A resistencia da pataca

Pod¨ªan ir as cousas mal, mesmo moi mal, pero en Galicia sempre se dixo que hab¨ªa dous recursos que nunca fallaban. A terra e a retranca.

A terra est¨¢ a¨ª, terma de n¨®s, coa munici¨®n infinda de ovos e patacas. A poes¨ªa protexe os seus, dic¨ªa Faulkner. Pois as¨ª a terra, que protexe os seus e a todo deus.

A terra como grande colch¨®n da crise. A terra nai, a terra pai, a terra avoa, a terra fada e madri?a, a t¨ªa terra. As incesantes leiras e hortas da terra e do mar. Ese f¨ªo de leite entre rueiros, aldeas e barrios. Esa xenerosa retagarda. O tempo das cereixas. A elevaci¨®n barroca das vides. Esa teimosa resistencia toupeira da pataca. Esa vontade esf¨¦rica do repolo. A verza bandeirante. O grelo co seu lombo de verde xeado e coraz¨®n de maqu¨ªs. Esas columnas motorizadas que todas as fins de semana ateigan as estradas cami?o do agro matricial. Van os autos lixeiros de equipaxe, mais retornan co maleteiro cheo de v¨ªveres. Por certo, tam¨¦n os autos, e os andares da cidade, adoitan ser mercados coa terra. Si, a terra ¨¦ a xenerosa e eterna ONG de Galicia.

A terra est¨¢ en crise. Non se pode dicir que a terra ¨¦ inmune ¨¢ crise. Pola contra, a terra, quen a traballa, est¨¢ entre a xente m¨¢is esquecida, m¨¢is abandonada, m¨¢is desasistida. Con todas as emigraci¨®ns, coa hecatombe demogr¨¢fica, a estas alturas o l¨®xico ¨¦ que o agro xa non existira, que labregos e gandeiros e mari?eiros, foran espectros nunha antiga postal. Por Soneira non se o¨ªa moito ¡°labrador¡± nin ¡°labrego¡±. Dic¨ªase ¡°vivir da vida¡±.. Todos os informes econ¨®micos agoiraban o adeus. Todos os expertos d¨¢banlles o r¨¦quiem. De facer caso aos agoiros de bur¨®cratas e tecn¨®cratas, a metade de Galicia estar¨ªa recalificada, e a outra metade a selva. E algo diso hai, mais tam¨¦n hai moita terra que ¡°vive da vida¡±. Que resiste.

E por que ser¨¢? Por que esta desobediencia insurxente da terra fronte ao destino macroecon¨®mico? Eu penso que en parte ¨¦ por retranca. Ese humor de seu que a terra ten. Caen as palabras na terra e unhas murchan e outras cr¨ªan como plantas. Para sa¨ªr adiante, a terra necesita un humor. Un riso.

? significativo que un dos primeiros chistes galegos que se recolleu por escrito como tal pois trata xustamente diso, da retranca resistente da terra. ? o que contaba Mart¨ªn Sarmiento na Colecci¨®n de voces y frases de la lengua gallega. E vela¨ª: ¡°Angazo. Esta voz es famosa en Galicia por un chiste que dicen sucedi¨® con un gallego, que por haber andado por Castilla, hab¨ªa olvidado su lengua. Est¨¢ en tal disposici¨®n el angazo que, si puesto en el suelo y tocando con las puntas de sus dientes en ¨¦l, se pone el pie en la extremidad del mango o astil que hace cruz con el travesa?o, del cual salen los dientes, al instante se levanta el mango y viene a dar con fuerza en la frente del que le toc¨® con el pie. Al chiste. Concurriendo el dicho gallego con su madre en una era, y viendo all¨ª el instrumento, pregunt¨® a su madre c¨®mo se llamaba. Mand¨®le su madre que pusiese el pie en la extremidad arriba dicha. Apenas le puso, cuando el mango, vindicando su propio y nativo nombre, se elev¨® y le dio en la frente una feroz testerada. Al punto dijo el mozo olvidadizo, ?ay mi?a nay, ? ang¨¤zo!. Ese es, hijo m¨ªo, dijo la madre, el nombre de ese instrumento¡±.

