A Galicia transn@cional

Non foi idea dun publicista nin dese tipo de asesores pol¨ªticos que chaman spin doctor. Foi m¨¢is ben cousa dun grupo de trasgos que non aceptaban a ara?eira, decadente e corrupta, na que derivara a pol¨ªtica do seu tempo. O eixo que os agrupa ¨¦ a cultura, mais non porque sexan apol¨ªticos, sen¨®n polo degoro de transcender a vella pol¨ªtica. Pensar Galicia sen complexos. E ser quen de pensar o mundo dende aqu¨ª, sen mediaci¨®ns. Unha l¨²cida trasnada, unha revoluci¨®n mental no 1917 galego. Iso foi o que supuxo as Irmandades da Fala.

O caso ¨¦ que, sen ser publicistas nin spin doctor, inventan a mellor divisa para un movemento que sendo reivindicativo da identidade abafada non cae nun chauvinismo t¨²zaro. "Galicia, c¨¦lula de universalidade", ese foi o lema das Irmandades da Fala. Un xeito de dicir xa daquela: pensar globalmente, actuar localmente. Agora sabemos que ese lema non era alleo ¨¢ condici¨®n de mas¨®ns de moitos deles. A idea dunha fraternidade universal. Nada estra?o. Esa Galicia, a do galeguismo de cerne dem¨®crata, atopou as novas enerx¨ªas en Cuba. A finais do s¨¦culo XIX e comezos do XX, La Habana foi a capital cultural de Galicia. Nos eidos do xornalismo, da edici¨®n e mesmo do ensino. Tam¨¦n da m¨²sica e dos espect¨¢culos. Al¨ª se interpretou por vez primeira en p¨²blico o himno galego. Al¨ª se puxo en marcha a Academia da Lingua. O de c¨¦lula de universalidade non ¨¦, pois, unha simple boutade idealista, sen¨®n o resultado da propia vivencia.

UNHA CARREIRA DE SACOS NO CENTRO GALLEGO

A redenci¨®n de Galicia, en boa parte, fermenta f¨®ra de Galicia. Na chamada di¨¢spora. Vela¨ª un certo paralelismo cos irlandeses e cos xudeus. Despois do cataclismo do 36, o principal viveiro da cultura galega situarase no eixo Bos Aires-Montevideo, a¨ªnda que tam¨¦n haber¨¢ almeiros decisivos en M¨¦xico e Venezuela, e ni?os noutros lugares, as¨ª Estados Unidos, con Xos¨¦ Rubia Barcia no Oeste californiano e Emilio Gonz¨¢lez L¨®pez no Leste, en Nova York. Logo, nos 60, canda ¨ªan os trens ateigados de emigrantes a Europa, cando se fala galego nas minas do Rhur, na f¨¢brica Renault, no Portobello londinense (e na BBC), ou na construci¨®n de hoteis nas cimeiras alpinas, e ent¨®n cando rexorden almeiros de cultura galeguista e antifascista en Par¨ªs, Xenebra ou Londres.

Almeiro nos 60 foi o dos galegos do Club da Unesco en Madrid. E o grupo Brais Pinto: revolucionarios e trasnos. O hist¨®rico d¨ªa en que Ferr¨ªn, Ferreiro, Herminio, Bautista, Lourenzo, Pati?o et altri organizaron unha carreira de sacos no sal¨®n nobre do Centro Gallego. Hab¨ªa que verlle a cara ao franquista xeneral Lobo, que presid¨ªa aquel local de Pompas F¨²nebres!

