"Pode haber un Val¨¦ry en Carballo e non o sabemos"

"Sinto que abr¨ªn o cami?o da poes¨ªa galega dos 80, pero a mi?a idea ¨¦ distinta, eu fun sempre diferente... Agora estou atopando os meus lectores. Supo?o que a posteridade remata aparecendo".

M¨¢is de 20 anos despois da publicaci¨®n d?A lenda das ¨¢rbores de prata, Manuel Vilanova (Barbantes, 1944) retornou ao galego impreso o ano pasado, con A esmeralda branca (Follas Novas-Libros da Frouma), un cancioneiro de m¨¢is de 500 p¨¢xinas que est¨¢ contribu¨ªndo a fixar o espazo cr¨ªtico do autor de E direivos eu do mister das cobras (1980). Aquel deb¨² en galego do poeta do Ribeiro chegou a ser sinalado coma "o m¨¢is renovador da l¨ªrica galega contempor¨¢nea", pero ¨¦ posible que algunhas marcas po¨¦ticas non favorecesen a recepci¨®n da s¨²a obra na Galicia dos primeiros 80.

"Gustar¨ªame que se reco?ecese o meu traballo en galego e en castel¨¢n"

"O mundo cultural galego nos 80 cada vez se desviaba m¨¢is da mi?a idea"

"Non atopo un entorno cultural sincr¨®nico, a mi?a xeraci¨®n po¨¦tica", di Vilanova. "Na castel¨¢ s¨ªntome fillo de Luis Rosales, Cernuda, Hierro e Grande. Entre conceptismo e culteranismo, eu ser¨ªa clasicista". Falando de poetas galegos que o influ¨ªron, nomea a Cu?a Nov¨¢s, ?lvarez Bl¨¢zquez, V¨ªctor Campio e L¨®pez-Casanova, entroutros, con Cunqueiro como poeta de cabeceira.

En realidade, Vilanova debutara en castel¨¢n con Mejor el fuego (1972), clara homenaxe a Cernuda que foi referenciada polo cr¨ªtico D¨ªaz-Plaja como "de amplitude e complexidade nada com¨²ns entre os poetas novos". Despois de El cazador de d¨ªas (1977) estreouse en galego co poema longo A tarde chea de ver¨¢n (1979), catarse persoal ¨¢ memoria de Celso Emilio. Xa logo chegaron E direivos... e A lenda.... Se no primeiro volv¨ªa xunguir a aura e a pol¨ªtica de poemas en castel¨¢n como Prohibidme a Trotsky o a Petrarca, ou desmacelaba retallos de xornais para poetizar sucesos, no segundo reflexionaba m¨¢is sobre a escrita. Al¨ª cab¨ªan desde t¨®picas art¨²ricas e paternais (en sentido literal) ata as numerosas anfetaminas de curso legal que se vend¨ªan nas farmacias.

Neste punto, Vilanova regresa ao castel¨¢n para publicar, entre 1987 e 2002, Casa para los ojos, El quinto c¨¢liz e El coraz¨®n del pan, de marcado aceno relixioso.

"A vida vai por diante da literatura, do contrario non se valorar¨ªa", explica Vilanova, que considera que "o primeiro para un poeta ¨¦ arranxar a vida". "Nunha marxe est¨¢n os velenos, e na outra o fondo familiar". O escritor, catedr¨¢tico de Lingua e Literatura Espa?olas nun instituto de Vigo, rexeita esculcar as liortas literarias dos 80, anque se entende que algunhas o afectaron personalmente.

"Do tr¨¢nsito do galego ao castel¨¢n si que padezo un silencio de creaci¨®n ata recuperar o castel¨¢n literario. Pero no galego o silencio foi tal porque non me volveu estoupar na escrita ata o 2000". Sobre as pendencias da ¨¦poca e o seu trafego coas d¨²as linguas, sinala que nos anos 60 "as protestas eran biling¨¹es e todos andabamos ao mesmo". "Despois te?o boas cr¨ªticas, pero o mundo cultural galego cada vez se desviaba m¨¢is da mi?a idea. Por salvaci¨®n persoal necesitei volver ao castel¨¢n, porque o cambio de lingua melloraba a mi?a poes¨ªa... A¨ª dubidei entre deixalo ou publicar de novo".

