"Gaur euskararen legea ez litzateke posible izango"

Jose Luis Lizundiak politika utzi zuenetik urte dezente igaro dira. Gaur egun Euskaltzaindiko kide da eta bertan dihardu lanean, baina biziki gogoan ditu Euskeraren Erabilpena Arauzkotzezko Oinarrizko Legea eta bera sinatzeko alderdien arteko negoziazioak, horietan parte hartu zuelako, EE alderdian. Atzo bete ziren lege honen onarpenaren 20 urteak.

Galdera. Lege hau izan al zen euskararen ofizialtasuna autonomiaren aldetik lehenengoz arautu zuena?

Erantzuna. Ez, aurretik beste saioak badaude. Errepublikarekin hiru estatutu proiektu egon ziren. Beranduago, alderdi politiko ezberdinek euskarari buruz egindako aurreproiektuak hartuta, Gernikako Estatutuaren 6. artikuluan gauzatzen da proiektu bat eta ondoren, 82an indarrean sartzen da Euskeraren Erabilpena Arauzkotzezko Oinarrizko Legea.

"Justizian eta toki Administrazioan dago garapen falta garrantzitsuena"

G. Erraza izan al zen lege honen onarpena?

E. Hasteko, horretarako jaurlaritzak aurreproiektu bat egin zuen. Bi ponente zeuden, Pedro Miguel Etxenike eta Ramon Labaien. Proiektu gisa geldirik egon zen zenbait denbora, oposizioak aurrera eraman zedin erreklamatu genuen arte. Gogoratu nahi nuke hasieran Koldo Mitxelena ere atzetik egon zela EAJri beste alderdiekin akordio batera iritsi behar zela esanaz. Orduan martxan jarri zen, talde guztiek emendakinak egin genizkion, eta azken batean, kostata, esan behar da EAJ eta EEk legea negoziatu genuela ehuneko ehunean. Horretarako modifikazio asko egin behar izan ziren consensus batera iristeko, artikuluz artikulu eta lerroz lerro. Neurri handi batean, PSOEk baiezkoa eman zuen eta UCD ere ez zen gaizki portatu.

G. Ezadostasun handiak izan al ziren?

E. Uste dut legea adostasun handi batez iritsi zela. Gero lege hori zenbait artikulutan Auzitegi Konstituzionalera joan zen, honek ez zion arrazoia eman gobernu zentralari orokorrean, eta legea, lerro batzuek aparte, bere osotasunean onartu zen. Eta hori dago indarrean.

G. Nolakoa da?

E. Nik ametitzen dut ultraabertzale batek esan dezakeela lege horrek ez duela asetzen. Hori onartzen dut, baina negoziatu zenean egon behar zuten egon behar zuten tokian, hori hasteko. Eta egia esan, kasu batzutan ez da nik nahi adina garatu. Bestetan bai, esaterako hezkuntza arloan uste dut D ereduarekin bereziki ondo garatu dela eta inoiz espero ez dugun bestekoa dela esango nuke.

G. Nolakoa zen onartu zeneko momentua?

E. Alde batetik, EAJk gehiengo minoritarioa zuen, HB ez zelako legebiltzarrera joaten, eta zenbait lege bakarrik atera zituen. Baina zorionez, uste dut hizkuntzarena ez zela ausartu bakarrik ateratzen. Mitxelena bezalako jaun baten eragin onuragarria egon zen. Herri batentzat oso lege sinbolikoa zela hau eta bakarrik ateraz gero hankasartze historikoa egin zezaketela. Orduan EAJ EE eta PSOErengana hurbildu zen bereziki, eta garai hartan ponente izan ginenok badakigu zenbat ordu eta ordu sartu genituen adostasun batera iristeko.

G. Posible al litzateke hori gaur egun?

E. Ez, gaurko giro politikoaz ez litzateke posible izango, eta horren adierazgarri, gobernuak aspaldian ez duela legerik ateratzen. Esaterako, hemen dut orduko tokien izenei buruzko akordio bat, legearen hamargarren artikulua dena, eta HB ez ezik, beste bost talde parlamentarioen ordezkariek sinatu zuten.

