¡°Non hai nada externo ¨¢ poes¨ªa¡±

Once anos logo d¡¯A vella peneira a noite, Xabier Cordal (A Coru?a, 1965) enfr¨®ntase de novo ¨¢ escrita. Desta volta, para axustar contas coa perda. O loito orixina os poemas de transmuta (Xerais, 2012), pero o libro exp¨¢ndese en todas as direcci¨®ns. ¡°? imperdo¨¢bel que a subxectividade anule o discurso pol¨ªtico, ou ao rev¨¦s. ? unha falsa dial¨¦ctica¡±, anota, a xeito de po¨¦tica provisional.

Pregunta. Que muda entre A vella peneira... e transmuta?

Resposta. As circunstancias persoais. Escribo poes¨ªa rara vez, non diariamente. Ata ese momento sempre escribira por pracer. Este libro obrigueime a escribilo. Ao principio foi desagradable, precisaba dicir algo pero non sab¨ªa o que. Fago pouca reflexi¨®n te¨®rica sobre a escrita, o meu ¨¦ m¨¢is instintivo. Non sei se ¨¦ bo ou ¨¦ malo: admiro moito ¨¢ xente que ¨¦ capaz de formalizar sobre a escrita. Pero conservo da xuventude un xesto moi inmediato.

P. Que foi distinto na experiencia de escribir transmuta?

R. Expresar o loito era para min desco?ecido. Hab¨ªa algo a¨ª tupido, bloqueado. Res¨²ltame dif¨ªcil falar de poes¨ªa porque, dic¨ªa Borges, falar ¨¦ incorrer en tautolox¨ªas. Cando falamos de poes¨ªa, o problema ¨¦ que non hai nada externo a ela. A poes¨ªa ¨¦ o n¨²cleo do significado. E fracasouse sempre que se intentou formalizar. Porque non hai un punto alleo para falar sobre o significado. Lim¨ªtaste ao formal. Neste libro simplemente pensei que hab¨ªa contas sen saldar. E recordo a dor, para min algo bastante desco?ecido na escrita.

P. Canto demorou na escrita?

R. Moito. Os textos iniciais, o n¨²cleo do libro, foron sa¨ªndo moi lentos. Non era algo f¨¢cil, tampouco a nivel te¨®rico. Porque ao final a expresi¨®n da dor, enfrontarse ¨¢ morte, ¨¦ unha das ra¨ªces do que chamamos cultura, algo demasiado profundo como para poder facer un plan de obra. Non ti?a nin idea. Pero repito que en parte escribo poemas porque non sei falar sobre poemas.

P. O libro agrupa materiais moi diversos: poes¨ªa visual, textos minimalistas, vers¨ªculo, panfleto no bo sentido... A que responde esta estratexia?

R. A construci¨®n da subxectividade e diso que chamamos discurso pol¨ªtico non sei se son a mesma cousa, pero ¨¦ imperdo¨¢bel que un dos dicursos anule o outro. Porque ¨¦ unha falsa dial¨¦ctica. Aparecen os textos m¨¢is obxectivos dun xeito tan natural como os outros. E parcelalo parec¨ªame moi pouco moderno. Acordeime de Rosal¨ªa de Castro, que si era moi moderna. O outro d¨ªa pregunt¨¢banme os alumnos que por que estaba o poema A xustiza pola man dentro do apartado Do ¨ªntimo de Follas Novas. ? unha pregunta ben interesante. Ela tivo que resolver que o coraz¨®n da muller violada por unha cuesti¨®n de clase non deixa de ser coraz¨®n. E tampouco deixa de levar unha carga revolucionaria tremenda. Ent¨®n o erro moi anos setenta de ¡°imos falar do que importa¡± era mellor non volver a el, porque todo importa. Foi un luxo bastante est¨¦ril encargarlle a construci¨®n da subxectividade ¨¢ poes¨ªa reaccionaria</CF>.

