Mundu zabaleko hotsak

Oiartzungo erdialdetik Lesakako bidea hartuz Nepalera iristen da bost minutu eskasetan. Edo Ozeaniara. Edota Ekuador, Zaire eta Arabako lautadara. Oiartzungo erdialdetik bost bat minutura baitago Herri Musikaren Txokoa, mundu zabaleko musika tresnak bildu eta erakutsi asmoz Juan Mari Beltran osatzen ari den museoa.

Hainbat talderen sortzaile, Juan Mari Beltranek lan ikaragarria egin du euskal musika tradizionalaren alorrean eta gaur egun Joxan Goikoetxearekin aritzen da gehienbat.

Grabazio eta emanaldiek uzten dizkioten orduetan musika herrikoia ikertu du Beltranek, hain zuzen ere arlo horrekin lotutako lan ugariren egilea baita. Horietako lan batzuk Eusko Ikaskuntzak argitaratu ditu.

'Gauza batzuk berdinak dira leku guztietan. Hemen bezala oihu egiten dute, eta barre eta txistu, eta txalo...'

Ikerkuntza lan horren emaitza da Herri Musikaren Txokoan duen tresna bilduma zabala: bost kontinenteetatik ekarritako milatik gora ale.

Dena den, euskal tresneei eskainitako atalak hartzen du lekurik handiena, dagoen txistu bildumarik handiena bertan baitago, besteak beste.

Azken asteotan Beltran azken ukituak ematen ari zaizkio bere bizitzako proiektuari. Ez ustekorik ez dela, uda ostean astean bi egunez zabaldu ahal izango du museoa, herri musikaren arimaz ezagutu nahi dutenen gozamenerako.

'Herri musika eta herri soinu tresnak ezagutzeko, ikerketarako eta topagunerako dokumentazio zentro bat sortzea', horiek dira laburbilduz musika zentro honen helburuak Juan Mari Beltranen hitzetan.

Aberastasuna

Agian esaldi hotzegia da zainetan herri musikaren epela daraman pertsona baten ahoan. Izan ere, hasierako formalismoak gaindituta, 'herri musika' horrek Beltranentzat duen garrantziaz ohartzen da bisitaria. Herri kulturak duen aberastasuna ulertzeko egunero zeharkatzen ditugun 'autopistak' alde batera utzi eta 'bide-zidor ezkutuetatik' ibili behar dela esaten dio orduan. Bide-zidorrez egindako ibilaldi horietatik, honako ikasgaia atera du: 'Herri kultura ez dago kultura unibertsalik gabe, eta alderantziz, bata eta bestea loturik daude'.

Hori esanda mahaiko kaxoian duen tramankulua eskegi du lepotik Juan Marik. Atzamar erakuslea bitrinetan dagoen tronpa antzeko bati zuzendu eta zera galde egiten du: 'Hori entzun nahi al duzu?' Bat-batean halako burrunba sarkorra entzuten da. 'Dungchen-a da, Nepaleko monjeek erabiltzen duten tronpa erraldoia', azaldu du, 'normalean eliz musika egiteko erabiltzen dute'.

Beste bitrina batean Euskal Herriko hainbat lekutan ezagunak diren burrun, furru-farra edo furrun-farrak daude. 'Hotsa ere holakoxea dute', zehaztu du Juan Mari Beltranek. Haietako baten azpian 'Lekeitio' dioen kartela dago. Haren parean, berriz, Australiako aborigenek erabiltzen duten antzeko tresna. 'Hangoek ere oinarrizko beharrak berdin berdinak dituzte, azaldu du Juan Marik, klase guztitako xehetasunak eman nahiean, 'bi begi, bi esku, bi belarri... Gauza batzuk, beharrak eta aukera, unibertsalak dira. Herri kultura hori da: unibertsala den hori, tokian tokiko bertakoa egiten delarik'.

Beste horrenbeste gertatzen da flauten atalean, bisitaria harritzen baita Eskandinavia, Korea edota Arabako lautadatik ekarritako tresnek elkarren artean antz ikaragarria dutela ikusita.

'Han oihu egiten dute, eta barre eta negar, eta txalo, eta txistu... Gauza batzuk oinarri-oinarrizkoak berdinak dira leku guztietan', jarraitu du. Beltranek dioenez, horretan datza Herri Musikaren Txokoak zabaldu nahi duen mezua, 'herriak existitzen diren neurrian, unibertsala den hori bertakoa egingo dela'. 'Hor dago munduaren aberastasuna: ez garela klonikoak' amaitu du.

Juan Mari Beltranen iritziz, herri musika 'gauza itxia bezala' ikusten da. 'Gure musika, gure soinu tresnak...oso ikuspuntu bertakoarekin hitz egiten dugu. Baina gutxitan zabaltzen da hori. Gutxitan esaten dute: Hara Salamankako danbolitero horien antza du gureak!'.

Hala, herrialdez herrialde eta kontinentez kontinente salto egiten du flauta, korneta edo danboril baten soinuaz lagunduta.

Bidaian ez galtzeko orden zehatza ipini dio bildumari. Beste bat izan zitekeen, baina berak hots iturriaren arabera antolatu ditu, 'aire zutabe batek ematen duen hotsa, menbrana baten bibrazioek ematen duten hotsa...'. Irizpide horretan oinarrituta, lan multzotan sailkatu ditu: idiofonoak, menbranofonoak, kordofonoak eta aerofonoak.

Lau multzoetan euskal musika tresna tradizionalek presentzia handia dute. 'Altxorren' artean Zengotita fabrikatik irtendako trikitixa dago, 'Euskal Herriko lehen marka', Beltranek azaltzen duenez.

Nola heldu diren tresna horiek guztiak Oiartzunera? Asko musikariak berak ekarri ditu 'han eta hemen' eman dituen emanaldiak aprobetxatuz. Beste batzuk, berriz, lagunek ekarri dizkiote, gehienetan enkarguz. 'Ezagun bat Afrikara zihoala jakinez gero, tresna jakin bat ekartzeko esaten diot', dio Beltranek.

Horrela, alez-ale bildu du bost kontinenteetako musikaren ahotsa txoko honetan, Herri Musikaren Txokoan.