A xente vai perdendo a retranca. Como quen di, vai perdendo o nome do instrumento. Vese nos discursos. Nas declaraci¨®ns. Nos debates. Na r¨²a. Hai unha crise da retranca, do humor dial¨¦ctico. E iso a¨ªnda nos fai m¨¢is desvalidos. Porque a retranca ¨¦ un xeito de por en cuesti¨®n as grandes convenci¨®ns, as afirmaci¨®ns doutrinarias, a linguaxe apod¨ªctica, propagand¨ªstica, esa que non admite d¨²bidas.

A retranca ¨¦ un dos asuntos centrais no ¨²ltimo libro de John Rutherford, The power of the smile (O poder do sorriso). Esta obra marabillosa incl¨²e traballos sobre risos e sorrisos inesquec¨ªbeis. O do profeta Daniel no P¨®rtico da Gloria (O primeiro sorriso medieval), o do Poema do Mio Cid, o da Celestina, o do Libro de buen amor, e o D. Quixote, ese trunfo do humor. Para ilustrar a s¨²a pescuda na retranca, Rutherford conta algunhas experiencias propias en Galicia. No paso por unha aldea, nunha peregrinaci¨®n, comentoulle a unha veci?a: ¡°Que bonita ¨¦ esta paisaxe, verdade se?ora?¡±. E ela respondeu: ¡°Pra quen lle guste¡±. Unha resposta que o mestre define como ¡°sabia tautolox¨ªa¡±. Unha resposta que cont¨¦n informaci¨®n e segredo a un tempo. Unha resposta que d¨¢ que pensar.

Vivimos un deses intres da historia en que o que semellaba s¨®lido vaise licuando e logo o l¨ªquido esf¨²mase e esvaece.

As malas noticias vanse sucedendo coa reverberaci¨®n b¨ªblica das pragas de Exipto. En Galicia danse algunhas circunstancias agravantes. ? dicir, temos unhas cantas pragas que cheiran que alcatrean. Porque a crise que vivimos ¨¦, en grande medida, un produto de grandes cifras mesturadas con grandes trolas. Unha burbulla inmobiliario-mentireira.

A crise financeira concr¨¦tase nunha situaci¨®n de calella sen (aparente) sa¨ªda da entidade fusionada e intervida e que noutrora foron d¨²as caixas potentes, os mellores h¨®rreos dos aforros galegos. Hoxe estar¨ªamos nunha situaci¨®n ben diferente se se empregasen eses recursos nos propios sectores produtivos e en investigaci¨®n en lugar do inexplicado desbalde en ex¨®ticas aventuras inmobiliarias. Un dato significativo: o primeiro que se vendeu foi R, a empresa punteira e rend¨ªbel nas telecomunicaci¨®ns.

A par¨¢lise na construci¨®n naval ameaza meter nun estado de shock as bisbarras de Ferrol e Vigo, onde tam¨¦n se sofre a baixa de expectativas no sector de automoci¨®n. De multiplicarse de xeito exponencial a perda de empregos estaremos a falar en meses dun grave problema social e humanitario.

A poda e demouca en servizos p¨²blicos imprescind¨ªbeis, en especial a Educaci¨®n e a Sanidade, non soamente se reflicten nun estado de malestar, nunha perda de atenci¨®ns e calidades. Unha dimensi¨®n non subli?ada dabondo desa pol¨ªtica gobernamental ¨¦ que eses recortes son perigosas armas de dobre f¨ªo: ao primeiro, reducen o d¨¦ficit, mais logo agravan a recesi¨®n. ? unha pol¨ªtica de terra queimada. Al¨ª onde se peche unha escola e se expulsen mestres xa non volver¨¢ a medrar a herba. A supresi¨®n dun servizo exemplar como era at¨¦ hoxe mesmo Preescolar na Casa, despois de d¨¦cadas de laborioso tecido, merecer¨ªa unha denuncia ante Dereitos Humanos da ONU.

Hai un dito mari?eiro para facer fronte ¨¢ tempestade: ¡°Se hai que rezar, r¨¦zase, mais sen soltar nunca o tem¨®n¡±. Aqu¨ª os respons¨¢beis ou soltaron o tem¨®n ou non saben o rumbo. Eu xa non pido que se conte toda a verdade. Pero ti?a que haber un chisco de retranca.

¡ªCara onde imos?

¡ªPaciencia, Galicia, que estamos dando un xiro hist¨®rico de 360 grados.

Conf¨ªo na retranca da terra. Que os que gobernan pisen o instrumento e atopen a luz: ¡°Ai, mi?a nai, o angazo!¡±.