P. Que significa a presenza da natureza en transmuta?

R. A natureza ¨¦ unha construci¨®n cultural, pero iso non significa que sexa irreal. Ent¨®n, a verdade ¨¦ que se un olla cara atr¨¢s, dende Arianrod (1993), esa presenza est¨¢ a¨ª. Co?ezo a cr¨ªtica que se lle fai ao discurso que reivindica a natureza dun xeito abstracto, idealista.

P. Non ¨¦ o caso.

R. Pero co?¨¦zoa. Malia a que a poes¨ªa ten as s¨²as leis, un intenta non dicir aquilo que non debe. Volvemos ao problema de antes: quen delimita o que ¨¦ natureza e o que ¨¦ cultura? Non te?o a menor idea. Te?o experiencias, como moita xente.

P. Vostede naceu na Coru?a.

R. Si, e son de barrio. Pero en Galicia, como en calquera periferia, non est¨¢ tan claro como no centro a diferenza entre o campo e a cidade, o externo e o interno ¨¢ civilizaci¨®n. Iso acaba sa¨ªndo no poema.

P. transmuta tende a certo hermetismo. Ten que ver co desaf¨ªo de expresar a dor?

R. Sobre o hermetismo sempre tiven moitas d¨²bidas.

P. Talvez non ¨¦ o termo aca¨ªdo.

R. Si, est¨¢ ben. O que pasa ¨¦ que neste tempo temos moita sorte porque a xente sabe que o herm¨¦tico de verdade son as hipotecas. O herm¨¦tico ¨¦ o capital. O que nos ocorre aos que escribimos ¨¦ que, ¨¢s veces, non damos co termo axeitado. Si te?o claro ¨¦ que canto m¨¢is ampla ¨¦ a expresi¨®n, mellor. Pero hai discursos po¨¦ticos no s¨¦culo XX que empezaron sendo incomprensibles para os seus contempor¨¢neos e agora son os ¨²nicos cos que podemos dialogar. Manuel Antonio, por exemplo. Cando se fala de poes¨ªa, case sempre con boa intenci¨®n, fanse par¨¢frases. ? moi dif¨ªcil estabelecer leis.

P. Ten defendido, a contrapelo, a narratividade e a figuraci¨®n na poes¨ªa. Non pinta entre o consensualmente avanzado.

R. As narraci¨®ns, os relatos, son important¨ªsimos para unha cultura. O relato, ademais de imaxinario, ¨¦ constitutivo. Mesmo dir¨ªa que constitucional. Cando a poes¨ªa se achega a esa funci¨®n ¨¦ ¨¢ vez moi arcaica e moi moderna. Tam¨¦n est¨¢ o discurso subxectivo, pero o relato cont¨¦n o tempo e diso podemos finxir que prescindimos pero arr¨¢stranos. Unha naci¨®n, unha clase social, un telexornal, un peri¨®dico, est¨¢n sobre todo compostos de relatos.

P. A s¨²a ¨¦ unha escrita politicamente consciente.

R. Non hai xerarqu¨ªas dentro do discurso po¨¦tico...

P. Pero hai quen as estabelece.

R. Si, hai a quen lle gustar¨ªa dicir que a poes¨ªa filos¨®fica e a poes¨ªa existencial, ¨¦ m¨¢is profunda, m¨¢is elevada... Todas esas fronteiras se vi?eron abaixo, se ¨¦ que algunha vez existiron. Cando escribo distingo entre poemas que fl¨²en e para os que eu son unha especie de veh¨ªculo e outros nos que interve?o m¨¢is. Adoitan ser peores. Pero non te?o ning¨²n problema por intentar responder en tempo real ao que a ¨¦poca nos esixe. Porque ser¨ªa unha aut¨¦ntica pedanter¨ªa aspirar a escribir para o futuro. E moi arriscado: cando se escribe para o futuro sempre se est¨¢ ao bordo do rid¨ªculo.

