado formato. Ou a aparici¨®n dun novo espazo para a creaci¨®n po¨¦tica en Spiralia Poes¨ªa, de Espiral Maior, inagurada con Ru¨ªnas ao espertar de Manuel Vilari?o. Que o Premio da Cr¨ªtica Espa?ola, no apartado de poes¨ªa galega, fose para Cr¨¢ter, de Olga Novo, un libro publicado por unha editora como Toxosoutos di moito da profesionalidade dos xurados, por unha banda, e do esforzo que os nosos editores fan por acadaren visibilidade para os seus libros. En traduci¨®n, ¨¦ un luxo dispor dos Versos escollidos da que foi Premio Nobel en 1996, a polaca Wislawa Szymborska, pero sen d¨²bida a gran noticia do ano son os Sonetos de Shakespeare, dos que se falou menos do que se deber¨ªa: agardamos que polo menos se faga xustiza e consigan alg¨²n dos escasos galard¨®ns que ao pouco reco?ecido esforzo das persoas que traducen se outorgan a¨ªnda neste pa¨ªs. Galaxia p¨²xolle o ramo ao ¨ªmprobo esforzo editorial que supuxo a versi¨®n galega de 1Q84 de Murakami, que funcionou de xeito desigual, como adoita acontecer coas trilox¨ªas. E no reverso da moeda, a nosa literatura segue a cruzar fronteiras: desta volta temos Castelao en franc¨¦s (Un oeil de verre), e en ingl¨¦s Cunqueiro (Folks from here and there) ou Blanco Amor (On a bender).

Na novela celebramos atopar Non hai noite tan longa de Agust¨ªn Fernandez Paz na colecci¨®n Narrativa, ¨¦ dicir, f¨®ra deses ¨¢mbitos etiquetados como LIX, unha atinada decisi¨®n editorial que pon en cuesti¨®n de facto o artificial e arbitrario de moitas fronteiras literarias. A recente concesi¨®n a Laura no deserto de Ant¨®n Riveiro Coello de dous importantes galard¨®ns (o da Cr¨ªtica espa?ola e o da AELG) pon o foco sobre un texto que dar¨¢ moito que falar non s¨® polo seu poderoso alento narrativo, sen¨®n porque abre novas perspectivas ao tratamento da cuesti¨®n da memoria, que Riveiro aborda entretecendo memoria hist¨®rica e individual ou, m¨¢is ben, desmemoria, isto ¨¦, analizando cal pode ser o resultado da perda da memoria, ben por desaparici¨®n dos seus portadores, ben polo deterioro implacable a que a somete o paso do tempo sobre os seres humanos. Polo que respecta ¨¢s reaparici¨®ns, congratul¨¢monos especialmente das de Bego?a Caama?o e Rexina Vega: ambas semellan comprometidas a fondo coa nosa narrativa, a¨ªnda moi precisada desa diversificaci¨®n de rexistros que garante a incorporaci¨®n de novas voces femininas, a¨ªnda escasas entre n¨®s. E sempre ¨¦ unha ledicia o retorno do noso cl¨¢sico vivo m¨¢is indiscutible, Neira Vilas, con Esperando o leiteiro.

? Relevo no teatro. Nesa eterna materia pendente que ¨¦ a de acadarmos unha edici¨®n normalizada de textos teatrais, o feito de que dous dos m¨¢is importantes galard¨®ns nese eido fosen para xente moza fainos manter acesa a chama da esperanza e garante o tan necesario relevo xeracional: Vanesa Mart¨ªnez f¨ªxose co Premio Abrente con Campo de covardes e Marcos Abalde obtivo o Cunqueiro con A cegueira. As s¨²as son voces pouco compracentes, dir¨ªa mesmo que implacables, e amosan semellante vontade de indagaci¨®n formal. E se a isto lle engadimos a publicaci¨®n da versi¨®n galega de A gaivota e O t¨ªo Vania de Ant¨®n Ch¨¦khov, e a do exhaustivo estudo monogr¨¢fico A obra dram¨¢tica de Roberto Vidal Bola?o, de Xos¨¦ Manuel Fern¨¢ndez Castro, abonda para sent¨ªrmonos satisfeitos do que nos deixou o ano teatral.

No apartado de efem¨¦rides, pasaron sen pena nin gloria (ou case) os 25 anos de Polaroid, unha novela que no seu d¨ªa actuou como un aut¨¦ntico revulsivo literario e mesmo social, ao facer que amplos sectores de p¨²blico cuestionasen, tras a s¨²a lectura, o concepto de arte, a s¨²a definici¨®n, o seu papel no cabo do s¨¦culo XX. Se cadra lectores e lectoras non ousamos argallar conmemoraci¨®n algunha para non violentar o manifestado desexo do autor de retirarse do primeiro plano de escena p¨²blica e repensar o seu futuro como escritor. M¨¢goa de ocasi¨®n perdida para volver sobre a obra. Xa noutro plano, a escolla de Valent¨ªn Paz Andrade como protagonista destas nosas Letras 2012 veu compensar os ¡ªpara alg¨²ns¡ª excesos underground dun Lois Pereiro que a certos sectores lle custou asimilar como figura can¨®nica, pero que chegou coma hab¨ªa tempo que non chegaba un poeta ao p¨²blico adolescente. E est¨¢ por ver se nesta xeira Celso Emilio Ferreiro suscita o interese institucional que espertou Cunqueiro no 2011.

? Rosal¨ªa outra volta. Petando xa nas portas, un 2013 no que celebraremos o medio s¨¦culo do D¨ªa das Letras e os 150 anos da publicaci¨®n de Cantares gallegos. Un momento ideal para revisitarmos a figura de Rosal¨ªa de Castro, revitalizada na ¨²ltima d¨¦cada grazas, por unha banda, ¨¢s novas achegas que se te?en producido no eido da investigaci¨®n acad¨¦mica e, por outra, ao intenso labor desenvolto pola Fundaci¨®n rosaliana baixo a presidencia de Helena Villar Janeiro, ao tempo que se pu?an as bases do que debe ser unha instituci¨®n do s¨¦culo XXI, chamada a xestionar o legado literario e simb¨®lico da nosa escritora fundacional. Todo sen esquecer a atinada e desenfadada difusi¨®n da figura rosaliana levada a cabo polo Goberno bipartito. Se cadra, os tempos son chegados de dedicarlle outra volta a Rosal¨ªa o D¨ªa das Letras. A Academia far¨ªa as¨ª un xesto de reco?ecemento ao papel secular desempe?ado polas mulleres na cultura galega, un reco?ecemento que polo de agora parece relear, como no seu d¨ªa puxo en evidencia o blog O xogo das cadeiras con notable adhesi¨®n c¨ªvica. Oxal¨¢ a Academia non ignore as novas ocasi¨®ns que te?a para dar pasos nesa direcci¨®n.