Un trasno intelectual

Unha forma de aprender historia ¨¦ lendo nas novelas, pois est¨¢ na mesma natureza dese tipo de narraci¨®n o ser hist¨®rica e sociol¨®xica, ben porque pretende retratrar unha sociedade e unha ¨¦poca, ben porque quen le establece unha ollada froito da s¨²a ¨¦poca e da s¨²a posici¨®n social. O caso ¨¦ que escribindo novelas tam¨¦n aprende un historia e sociolox¨ªa, a¨ªnda que non queira.

Cando estaba a escribir Home sen nome, ademais de ficcionar unha vida tiven que me informar sobre moitos habitantes do s¨¦culo XX, de xeito que escoitaba falar a quen lembraba cousas para min e pasaban por diante mi?a personaxes que foran persoas. E eses personaxes ti?an ben m¨¢is intensidade, ¨¦ claro, que aqueles outros que imaxinaba o escritor. Un deses que asomou e agachou foi Santiago Montero D¨ªaz, visto e non visto. Santiago Montero foi un personaxe fascinante que pola s¨²a natureza de extravagante, exquisito, rigoroso, orixinal e inadaptado est¨¢ condenado ¨¢ penumbra e ao esquecemento. Non o salva nin sequera un risco peculiar, a que estaba algo contento, d¨¢baselle por agatu?ar pola fachada arriba dun edificio, un muro ou o que fose. As¨ª e todo asoma unha pati?a unha e outra vez cando un le memorias de persoas que viviron arredor da Rep¨²blica, a guerra e o franquismo. O mesmo aparece citado por Lois Tob¨ªo que por Fern¨¢ndez del Riego e agora por Nicol¨¢s S¨¢nchez-Albornoz.

Estudou na Universidade de Santiago, onde foi logo profesor de Historia e te?o entendido que tam¨¦n bibliotecario. Def¨ªnese comunista nos primeiros tempos do PC en Espa?a, mais sendo galego est¨¢ moi problematizado polo conflito nacional e teoriza sobre a cuesti¨®n agraria galega e sobre os nacionalismos. O seu pensamento vaise modulando do leninismo ao nacional-sindicalismo, o fascismo espa?ol tra¨ªdo por un sayagu¨¦s, Ledesma Ramos. Montero foi unha das figuras das JONS que non gustou da fusi¨®n con Falange Espa?ola nin da orientaci¨®n do franquismo, pois el era un fascista verdadeiro e non un reaccionario cat¨®lico. O franquismo castigou a s¨²a disidencia. Na fin da guerra foi deportado a Almagro e anos despois, sendo catedr¨¢tico de universidade en Madrid, foi inhabilitado dous anos por apoiar as folgas estudant¨ªs. Exiliouse a Chile e de al¨ª a uns anos colaborou co Movimiento de Izquierda Revolucionaria. Voltou a Madrid, exerceu novamente de catedr¨¢tico e morreu en 1985. Todas os testemu?os coinciden en referir os seus actos xenerosos, axudaba a este ou aquel de modo desinteresado. Montero ben merece unha boa biograf¨ªa (que as biograf¨ªas tam¨¦n son novelas). O m¨¢is interesante ha ser a propia vida, que as ideas¡­ Madialeva.

As ideas en Montero semellan unha desculpa para ser el, inadaptado, singular¨ªsimo, incapaz de pararse. Doutra banda, eses desprazamentos de comunista a fascista e viceversa foron cousa com¨²n entre os intelectuais da ¨¦poca. En calquera caso, esas ideolox¨ªas para moitos mozos universitarios eran m¨¢is unha emoci¨®n, un xesto violento, unha paix¨®n, que elaboraci¨®ns intelectuais. Naturalmente, quen queira ser honrado intelectualmente ten que pararse a reflexionar como ¨¦ pos¨ªbel ese paso dun extremo a outro e preguntarse cal ¨¦ a ra¨ªz que as une subterraneamente, por debaixo da superficie das ret¨®ricas. Santiago Montero D¨ªaz non foi un dem¨®crata. Iso hab¨ªalle resultar cousa ben vulgar. Por¨¦n foi un personaxe memor¨¢bel e por iso ha ser interesante a biograf¨ªa que ven de editar o profesor Xos¨¦ Manuel N¨²?ez Seixas.