G. Legea oso eztabaidatuak izan diren zenbait gairen abiapuntu izan zen, hauen artean funtzionarien euskalduntzea.

E. Funtzionarien euskalduntzean lanean oso gogor aritu ziren gaur hilda dauden hiru pertsona: Koldo Mitxelena, Isabel Lertxundi eta Fernando Buesa. Gero, 1992-93an proiektu bat egin zen. Baina proiektu hori, sektarismoz, ez zen aurrera eraman. Une hartan, alderdien aparatuei ez zitzaien interesatu akordio batera iristea. Ikusi nuen ez zegoela interesik abagune hartan hura adosteko. Eta uste dut euskal politikan koiunturek gehiegi agintzen dutela bakoitzak bere etekin elektoralak ateratzeko.

G. Atzera begira, uste al duzu 82ko legeak sortutako aurrikuspenak bete direla, puntu garrantzitsuenetan behinik behin?

E. Lege honek uzta onak eman ditu. Baserri bateko simil bat erabilita, esango nuke baratz batzuetan uzta hobeagoak eman dituela beste batzuetan baino. Hezkuntzan edo Euskal Irrati Telebistan esaterako, garapen hobeagoa izan du beste sektore batzuetan baino. Konplikatuena beharbada funtzio publikoarena izan zen. EAJk eta PSOEk lege bat atera zuten, baina konfliktoek jarraitzen dute, lanpostuak jokoan daudenean oso zaila da eta.

G. Zeintzuk izan ziren ados jartzeko puntu zailenak?

E. Oso zaila izan zen, eta gero Auzitegi Konstituzionalean galdu zen, euskara soilik erabiltzea herritarren eskubideen kalte gabe, hau da, euskararen erabilera herri administrazioan. Ram¨®n Jauregik ohartarazi zigun hori ezin zela onartu eta auzitegira eraman zen. Baina hainbat udaletan gaztelania hutsez egiten da. Oso zaila izan zen ere, eta ez zen lortu adostasunik, Justizia Administrazioan.

G. Gaur egun ere burutu gabe dagoen zerbait da.

E. Bai. Gertatzen da Justizia Administrazioa estatuarena dela, eta ez bakarrik hemen, baizik eta Katalunia eta Galizian ere izan dela administraziorik erreakzionarioena. Oraindik ere Bizkaiko epaile batek deklarazio batzuetan euskara ez eskatzeko aipatzen dituen arrazoiak, nire ustez, ez dira ez konstituzionalak ez eta estatutarioak. Alde batetik, Justizia Administrazioari dagokionean legea garatzeko oztopoak alderdi estatalista batek ez duela nahi dira, baina bestalde, korporatibismoa ere bada, pribilegio batzuk galdu nahi ez izana.

G. Gaur antzeko lege bat negoziatu beharko balitz, zeintzuk izango lirateke ados jarri beharreko puntuak, zer gelditu da egin gabe?

E. Esate baterako, Udal legea. Euskal Herriko Udal legea egin gabe dago, ez da gauzatu. Uste dut estatu osoan bi edo hiru komunitate daudela soilik egoera honetan. Eta horrela, gertatzen da Udaletan mutur batetik besterainoko ordenantzak egiten direla. Hizkuntzaren garapenaz kapitulu bat balego udalentzat, hori gero aplikatu egin beharko litzateke udalez udal. Baina lege hori ez da existitzen, gaia indar korrelazioaren gorabeheren araberan dago, eta mutur batekoa eta bestekoa izan daitezke aldameneko herriak. Hori ezin da onartu. Hain gauza delikatua da hizkuntzaren normalizazioa ezin dela horrela jokatu, ez zentzu batera, ez bestera. Beraz, Justizian eta Administrazio lokalean esango nuke daudela garapen falta garrantzitsuenak.