Indiarraren bidea

Salsipuedes izeneko herrian 1831an eragindako sarraskitik indiar gutxi atera ziren bizirik. Izena, antza, ondo jarrita zeukan lekuak. Uruguay osoan asko ez ziren ordurako, baina azken indiarren talde hura erabat deusezteko asmoak tinko zirauen agintari batzuen artean. Heriotzatik libratu zirenetako bat zen Laureano Tacuav¨¦, hogeita bi urteko indiar gaztea. Erasoak, hala ere, bizitza guztiz aldatu zion. Lehendabizi, Montevideora eraman zuten lotuta, beste hiru indiarrekin batera (haien artean Guyunusa izeneko emakumea, bere emazte bilakatuko zena). Gero, Fran?ois de Curel merkatari frantsesak erosi egin zituen esklaboak bailiran, eta laster Frantziara eramango zuen talde berezi hari etekin ederra ateratzea erabaki zuen.

Musikak eragiten erreakzioak psikologoak txunditu zituen: adagioan triste, alegroan pozik

Atlantikoa zeharkatu ondoren, medikuen esku utzi zituzten Lyonen, Fran?ois de Curelen jaioterrian. Frenologo eta antropologoek arreta eta jakin-min handiz aztertu zituzten Laureano eta bere kideak. Hainbat proba eta saio eginarazi zizkieten, kanpotik aise antzeman zitekeen ezberdintasuna barneko diferentzien ispilu gardena ote zelakoan edo. Baina nekez ikusi ahal izan zuten bereizgarri nabarmenik. 1833ko uztailan musika entzutera eraman zituzten. Orkestrak pieza ezberdinak jo zituen, mantso zein biziak, eta indiarren erreakzioa, psikologo jantzi haiek txundituta utzi bazituen ere, edonorena bezalakoa izan zen: adagioan triste, alegroan pozago.

Agian horregatik hasieran piztutako jakin-nahia ahultzen joan zen espezialisten artean. 1833an Dumotier antropologoak Journal de la Soci¨¦t¨¦ de Phr¨¦nologie de Paris aldizkarian plazaratuko artikuluaz landa (Considerations phr¨¦nologiques sur les t¨ºtes de quatre Charruas), ezer gutxi aurki daiteke urte haietako argitalpenetan. De Curelek, antza denez, erakusketa bat antolatu zuen Laureano eta bere lagunekin. Baina bertaratzen zen publikoaren harrera, uste zuenaren aurka, gero eta kontrakoagoa zen. Badirudi, azken finean, espezialistek baino hobeto ulertzen zutela kalean gizaki haiek berdinegiak zirela erakusleiho batean ikusgai egoteko.

Zerbait ezberdina bazen, hala ere, indiarrengan edo, bestela pentsatuta, giro berri hartan. Frantziara heldu eta handik gutxira haietako bi hil ziren, Senaqu¨¦, alde batetik eta Vaimaca Pir¨², bestetik, ordura arte Guyunasaren senarra zena. Tokiaren aldaketak, klimak edo gaixotasun berriek eraman zituzten jabeak horretaz ohartzen hasi zirenerako. Guyunasa, aldiz, haurdun zegoen, Vaimacaren alaba bat zeraman baitan, aita hil eta astebetera jaio zena. Erditze lanetan Laureanok lagundu zion, indiarren erritoei jarraiki, medikuen laguntzarik gabe baina haien eta bestelako jendearen begiradapean. Jaio berria negarrez hasi zenean, Dumotier antropologoak bere egunkarian zera idatzi zuen: "Gureek bezalatsu egiten dute negar haien umeek ere". Laureanok bere gain hartu zituen Guyunasa eta une hartatik aurrera berea ere izango zen alaba, M¨®nica edo Micaela izenekoa.

Bitartean Laureano zirku baten jabeei saldu zieten. Ordurako frenologoek dezente asetuta zuten, itxuraz, hasierako jakin-mina. Laureanori izena aldatu omen zioten, baina ez bere izana ezkutatze aldera, zirkuaren erreklamu nagusienetakoa baitzen bere indiar izaera eta jatorria, baizik eta salerosketa deigarri haien atzetik aspaldi zebiltzen polizien bilatze-lana oztopatzearren.

Emazteak ez zuen luzaro iraun. 1834ko uztailaren 22an hil zen, Lyongo ospitale batean. Laureanok hamar hilabeteko haurra besoetan hartu eta ihes egin zuen egun hartan ospitaletik, Lyongo kaleetan galtzeko prest. Bere bizitzari buruzko azken berria eta irudia halakoa da hain zuzen: Lyongo karrika estu batetik korrika doan, eskuetan umea daramala, indiar batena. Diotenez, Lyonen oraindik ere Indiarraren bidea bezala ezagutzen den kalearen izenak Laureano Tacuav¨¦ri buruzko azken oroitzapenak laburbiltzen ditu. Geroko bere bizitza (eta heriotza) orain arte irtenbiderik izan ez duen tunel luze eta ilun batean barneratzen da. Zenbaitek ere dio badirela egun alaba haren ondorengoak hortik zehar.