Hitz gaiztorik gabekoa? JON KORTAZAR

GAIAKTintinen abenturak irakurtzen genituenean, denok dugu gogoan Haddock kapitainak nola esaten zituen hitz gaiztoak, berba txarrak. Hura izan dut gogoan euskal irainen hiztegi bat argitaratu dela jakin dudanean. Kontxo! Esan diot ene buruari, euskarak ere baditu mila hitz aldrebeseko. Gauza jakina zen, noski, batez ere, haiek erabiltzen ditugunen artean, baina egia da gure artean maiz azaldu zaigula adiskiderik euskarak ez duela hitz zikinik eta hizkuntza garbia dela esanez.Eta paseoan ari garela entzuten diot adiskide galiziarrari galdetzen adiskide euskaldunari ea egia ote den gure artean irainik erabiltzen ez den susmoa. Euskaldunak, ordea, aita dakar hizpidera, eta baietz, badirela. Bere aitak adibidez, gogorrak botatzen zituela. Beno, gogor-gogorrak, ez horrenbestekoak: madarikatua, asto kirtena, eta baba lorea, bai, eta haiek ez zitzaizkiola irudituko hain gogorrak. Kontua ez omen dela, beraz, hitza bera, baizik eta esateko manera.

Hizkuntzalariak ziren ene lagun galiziarra eta ene adiskide euskalduna, eta bat zetozen esaterakoan irainaren indarra hizkuntzaren barnean hartzen duen pisuan neurtu behar dela, eta ez erdararekin konparatuz. Horrela, zer balio du baba lore ergel batek puta kume zikin baten aurrean, zer alu guttitan aipatu batek ko?o ordu oro mihi gainean erabiliz gero. Ahuntzaren putza besterik ez dira hain hitz potolo eta gogorren aurrean.

Baina sistemaren barruan erabiliz, hizkuntzaren barruko beste hitzekin batera elkartuz gero madarikatu bati betiko kondenak jarraitzen dio; alu bati gizarte matxista batek kopeta gainetik begiratuz sortzen duen kondenaren errenta.

Adiskide galiziarrak, baina, galdetu zigun ea zergatik genuen hain garbi fama euskaldunok. Adiskide eta hizkuntzalari euskaldunak, Peru Abarkaren papera betetzeko beta osatu nahi gabe, asmakizunetan hasi behar zuela azaldu zion. Agian, gure gainera etorri den idealismo eta abade tradizional zaleen ondarea dela asmatu zuen. Badakizue, esaten zigun, Euskal Herri garbia eraiki nahi izan zuten gure apaiz garbi zaleek: ekandu onak, euskaldun fededun, paradisua lurrean... Garbia deitu izan bazaio erdarakadarik ez zuen hizkuntzari nola onartu behar genukeen ba, hizkuntzak hizkuntza txarreko hitzak izatea.

Orain, bai, erdarak jo du gure muga, erdarazko hitzak erabiltzen ditugu mekaguenka aritzen garenean, ama birjinaren itzala aipatzen dugunean, kabroiak hizpidera ekartzen ditugunean. Gazteen hiztegi orokorra pobretu den heinean pobretu zaigu ere hitz gordinak asmatzeko gogoa.

Ene adiskideak guzti hau azaltzen duen artean, pentsatzen dut hitz gordinen tradizioa abereekin hitz egiten zeneko garaikoa dugula, horregatik geratu zaizkigula horrenbeste animalia metafora gure eletzarren artean. Baina gaur egun baserri tradizio epeldu, ahuldu eta galzorian dugunean exkax ageri dira hitz horiek gure artean. Eta horregatik, agian, itzuli gara erdal hitzera.