P. Como se incorpora a dimensi¨®n colectiva a unha operaci¨®n a priori tan individual como escribir un poema?

R. Como non estea o corpo incorporado, malo. Porque ent¨®n seriamos poetas sociais de c¨¢mara, x¨¦nero destest¨¢bel.

P. Que existiu.

R. Existiu e temo que sempre van existir os fripons. O colectivo ¨¦ o que te leva e ¨¢s veces tes a fortuna de convivir coa xente en momentos excepcionais. Nunca M¨¢is foi un momento excepcional. Cando compartes moitas noites sen durmir preparando mobilizaci¨®ns, ¨¦ todo tan natural como, dic¨ªa Cunqueiro, beber un vaso de auga. Os relatos... Estoume sa¨ªndo da pregunta...

P. Est¨¢ relacionado.

R. ...nunha ¨¦poca en que o m¨¢is radical que existe ¨¦ capacidade do capital para o simulacro, temos que aprender a facer os nosos propios simulacros. Este ¨¦ un sistema que se sost¨¦n no hardware, pero no que por vez primeira ¡ªo ¨²nico compar¨¢bel talvez sexa o III Reich¡ª importan m¨¢is as palabras e as imaxes, o espect¨¢culo, que a armaz¨®n do sistema e os tanques. A esquerda deber¨ªa ser consciente disto e aprender a comunicarse, non coas leis que dita o capital, pero si tendo moi presente que por cada palabra das nosas, eles te?en unha bater¨ªa funcionando d¨ªa e noite.

P. Non ¨¦ arriscado deitar a responsabilidade da esquerda na linguaxe e non no que a sost¨¦n, nos corpos?

R. ? que para min a diferenza entre linguaxe e corpo ¨¦ arbitraria. Non pode haber unha sen a outra. Desconf¨ªo dos corpos desprovistos de imaxe e de significado. Estamos feitos de materia e a nosa linguaxe ¨¦ parte do corpo. O ¨²nico problema ¨¦ que non sabemos a¨ªnda moi ben como funciona a linguaxe.

P. A poes¨ªa ten obrigas?

R. Non. Desconf¨ªo moit¨ªsimo da xente que di que si. Supo?o que, como m¨ªnimo, ser¨¢n poetas. E mesmo se son poetas, preoc¨²pame que ve?a un poeta e po?a un men¨² do que te?o que falar. Non sei de onde v¨¦n a s¨²a autoridade. Non hai xerarqu¨ªas no poema nin nada externo que poida condicionalo. Xa sei que ten os seus riscos, pero debemos correlos, porque un non sabe nunca onde est¨¢ a palabra que move. As persoas que nos dedicamos a isto somos traballadores, pero con condici¨®ns un pouco particulares que deben inclu¨ªr a liberdade total.

P. O uso do humor singulariza a s¨²a obra, mesmo nun libro tan duro como transmuta.

R. ? unha expresi¨®n de car¨¢cter. ?s veces a solemnidade ¨¦ debilidade do discurso. Cando calquera discurso ¨¦ capaz de incorporar o humor, ¨¦ un signo de sa¨²de. Non ten porque facelo, desde logo, hai produci¨®ns moi serias e que est¨¢n moi ben sendo serias. Pero cando unha cultura ri, e ri de si mesma, significa que pode con todo.

P. Que queda de Ronseltz en Xabier Cordal?

R. Perderlle o medo a formas que certa cr¨ªtica ve con malos ollos. Ronseltz, que agora din que era posmoderno, en realidade era moi punki, unha cuesti¨®n de xestos e de instinto. E contra o instinto ¨¢s veces ¨¦ malo ir. Un dos trazos constitutivos da cultura galega, ademais, ¨¦ o humor. Se repasamos os mellores escritores da nosa historia ¨¦ raro encontrar un que non se permita un gran momento humor¨ªstico.

P. Falta punk na literatura?

R. Agora que falaba de Ronseltz, ¨¦ unha alegr¨ªa atopar propostas que o reivindican. Ves ao Leo, a Luc¨ªa Aldao, a Mar¨ªa Lado... Que unha cultura non te?a propostas para rir ¨¦ un s¨ªntoma de agon¨ªa. Isto quere dicir que estamos moi vivos. Supo?o.