A veta relixiosa que risca a s¨²a poes¨ªa desde 1987 responde "a un interrogante enorme" que di levar dentro del. "Non ¨¦ a anguria ramoniana, sen¨®n pante¨ªsta, m¨¢is galega. A contemplaci¨®n da natureza ¨¦ fundamental... Como naquel poema de Pessoa [O guardador de rebanhos] onde expulsan a Xes¨²s do ceo por ser demasiado bo. Eu vinme acollendo a ese neno na mi?a casa do Ribeiro".

Neste punto da conversa, Vilanova deixa flu¨ªr os recordos de Galicia e os de Espa?a, mesturados coa esperanza que deposita n?A esmeralda branca -"D¨¢me carraxe ser eu o autor, desexar¨ªa que fose outro", di- e o concepto do sagrado, unha das chaves da s¨²a obra. Destaca a "tendencia galaica" da poes¨ªa do 27 e c¨®mo observou ao principio "unha l¨ªrica galega m¨¢is filla de B¨¦cquer que de Rosal¨ªa". "Co?ec¨ªn e apreciei a Rosales, Qui?ones, Gil de Biedma, os Barral, Goytisolo... Jos¨¦ Agust¨ªn, por suposto. ?ngel Crespo foi quen me convenceu de que a poes¨ªa estaba por riba das linguas". Fala alegremente das confesi¨®ns de Onetti na casa madrile?a de F¨¦lix Grande, durante as horas alongadas do d¨ªa da morte de Franco. Entrist¨¦cese cando lembra as coitas biogr¨¢ficas de Claudio Rodr¨ªguez. Rexeita as po¨¦ticas dogm¨¢ticas e subli?a "a P. B. Shelley e a Donne como poeta metaf¨ªsico".

O sagrado interv¨¦n desde Aliksir, o primeiro poema d?A esmeralda

[En xeral: endexamais puiden vivir al¨ª onde non viv¨ªn para o sagrado]. "? un concepto esencial para un poeta e hai que buscalo, anque sexa nos feitos coti¨¢s. A poes¨ªa ¨¦ esa procura". Para evitar o prosa¨ªsmo, un dos perigos da metaf¨ªsica, Vilanova pode acudir ¨¢ met¨¢fora, introducir versos brancos nun discurso libre ou "elementos humanos", explica. "Desde a iron¨ªa dos poemas sobre as tribos galegas a alg¨²ns disparates antropol¨®xicos da cultura popular. Tam¨¦n emprego t¨¦cnicas novel¨ªsticas, desde o contrapunto ao final adiantado".

Antes que a decodificar unha paisaxe monumental para A esmeralda..., Vilanova marchou a Barbantes "por estar en contacto co galego natural". "Tampouco me gustan as cellas dom¨¦sticas. Fun na procura dun sentimento de saudade do que ti?a un bo recordo". Como poeta, hoxe s¨¦ntese "m¨¢is lido". "Foi como se puxese un p¨¦ moi adiante no cami?o... Penso que por intensidade, revelaci¨®n e capacidade de co?ecemento, A esmeralda ¨¦ un libro cheo de plenitude e de exaltaci¨®n l¨ªrica. A verdade ¨¦ que tam¨¦n noto unha mellora cr¨ªtica en Galicia, e voces novas [non cita para non esquecer a ningu¨¦n]".

"Nunca me preocupei en exceso da difusi¨®n da mi?a obra", di. "Tiven a modestia de dicir que non a algunhas antolox¨ªas galegas". Ao castel¨¢n traduc¨ªrono Xabier Baixeras e ?lex Susana. "Algo me falaron dunha antolox¨ªa en franc¨¦s e ingl¨¦s, pero non me lembro".

Agora Libros da Frouma reedita E direivos eu do mister das cobras. "Gustar¨ªame que se reco?ecese o meu traballo en galego e castel¨¢n", confesa. Sobre o papel que lle gustar¨ªa que se lle atribu¨ªse: "Un lugar ¨¢ altura dos meus mestres, Cunqueiro e Rosales, anque iso ¨¦ moi dif¨ªcil". E relativiza a cuesti¨®n da posteridade. "Hoxe pode haber un Val¨¦ry en Carballo e non o sabemos". "O feito de pensar en publicar ¨¦ algo moi serio. Canto m¨¢is vivir da literatura, sorrindo sempre".