A C?LULA ALTERNATIVA DE BARCELONA

A c¨¦lula de universalidade tivo sempre querencia por Barcelona. Agora ¨¦ unha corrente. Un fervedoiro de trasn@s. Na capital catalana est¨¢ a agromar un dos m¨¢is suxerentes viveiros da innovaci¨®n galega. O lugar de encontro ¨¦ Rede.Cat, integrada por 17 membros: A Lonxa Arte, La Xina Art, Galer¨ªa Sargadelos, Teatro Furafollas, Espazos Radiof¨®nicos Galegos en Catalunya, Espazo Galego dos Pa?sos Catalans, FDG Cultural, Filolox¨ªa Galega da Universidade de Barcelona, Foro C¨ªvico Galego, Fundaci¨®n Sotelo Blanco, Galauda, Galeuzcamerata, Lectorado da Universidade Aut¨®noma, Nunca M¨¢is de Catalunya e Vieiros Barcelona. A Rede.Cat comprom¨¦tese a coordinar e espallar a Axenda Cultural Galega de Catalunya por todos os medios. ? parte das actividades de cada asociaci¨®n, a Rede.Cat organizar¨¢ unha unitaria Semana Cultural en maio e a Diada galega en xullo. Os Espazos Radiof¨®nicos est¨¢n a producir un m¨ªnimo de 20 horas en galego para diferentes emisoras. Un pode atoparse cunha ins¨®lita exposici¨®n de ilustradores galegos, a debuxar e definir o Can de palleiro, na Galer¨ªa Sargadelos (BCN, claro), unha punzante incursi¨®n polo que Lito Caram¨¦s chama a mordida identitaria. Asistir a un acto sobre "a memoria republicana galega" na Universidade de Barcelona ou a unha conferencia sobre o feminismo galego, Donas de seu. Consultar en Internet unha p¨¢xina, a de Filologies Gallega i Portuguesa, dunha feitura e altura exemplares. Descubrir a outra cidade en Vieiros BCN: "No Raval os tendais penduran vangardas art¨ªsticas". Participar un Magosto ( "autoxestionado") con centos de mozos galegos no bosque de Las Planas. Ir tras Os Festicultores nun pasarr¨²as polo barrio de Prosperitat. Debater sen cancelas no Kasal de Joves de Roquetas. Alucinar coa Foliada Galega no Ateneu Popular de Nou Barris: dous d¨ªas de concerto sen tregua. Ir de roteiro polo Benito (nome oficial R¨ªas de Vigo), O Andori?a ou O Mariachi, e atopar nestas tabernas do Barrio G¨®tico un ambiente de Galicia alternativa, a tomar uns grouchos de licor caf¨¦ e mollar a palleta bohemia e creativa. Unha Galicia m¨¢is ou menos moza que fai cousas. Moitas. E, como lembra V¨ªctor Cabral, de Rede.Cat, non illadas do pa¨ªs no que viven. Os Espazos Radiof¨®nicos, por exemplo, comentan en galego libros en catal¨¢n. O disco d' A Per Loca ¨¦ unha aperta musical atl¨¢ntica mediterr¨¢nea. Como o son bandas La Pegatina Sound System ou Rumborranchera. Pode un, en fin, escoitar As Garotas da Ribeira (Paola Beiro e Sof¨ªa Tarela), con quen ten colaborado un admirador chamado Manu Chao, outro galego de Par¨ªs veci?o de Barcelona. Falando de novas correntes, ¨¦ dif¨ªcil atopar unha electricidade semellante ¨¢ das letras d'As Garotas. Unha recomendaci¨®n. Fagan calquera cousa por atopar o libro-CD As Garotas devorando o mundo.

A NECESIDADE DOS TRASNOS

"En Brooklyn, onde todas as cousas raras poden suceder." As¨ª me di Cheni, con voz e porte cinematogr¨¢fico, cando rexoubamos un pouco ¨¢ porta do mercado. Esta muller idosa e fermosa, dona de corpo delgado, cun trazos que recordan ¨¢ Katherine Hepburn, ¨¦, si, unha coru?esa nacida en Brooklyn. Ten unha vida de novela. Sempre insiste en que en Galicia hab¨ªa que tratar mellor aos nenos e aos inmigrantes. De volta ¨¢ casa, te?o a sorte de abrir un libro que ¨¦ unha trapela que me leva polas rodelas dun chemin creux, que ¨¦ como chaman os franceses ¨¢s fondas corredoiras, os cami?os secretos, con fuso horario de seu. Tr¨¢tase do Diccionario de los seres m¨ªticos gallegos, de Xo¨¢n R. Cuba, Antonio Reigosa e Xos¨¦ Miranda. Ilustrado por L¨¢zaro Enr¨ªquez, un senlleiro artista cubano que atopara en Vigo un fogar para crear e a quen levou de s¨²peto a da gada?a hai agora un ano. L¨¢zaro revive no outro lado da vida, nestes debuxos que son un gozo. Ao cabo, estes seres m¨ªticos galegos andan sempre pola corredoira que vai entre o Al¨¦n e o Aqu¨¦n.

O diccionario m¨¢is singular de Galicia ¨¦ unha versi¨®n trasn@cional do que xa se publicara en galego hai tres anos. Par¨¦ceme moi importante para un pa¨ªs o dar a co?ecer os seus outros seres. E non perdelos. Porque os da imaxinaci¨®n tam¨¦n son habitantes. De feito, sempre son os ¨²ltimos en marchar. Nunha aldea deshabitada, son os trasgos os que apagan a luz.

De entre os seres m¨ªticos da cultura pop galega, os meus preferidos son precisamente os trasgos ou trasnos. Tam¨¦n chamados peretes ou perechos. En castel¨¢n, duende. En ingl¨¦s, puck. Como ben sab¨ªa Shakespeare, que ser¨ªa da cultura e da vida sen pucks? Os trasnos ve?en ser a vangarda dos seres m¨ªticos. E hoxe reparo nos chamados meni?eiros: "Especie de trasgos familiares que hacen sonre¨ªr a los ni?os muy peque?os y que los adultos no podemos ver. En Ourense y Chantada se dice cuando un beb¨¦ sonr¨ªe 'ya anda por aqu¨ª el meni?eiro'. Dado que los beb¨¦s no hablan, no se sabe c¨®mo son". Magn¨ªficos eses trasnos que lle aprenden a rir ¨¢s crianzas e que se ocultan aos maiores. Non me estra?a. Acabariamos con eles. A enlatar a s¨²a risa para a industria cultural. A conservaci¨®n ambiental deber¨ªa inclu¨ªr aos seres da m¨ªtica popular. Eu sonlles moi conservador. Hai que conservar os trasgos e os meni?eiros. Os invis¨ªbeis trasnos que nos aprenden a rir.